Bisakodyl – co to jest i jak wspomaga pracę jelita?

Bisakodyl w badaniach naukowych

Bisakodyl wykazuje działanie przeciwabsorpcyjno-wydzielnicze, wywiera także bezpośredni efekt prokinetyczny; przyspiesza pasaż jelitowy. Wskazaniem do jego stosowania jest krótkotrwałe leczenie zaparć, w tym zaparć nawykowych i przewlekłych (zalecana dawka: 5-10 mg przed snem – przy podaniu doustnym).

Bisakodyl jest lekiem pobudzającym (drażniącym), którego skuteczność została potwierdzona wynikami badań klinicznych[1][2]. W badaniach randomizowanych wykazano korzyści z jego stosowania, obejmujące m.in. poprawę częstotliwości oddawania stolca oraz zmniejszenie innych dolegliwości związanych z zaparciem przewlekłym, a także wyraźną poprawę jakości życia chorych. Wśród możliwych działań niepożądanych leku wymienia się bóle kurczowe brzucha i biegunkę.

Wyniki badań in vivo[3] sugerują, że bisakodyl może zmniejszać ekspresję akwaporyny 3 (AQP3) w okrężnicy, co hamuje transport wody ze światła jelita na stronę naczyniową i wywołuje efekt przeczyszczający.

Przypomnijmy, że okrężnica to najdłuższa część jelita grubego, w której wchłaniane są woda i elektrolity ze światła jelita; okrężnica stanowi rodzaj rezerwuaru i przewodu transportowego dla przesuwających się mas kałowych. Natomiast akwaporyny to białka błonowe, które tworzą kanały do transportu wody przez błony komórek; biorą m.in. udział w dokomórkowym transporcie wody ze światła jelita. Do tej szczególnej rodziny białek należy wspomniana AQP3 – akwagliceroporyna obecna w wielu tkankach i komórkach organizmu, np. w erytrocytach i nabłonku jelitowym.

Bisakodyl – lek działający miejscowo

W badaniu in vivo[4] wykazano, że bezpośrednia aktywacja makrofagów okrężnicy przez bisakodyl zwiększa wydzielanie prostaglandyny E2 (PGE2). Powoduje to (lokalny) spadek ekspresji AQP3 w komórkach nabłonkowych błony śluzowej okrężnicy.

Prostaglandyny są hormonami parakrynowymi, działającymi miejscowo na pobliskie komórki. Stanowią bardzo heterogenną (zróżnicowaną) grupę związków syntetyzowanych w naszym organizmie; mogą m.in. oddziaływać na mięśniówkę gładką: stymulować lub hamować jej skurcze. W szczególności prostaglandyny mogą pobudzać perystaltykę jelita grubego (czyli falowy ruch mięśni gładkich jelita), prowadząc do działania przeczyszczającego.

Efekt przeczyszczający może być również skutkiem zwiększenia wydzielania wody w okrężnicy.

Przypomnijmy, że pompa sodowo-potasowa (czyli Na+-K+-ATP-aza) bierze udział w aktywnym transporcie kationów sodu i potasu. Mówiąc w uproszczeniu, przepompowuje jony sodu z komórek nabłonkowych jelita grubego do przestrzeni międzykomórkowej, z której z kolei na miejsce sodu „wskakuje” potas. Aktywność Na+-K+-ATP-azy wpływa na znaczny gradient (różnicę) osmotyczny miedzy przestrzenią międzykomórkową a światłem okrężnicy. Jego skutkiem jest duża zdolność wchłaniania wody w jelicie grubym. Pamiętajmy, że do prawej części okrężnicy (w warunkach prawidłowych) trafia 1,5 l treści płynnej dziennie; oczywiście płyn (w większości) jest wchłaniany, a ze stolcem wydala się tylko 100-200 ml wody dziennie. Górna dobowa granica wchłaniania wody w jelicie grubym sięga 4,5 l (dopiero jej przekroczenie prowadzi do biegunki).    

Wracając do pompy sodowo-potasowej: zjawiskiem wtórnym jej aktywności jest wchłanianie wody i sodu ze światła jelita do komórek. Jeśli nieco uprościmy ten proces przemieszczania wody, możemy łatwo sobie wyobrazić, jak Na+ (jon sodu) wchłaniany jest ze światła jelita przez błonę komórki, po czym z komórki (za pomocą pompy jonowej) zostaje przetransportowany do płynu śródtkankowego (w ścianie jelita), gdzie zaczyna wzrastać ciśnienie osmotyczne. W efekcie dochodzi do wchłaniania wody ze światła jelita i wzrostu ciśnienia płynów śródtkankowych, co umożliwia dalszy transport do naczyń krwionośnych włosowatych. Ten złożony proces jest bezpośrednio związany z mechanizmem działania bisakodylu.

Bisakodyl – mechanizm działania i skuteczność

Wykazano, że bisakodyl zwiększa wytwarzanie prostaglandyny E2 (PGE2) w komórkach nabłonkowych jelita i hamuje aktywność Na+-K+-ATP-azy (pompy sodowo-potasowej), w wyniku czego wzrasta ciśnienie osmotyczne w jelicie. Uważa się, że ten wzrost ciśnienia osmotycznego powoduje wzrost wydzielania elektrolitów, takich jak Na + i K + oraz wody w przewodzie pokarmowym, co przyczynia się do przeczyszczającego działania bisakodylu. Ponadto bisakodyl powoduje spadek poziomu ekspresji AQP3 w komórkach nabłonkowych błony śluzowej okrężnicy, co ostatecznie też prowadzi do efektu przeczyszczającego. Dlaczego?

W  warunkach fizjologicznych ciśnienie osmotyczne w świetle jelita grubego jest niższe niż po stronie naczyniowej, woda jest więc „przenoszona” z przewodu pokarmowego na stronę naczyniową (co zresztą ułatwia formowanie kału). Jak wspomnieliśmy, w przemieszczaniu cząsteczek wody pośredniczy AQP3 (akwaporyna), dlatego – gdy poziom ekspresji AQP3 zmniejsza się – zmniejsza się transport wody z przewodu pokarmowego na stronę naczyniową. W konsekwencji dochodzi do zatrzymania wody w jelicie i efektu przeczyszczającego.

Podsumowując, działanie bisakodylu polega na hamowaniu wchłaniania wody przez zmniejszenie ekspresji AQP3 w okrężnicy. Lek może ponadto bezpośrednio aktywować makrofagi oraz zwiększać produkcję i wydzielanie PGE2. PGE2 natomiast, wpływając na komórki nabłonkowe błony śluzowej jelita, może zmniejszać ekspresję AQP3.

Działanie przeczyszczające bisakodylu opiera się przede wszystkim na zwiększaniu stopnia uwodnienia mas kałowych, co prowadzi do rozluźnienia ich konsystencji, przyspieszenia pasażu treści jelitowej i pobudzenia wypróżnienia (po upływie 6–12 h po podaniu doustnym lub 30–60 min. po podaniu doodbytniczym – w postaci czopka).

Artykuł ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi porady lekarskiej, w praktyce postępowanie farmakologiczne powinien ustalać lekarz podczas konsultacji specjalistycznej, indywidualnie dla każdego pacjenta.

Źródła:

Soufi-Afshar I, Moghadamnia A, Bijani A et al. Comparison of pyridostigmine and bisacodyl in the treatment of refractory chronic constipation. Caspian J Intern Med. 2016;7:19–24.

Ikarashi N, Baba K, Ushiki T et al. The laxative effect of bisacodyl is attributable to decreased aquaporin-3 expression in the colon induced by increased PGE2 secretion from macrophages. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2011;301(5):G887-95.

Kienzle Horn S., Vix JM., Schuijt C. et al. Efficacy and safety of bisacodyl in the acute treatment of constipation: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. Aliment Pharmacol Ther. 2006;23:1479–88. 

Manabe N., Cremonini F., Camilleri M. et al. Effects of bisacodyl on ascending colon emptying and overall colonic transit in healthy volunteers. Aliment Pharmacol Ther. 2009; 30(9): 930–936.

Dlaczego trzeba leczyć zaparcia? http://stopzaparciom.pl/article/dlaczego_trzeba_leczyc_zaparcia.html 

Postępowanie w zaparciu. Podsumowanie wytycznych American Gastroenterological Association 2013. Medycyna Praktyczna. 2013; 12: 44–50.

Postępowanie w nienowotworowych chorobach odbytnicy i odbytu. Podsumowanie wytycznych American College of Gastroenterology. Medycyna Praktyczna. 2014; 2015; 3: 26–34.

Informacje o zaparciach; http://stopzaparciom.pl/article/informacje_o_zaparciach.html

Wald A. Constipation in the primary care setting: current concepts and misconceptions. Am J Med. 2006;119(9):736–739.

Suares NC, Ford AC. Systematic review: the effects of fibre in the management of chronic idiopathic constipation. Aliment Pharmacol Ther. 2011;33(8):895–901.

Charytoniuk A., Simon K. Diagnostyka i leczenie zaparć u młodych osób. Medycyna po Dyplomie. 2013; 5, [dostęp online].

Bassotti G, Blandizzi C. Understanding and treating refractory constipation. World J Gastrointest Pharmacol Ther. 2014;5:77–85.

Portalatin M., Winstead N. Medical Management of Constipation. Clin Colon Rectal Surg. 2012; 25(1): 12–19.

Szczepanek M, Goncerz G, Strzeszyński Ł. Choroby czynnościowe układu pokarmowego – wytyczne rzymskie IV (2016). Część III: Choroby czynnościowe jelit. Med. Prakt. 2018;6:18–29.

Waluga M., Walentek T. Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu zaparć. Medycyna po Dyplomie. 2016; 7/8, [dostęp online].

Rao S.S., Meduri K. What is necessary to diagnose constipation? Best Practice & Research Postępowanie w zaparciu. Podsumowanie wytycznych American Gastroenterological Association 2013. Medycyna Praktyczna. 2013; 12: 44–50.

Dzierżanowski T., Rydzewska G. Zaparcie stolca – trudny problem leczniczy. Przegląd Gastroenterologiczny. 2012; 7 (5): 249–263.

Clinical Gastroenterology. 2011; 25 (1): 127–140.

Hermann J., Kościński T., Drews M. Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych. Ginekologia Polska. 2012; 83: 849–853.

Szota M. Postępowanie w zaparciach. Lek w Polsce. 2013; 4 (264): 53–58.

Lacy B.E., Mearin F., Chang L. et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016; 150: 1393–1407.

Mounsey A., Raleigh M., Wilson A. Management of constipation in older adults. American Family Physician. 2015; 92 (6): 500–504.

Stern T, Davis AM. Evaluation and Treatment of Patients With Constipation. Jama. 2016;315:192–193.

Costilla VC, Foxx-Orenstein AE. Constipation: understanding mechanisms and management. Clin Geriatr Med. 2014;30:107.

[1] Müller-Lissner S, Richter E, Eberlin M et al. Bisacodyl and Sodium Picosulfate Improve Bowel Function and Quality of Life in Patients with Chronic Constipation—Analysis of Pooled Data from Two Randomized Controlled Trials. Open Journal of Gastroenterology. 2017;7:32-43.

[2] Szczepanek M, Goncerz G, Strzeszyński Ł. Choroby czynnościowe układu pokarmowego – wytyczne rzymskie IV (2016). Część III: Choroby czynnościowe jelit. Med. Prakt. 2018;6:18–29.

[3] Ikarashi N, Baba K, Ushiki T et al. The laxative effect of bisacodyl is attributable to decreased aquaporin-3 expression in the colon induced by increased PGE2 secretion from macrophages. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2011;301(5):G887-95. 

[4] Jw.