Okrągła rocznica utworzenia Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu przypada na 3 czerwca. Ale jeszcze wcześniej, bo w 1987 roku pochodzący z Tomaszowa Lubelskiego Miles Lerman, przewodniczący Rady Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, wystąpił z apelem do świata o godne upamiętnienie ofiar obozu zagłady w Bełżcu.
– Dzięki tym staraniom w 1995 roku podpisana została umowa pomiędzy rządem polskim a Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, w ramach której na terenie byłego obozu zagłady w Bełżcu zaplanowano przygotowanie upamiętnienia blisko 500 tys. zamordowanych tu osób – przypomina Agnieszka Kowalczyk-Nowak, rzeczniczka Państwowemu Muzeum na Majdanku, któremu placówka w Bełżcu podlega.
Następnie przyszedł czas na wybór projektu architektonicznego, zgromadzenie niezbędnych funduszy i wreszcie budowę Muzeum Miejsca Pamięci, które w obecnym kształcie zostało wybudowane w 2004 roku. Prezentowana jest w nim stała wystawa dokumentująca dzieje SS-Sonderkommando Belzec na tle nazistowskiej polityki eksterminacyjnej wobec Żydów.
– Eksponowane tam przedmioty to m.in. prywatne rzeczy osób zgładzonych w obozie. W dawnym budynku komendantury realizowane są lekcje muzealne i warsztaty dla młodzieży z Polski i zagranicy. Ofiary tego miejsca upamiętnia pomnik-cmentarz. Centralną część tworzy wzgórze z masowymi grobami, które przecina wąska droga nazywana Szczeliną. U jej wylotu, w miejscu przypuszczalnej lokalizacji komór gazowych, znajduje się Nisza Ohel z imionami pomordowanych – informuje Kowalczyk-Nowak.
W 20 lat od powstania tego miejsca odbędą się jubileuszowe uroczystości. Program obejmuje m.in. prelekcje dotyczące powstawania muzeum i upamiętnienia terenu byłego obozu zagłady w Bełżcu oraz międzynarodową konferencję pt. „Museum exhibitions in the Holocaust memorials: from Bełżec to Sobibór”. Uczestniczyć w niej będą przedstawiciele najważniejszych muzeów i organizacji zajmujących się pielęgnowaniem pamięci o ofiarach Holokaustu i drugiej wojny światowej.
W zaplanowanych wydarzeniach można wziąć udział w dniach 3–5 czerwca, a w konferencji online poprzez rejestrację na stronie internetowej muzeum.
3 czerwca (poniedziałek)
17:00 – Inauguracja jubileuszu pod hasłem „Dzień, który stał się historią: otwarcie Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu"
17:10 – Prezentacja fotografii i materiałów dokumentujących uroczystość otwarcia Muzeum w 2004 r.
17:40 – Wykład Tomasza Hanejki, kierownika Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu, dotyczący pierwszych inicjatyw upamiętnienia ofiar niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu oraz powstania muzeum i nowego upamiętnienia tworzonego we współpracy z Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i American Jewish Committee
18:00 – Panel dyskusyjny z udziałem osób zaangażowanych w pielęgnowanie pamięci o ofiarach niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu
18:30 – „Dwie Dekady Pamięci: Muzeum w refleksji i rozwoju" : wykład dr Ewy Koper na temat roli muzealnika w pielęgnowaniu pamięci oraz działalności edukacyjnej Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu, oraz pozyskiwania danych personalnych i fotografii ofiar obozu zagłady w ramach projektu pt. „Każda ofiara ma imię”
19:00 – Zapalenie zniczy w Niszy Ohel
4 czerwca (wtorek)
14:00–15:00 – Otwarcie konferencji i powitania: Tomasz Kranz (Państwowe Muzeum na Majdanku), Sara Bloomfield (United States Holocaust Memorial Museum), Eric Pickles (przewodniczący brytyjskiej delegacji w IHRA), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
15:00–15:30 – Andrew Baker (American Jewish Committee), “Bełżec 20 Years ago. About the Creation of the Museum and Memorial”
15:30–16:30 – Zofia Wóycicka (Uniwersytet Warszawski), “Exhibitions at Holocaust Sites – an Overview Attempt”
17:30–19:00 – Debata panelowa “Exhibitions at Memorial Sites and their Impact on the Holocaust Memory and Education – an International Perspective”. Uczestnicy: Christian Dürr (Mauthausen Memorial), Jacek Nowakowski (United States Holocaust Memorial Museum), Adelina Hetnar (Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau), James Bulgin (Imperial War Museum), prowadzenie: Łukasz Mrozik (Państwowe Muzeum na Majdanku)
5 czerwca (środa)
12:00–12:40 – Annemiek Gringold (Jewish Culture Quarter in Amsterdam), “The Holocaust Museums from the Dutch Perspective”
12:40–13:20 – Piotr Trojański (Uniwesytet Pedagogiczny w Krakowie), “Bełżec and Sobibór Museums and Memorial Sites in the Holocaust Education”
15:00–15:40 – Jolanta Laskowska, Paulina Pętal (Państwowe Muzeum na Majdanku), “The Sobibór Permanent Exhibition and the Holocaust Education”
15:40–16:20 – Aleksandra Skrabek (Państwowe Muzeum na Majdanku), “The Bełżec and Sobibór Monuments as Spaces of the Holocaust Memory
