Niech ktoś spróbuje zaatakować muzułmanów albo żydów… To gorzej. Ale chrześcijanie na całym świecie się poddają. Dlatego symbole są topione w moczu, cała kultura zmierza do tego by ubłocić, zmasakrować sacrum. A bez sacrum nie ma wielu rzeczy. Nie ma piękna, nie ma boga. Nie ma tak naprawdę sztuki. Są tylko śmiecie.
O chorym świecie
Dlaczego sztuka współczesna jest torturą, prowokacją, kopaniem. Jest jakimiś połamanymi formami na miejskich skwerach. W Rotterdamie przed miejskim muzeum stoi św. Mikołaj w kształcie fallusa z jajami. Nawet była afera o to, czy dzieci mogą na to patrzeć czy nie mogą. Na wystawie w Amsterdamie, zaraz przy wejściu, była praca - witraż w kształcie krzyża zrobiony z gówien. Tak się zaczynała wystawa sztuki współczesnej. I wszyscy to akceptujemy. Tak jak Polacy komunizm.
Świat to akceptuje, celebruje, robi temu zdjęcia, wydaje albumy. Ceny są na to niebotyczne. Świat jest chory. A szczególnie to widzę i słyszę jak rozmawiam ze starymi mistrzami.
O pytaniu o piękno
Moim sąsiadem był Górecki. Wyprodukowałem jedną z płyt, z chórami a’capella Góreckiego, którą nagraliśmy w archikatedrze w Katowicach. Górecki w ogóle mi kibicował, dawał muzykę do moich filmów. Do „Basqiata” w Nowym Jorku, do „Wojaczka”. Do „Młyna i krzyża” dał mi muzykę, jak był już na łożu śmieci. Ale jeszcze dzwonił i mówił, takim załamującym się głosem, żebym się nie poddawał, żebym walczył. Myśmy się przez te lata spotykali od czasu do czasu i on mnie pytał tak: Panie Lechu, niech mi pan wytłumaczy, co się stało z pięknem. Gdzie jest to piękno...
O „Fontannie”
No, właśnie gdzie jest piękno, dlaczego je zniszczyliśmy. Czytałem ostatnio książkę współczesnego angielskiego filozofa właśnie poświęconej pięknu. Jego konkluzja też jest przerażająca, bo on twierdzi, że bez piękna ludzkość jest skazana na zagładę.
A jego wytłumaczenie jest trochę takie: do piękna dążyliśmy przez setki lat, to był kanon dążenia powszechnego. Natomiast sztuka mieszczańska zaaresztowała piękno w taki kicz.
XX wiek zaczął się od sprzedania piękna. Dokładnie, jak on to pisze, od utopienia idei piękna w pisuarze w Paryżu. Tu nawiązywał do Duchampa i do jego słynnej rzeźby „Fontanna”. Ona miała być li tylko jednorazowym dowcipem, kawałem, kpiną z mieszczańskiego salonu. No, ale to się stało salonem i to się stało kanonem. A akademizm dnia dzisiejszego jest akademizmem brzydoty.
To są akademickie prace dnia dzisiejszego. Tego uczą na akademiach sztuk pięknych. Co to znaczy „akademizm” to jest sztuka obowiązująca w dniu dzisiejszym.
No i rzeczywiście to jest pułapka. Jak z tego wyjść?
O „Boskiej komedii”
Moje wyjście z tego jest nieporadne. Próbuję rozmawiać ze starymi mistrzami. Próbuję znajdywać refleksy ich przemyśleń w dniu dzisiejszym. W jakimś sensie proszę ich o pomoc. Chcę zrozumieć, co się dzieje. Odwołuję się do nich. Ale czy to jest wyjście? Nie wiem.
Zawarłem taki cykl w formie tryptyku, nie trylogii ale tryptyku opartego o obraz, a nie literaturę. Bo ja Dantego traktuje jako, mówiąc w dzisiejszej gwarze, artystę wizualnego. Jego się nie da czytać, tak po prostu usiąść i czytać.
Trzy lata czytałem „Boską komedię” korzystając z pięciu źródeł: oryginału, ale bardzo słabo mówię po włosku, a to jest stary włoski. Niemniej tam jest piękna muzyka, to jest piękna pieśń; dwa tłumaczenia angielskie i dwa polskie. Oczywiście do tego przypisy i analizy tego dzieła, bo literatura wokół dantejska jest gigantyczna.
O mistrzach
Zauważyłem, że są dzieła sztuki, które mają byt fizyczny. Mają masę, tak jak gwiazdy. I co to powoduje? Że świat zaczyna wokół nich krążyć, powstaje ileś dzieł wokół nich. Książki, publikacje, filmy, wypowiedzi; to, co jest dziedzictwem.
Dante 700 lat, Wergiliusz, 2 tysiące lat i promieniuje, Homer 3 tysiące lat… Można powiedzieć, że im bardziej brniemy w tą sztukę współczesną tym bardziej doceniamy mistrzów. Oczywiście, oni też mieli okresy zanikania w kulturze. Wielu jest wielkich, którzy nie istnieli przez stulecia. Botticelli, Vermeer. Dziś „Wenus” Boticcellego to ikona świata, ikona piękna, mimo, że analizując obraz można stwierdzić, że jest źle namalowana. Ale Botticelli złapał taką linię i ideę piękna.
O pięknie
A co to jest piękno? Do tej pory nie wiemy. Można tylko przytaczać opinie, co to jest. Platon się tym zajmował i twierdził, że piękno to anamneza, przypominanie. On uważał, że kiedyś żyliśmy w innej postaci w innym, idealnym świecie. Piękno to odnalezienie, przypominanie tamtego momentu przez architekturę - jej idealne linie i formy. Święty Tomasz Akwinata twierdzi, że piękno należy do wzroku, że to kwestia spostrzeżenia. Kant to powtarza i dodaje, że piękno to zareagowanie na nie, bez użycia podtekstu intelektualnego.
Alberti - główny teoretyk renesansu - twierdził, że piękno to coś, z czego nic nie można odjąć ani dodać bez starty tego, czym to jest.
W każdej epoce nad tym się zastanawiano. Nie chcę robić wykładu, ale pytanie Góreckiego co się stało z pięknem, dlaczego odwróciliśmy się plecami, dźwięczy mi w uszach. Dlaczego chcemy cierpieć poprzez sztukę, czy nie wystarczająco cierpimy…
Lech Majewski
reżyser filmowy i teatralny, pisarz, poeta i malarz. Członek Gildii Reżyserów Amerykańskich i Europejskiej Akademii Filmowej. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz na Wydziale Reżyserii PWSFTviT w Łodzi.
Henryk Mikołaj Górecki
(1933–2010): kompozytor współczesnej muzyki poważnej. Profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach. W latach 60. XX w. wspólnie z grupą kompozytorów polskich (m.in. Krzysztof Penderecki, Kazimierz Serocki) wypracowali specyficzny typ nowoczesnej muzyki zwanej często sonoryzmem. Muzykę Góreckiego niejednokrotnie kojarzy się z minimalizmem, albo określa się ją mianem „nowej prostoty”. Taki właśnie charakter ma najbardziej znane dzieło, czyli III Symfonia zwana też Symfonią pieśni żałosnych.
„Wojaczek”.
W 1999 roku Majewski wyreżyserował film opowiadający o poecie Rafale Wojaczku. W roli tytułowej wystąpił poeta Krzysztof Siwczyk. W Barcelonie Międzynarodowa Federacja Klubów Filmowych uznała „Wojaczka” za Najlepszy Niezależny Film Europejski roku 2000.
„Basquiat - Taniec ze śmiercią”.
W 1995 r. w Nowym Jorku Majewski współprodukował oparty na własnym scenariuszu film, w którym grali: Benicio Del Toro, Willem Dafoe, Gary Oldman, Dennis Hopper, Tatum O’Neal, Courtney Love i David Bowie jako Andy Warhol.
Marcel Duchamp
(1887–1968): francuski malarz i szachista. Stworzył termin ready-made, oznaczający użycie „przedmiotu gotowego” jako dzieła sztuki. „Fontanna” z 1917 roku jest jednym z najsłynniejszych ready-made. To pisuar z inskrypcją: R. Mutt 1917, ustawiony został w galerii sztuki jak rzeźba.
Tryptyk
tworzą filmy Lecha Majewskiego: „Ogród rozkoszy ziemskich” z 2003 roku (adaptacja jego powieści „Metafizyka” i nawiązujący do obrazu Hieronima Boscha pod tym samym tytułem); „Młyn i krzyż” z 2010 roku to adaptacja książki Michaela Gibsona, poświęconej obrazowi „Droga krzyżowa” pędzla Pietera Bruegla (starszego). Trzecią częścią jest „Onirica” odwołująca się do „Boskiej komedii” Dantego Alighieri.
Komentarze