Tylman z Gameren urodził się pomiędzy końcem 1630 a połową 1632 roku. Skąd takie przypuszczenie? Rodzice Tylmana wzięli ślub 6 grudnia 1629 r., a chrzest ich syna odbył się 5 lipca 1632 r. w protestanckiej katedrze w Utrechcie. Jego pełne nazwisko brzmi: Tilman van Gameren, a on sam podpisywał się przeważnie po łacinie: Tilman a Gameren.
Ojcem Tylmana był utrechcki krawiec, a później również kupiec sukienny, Jacob Janszoon van Gameren. Nazwisko wskazuje, że ród pochodzi z miejscowości Gameren, leżącej w pobliżu Utrechtu. Zawód ojca, żyjącego w kraju, którego jedynym z głównych dochodów w XVII w. był wyrób i eksport tekstyliów, mógł zabezpieczyć zamożność rodzinie.
Tylman był synem drugiej z kolei żony Jacoba, Annechjen Willems van Aelten. Otrzymał gruntowne wykształcenie, w tym w zakresie nauki wojskowej, geometrii, a także humanistyki i kierunków artystycznych. Po śmierci ojca w 1642 r. wyjechał z kraju, odwiedzając m.in. Niemcy, Włochy i prawdopodobnie Francję.
Architekt i wojak
Najstarszy ślad jego pobytu w Polsce, to napisana jego ręką notatka w języku włoskim na domniemanym autoportrecie Tylmana, datowana w Janowcu na 6 lipca 1664 r. Janowiec był wówczas własnością hetmana i marszałka Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, którego syn – Stanisław Herakliusz – wrócił z podroży zagranicznej, obejmującej w końcowej fazie Rzym, Wenecję i Wiedeń. Jest więc prawdopodobne, że Stanisław Herakliusz poznał Tylmana w Wenecji i zaangażował go przywożąc do Polski. Możliwe jest również, że Tylman wcześniej był związany z Jerzym Sebastianem. Polska, prowadząca przedłużającą się wojnę z Moskwą, potrzebowała osób o umiejętnościach inżynieryjno - wojskowych i architektonicznych. Brak wiadomości, czy Tylman po przybyciu do Polski od razu został włączony przez Jerzego Sebastiana do walk polsko-moskiewskich. Po rokoszu wyjechał prawdopodobnie ze Stanisławem Herakliuszem, do Włoch.
Będąc architektem królewskim uczestniczył Tylman w kampanii Jana Sobieskiego, zakończonej zwycięstwem nad Turkami pod Chocimem w 1673 r. oraz w kampanii letniej 1675 r., kiedy to Sobieski – już jako król Polski od 1674 r., po odsieczy Lwowa w 1675 r. odzyskał Bar, Mohylew, Kaniów i Bracław. Podczas uroczystości koronacyjnych w Krakowie w dniu 2 lutego 1676 r. odznaczony został Tylman przez Jana III Sobieskiego orderem Złotej Ostrogi, co było równoznaczne z nadaniem szlachectwa.
Z architekta wojskowego, biorącego udział w wyprawach wojennych, stał się następnie Tylman projektantem zamków, pałaców i budynków sakralnych, których fundatorami byli król i różni magnaci.
Innym przejawem stabilizacji życiowej był ślub Tylmana z Polką, prawdopodobnie szlachcianką, Anną z Komorowa.
W Puławach przebywał Tylman w 1680 r. Świadczy o tym notatka w księgach parafii włostowickiej mówiąca o Tylmanie jako świadku chrztu.
Tylman z Gameren zmarł w 1706 r. Został pochowany prawdopodobnie w kaplicy moskiewskiej klasztoru dominikanów – obserwantów w Warszawie, któremu to klasztorowi przekazał nieco wcześniej kwotę 2 tysięcy talarów, prawdopodobnie na postawienie nagrobka. Grób Tylmana nie dotrwał do naszych czasów. Kaplica Moskiewska, powiększona do 1727 r., została rozebrana w 1818 r.
Długa jest lista prac Tylmana z Gameren. Wzniósł pałace w Puławach, Łańcucie, Łąkach, Rzemieniu, Gorliczynie i Przeworsku. Przebudował Zamek Ujazdowski w Warszawie. Jest autorem pierwotnego założenia pałacu w Łazienkach. W 1695 r. rozbudował zachodnie skrzydło zamku w Baranowie Sandomierskim, wzniesionego w latach 1579-1602 prawdopodobnie przez Santi Gucciego, a ufundowanego przez Rafała i Andrzeja Leszczyńskich.
Tylman z Gameren zaprojektował kościoły: w Głowaczowie i św. Anny w Krakowie, a także zaprojektował i zbudował w latach 1687-1694 kościół dla zakonu bernardyńskich na Czerniakowie, lokując go na trakcie wiodącym z Ujazdowa do wsi Czerniaków.
Na Lubelszczyźnie, poza pałacem w Puławach, projektował pałace w Lubartowie, Kijanach i Lublinie, klasztory w Lublinie i nieokreślony klasztor pod Puławami. Odbudował, zniszczony w wyniku najazdu szwedzkiego, zamek w Janowcu, wzniesiony w 1526 r. przez starostę kazimierskiego Mikołaja Firleja. Tylman z Gameren przebudował kościół w Końskowoli, pochodzący z 1545 r. z fundacji Andrzeja Tęczyńskiego. Zaprojektował w nim nagrobek Zofii z Opalińskich Lubomirskiej.
Czytelników naszych najbardziej zainteresuje wynik prac Tylmana z Gameren w Puławach. Ale o tym już za tydzień.
• Za tydzień: Spacerkiem po puławskim pałacu Tylmana z Gameren
Komentarze