Najczęściej w literaturze wywodzi się nazwę Puław od nadwiślańskich łęgów, zwanych „Pulwy” lub staropolskiego określenia „pławy”, oznaczającego pływanie, przeprawianie się przez wodę. Nazwa „pulwy” oznacza łęgi nadrzeczne, czyli podmokłe łąki, położone najczęściej w dolinie rzeki, nieraz porośnięte krzewami. Swą formą przypomina ona formy pokrewne nazw osad nadrzecznych, jak np. Bielawy, Żuławy, a także Pulwy, Pulawe. Taką etymologię, zarówno pod względem słowotwórczym, jak i znaczeniowy, uznają liczni badacze. Zgadzają się oni, że nazwa Puławy oznacza bagna, położone w dziale wodnym Bugu i Narwi, otoczone wzgórzami z wieloma zdrojami (czyli źródłami) i innymi elementami malowniczego krajobrazu. Przyznać trzeba, że „nasze” Puławy pod względem fizjograficznym położone są (a tym bardziej były niegdyś) na terenie równie malowniczym, z pagórkami opadającymi ku Wiśle, porośniętymi bujną niegdyś roślinnością.
Również pod względem znaczeniowym nazwy: Pulwy i Puławy są zbliżone do siebie i mogły kiedyś określić pewien teren o podobnych (lub nawet identycznych) walorach fizjograficznych. W obydwu bowiem przypadkach mamy do czynienia z terenem położonym nad rzeką, podmokłym, z bujną roślinnością.
Do dziś znane są na innych terenach nazwy identyczne lub podobne. I tak w dawnej guberni grodzieńskiej (Białoruś) płynie rzeka Pulawa, będąca prawym dopływem Bugu. Jednym z dopływów Narwi jest Pulewna. W Wielkopolsce płynie Pulwicza. Być może z tymi nazwami związane są następne: Pułtawa (miasto) i Pułtawka (rzeczka), Pułtusk u ujścia rzeki Pełty. Można przypuścić, że pierwotna formacja słowotwórcza „Pulwy” mogła zamienić się na „Pulawy”, a ta na „Puławy”.
Miejsce przeprawy przez Wisłę
Być może słuszniejsze jest wywodzenie nazwy „Puławy” od staropolskich: „pława” – boja oznaczająca mieliznę; „pławia” – prąd wodny, nurt. Do tej rodziny wyrazów należały również, niegdyś używane: pławica (łódka), pławba (żeglowanie), pławca (żeglarz pływający na statku). Potwierdzenia tej wersji etymologii wyrazu Puławy dostarczają XVII-wieczne (pierwsze pisane) wzmianki o osadzie, które mówią o niej jako o miejscu przeprawy przez Wisłę i ośrodku przeładunku towarów.
Przytoczone wyżej rozważania, wywodzące „Puławy” od „pulwy” mają swoich przeciwników. Uważają oni za jedynie możliwą rekonstrukcję „Puławy” od „Poławy”. Należy przeto odszukać na Wiśle w pobliżu późniejszych Puław ławę (kładkę). Wśród licznych znaczeń wyrazu „ława” interesuje nas to, które oznacza przejście na rzece przez ławicę piaskową. Tak więc w pobliżu brodu, czyli ławy, założono osadę Po-ławy.
Pisząc o pochodzeniu nazwy naszego miasta nie można nie wspomnieć o mniej naukowej, ale równie ciekawej jej genezie, opowiadanej przez legendę. Oto przed wiekami wzdłuż brzegu Wisły podążało dwóch mężczyzn – ojciec i syn. Zbliżała się noc i należało pomyśleć o miejscu na nocleg. Wędrowcy ujrzeli w oddali małą chatkę. Skierowali się do niej i poprosili i o gościnę. Gospodarze byli biednymi ludźmi, ale tradycyjna polska gościnność nie pozwalała na odmówienie zdrożonym schronienia. Rzekł tedy gospodarz: - Podzielcie się ławą, bo więcej zaoferować nie mogę. Ojciec zwrócił się do syna: masz pół ławy i ja pół ławy, będzie nam wygodnie.
Być może, że ta chatka była pierwszym siedliskiem ludzkim w osadzie, której nazwa pochodzi od miejsca noclegu ojca i syna.
Wioska rybacka
Najstarsza część Puław była zakładana prawdopodobnie na polanie śródleśnej lub na miejscu wykarczowanego lasu. Stąd ekspansja ludzka odbywała się (nadal kosztem lasów) wzdłuż Wisły (w kierunku Włostowic i Wólki Profeckiej) oraz późniejszego traktu lubelskiego. Tereny leśne zamieniano na uprawne i ogrodowe.
Pierwsze wzmianki o Puławach pochodzą z I połowy XVI wieku, kiedy były one małą nadwiślańską wioską rybacką położoną przy przeprawie przez Wisłę. W latach 70-tych XVII wieku wybudował tu swą rezydencję magnacką marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski.
Wkrótce przeszły Puławy w ręce Sieniawskich, by od 1731 r. stać się przez całe stulecie własnością rodziny Czartoryskich. Był to przełomowy dla Puław moment, kiedy z małej rezydencji magnackiej stały się drugim po Warszawie ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego Rzeczypospolitej. W 1842 r. osada otrzymała nową nazwę. Na cześć żony cara Mikołaja I władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię.
W 1862 r. Puławy stały się ośrodkiem nauk rolniczych. W kilka lat później zostały siedzibą władz powiatowych. W 1906 roku będąc 5-tysięczną osadą, otrzymały prawa miejskie. Za herb przybrały sobie godło byłych właścicieli, Czartoryskich, którym była Pogoń litewska. W okres międzywojenny weszło miasto słabo rozwinięte gospodarczo i społecznie. Dawały o sobie znać lata niewoli i polityka rozbiorcy. Dopiero w ostatnich latach pokoju powstała szansa na szybką industrializację. Puławy znalazły się w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rozpoczęto produkcję w Zakładach Przemysłu Bioweterynaryjnego, podjęto budowę Fabryki Żelatyny. W sąsiedztwie Wólki Gołębskiej wykupiono ziemie pod budowę Fabryki Obuwia „Bata”, a w Czesławicach – Fabryki Samochodów Osobowych. Wszystko to zostało przerwane przez wojnę.
Najczęściej w literaturze wywodzi się nazwę Puław od nadwiślańskich łęgów, zwanych „Pulwy” lub staropolskiego określenia „pławy”, oznaczającego pływanie, przeprawianie się przez wodę. Nazwa „pulwy” oznacza łęgi nadrzeczne, czyli podmokłe łąki, położone najczęściej w dolinie rzeki, nieraz porośnięte krzewami. Swą formą przypomina ona formy pokrewne nazw osad nadrzecznych, jak np. Bielawy, Żuławy, a także Pulwy, Pulawe. Taką etymologię, zarówno pod względem słowotwórczym, jak i znaczeniowy, uznają liczni badacze. Zgadzają się oni, że nazwa Puławy oznacza bagna, położone w dziale wodnym Bugu i Narwi, otoczone wzgórzami z wieloma zdrojami (czyli źródłami) i innymi elementami malowniczego krajobrazu. Przyznać trzeba, że „nasze” Puławy pod względem fizjograficznym położone są (a tym bardziej były niegdyś) na terenie równie malowniczym, z pagórkami opadającymi ku Wiśle, porośniętymi bujną niegdyś roślinnością.
Komentarze