Kultura amfor kulistych powstała w rejonie Kujaw, skąd rozprzestrzeniła się między innymi wzdłuż Wisły i Bugu. Na Lubelszczyźnie doszło do wyodrębnienia się dwóch nieco odmiennych w swym charakterze grup tej kultury. Pierwsza, nazwana chełmsko-hrubieszowską, charakteryzowała się występowaniem grobów skrzynkowych, zawierających zwłoki jednego lub dwóch osobników. Druga grupa, nazwana puławską, obejmowała okolice Puław i Garwolina. Panującą formą grobu były groby płaskie z konstrukcją kamienną. Chowano w nich obok siebie zwłoki ludzkie i zwierząt domowych.
Podczas prowadzenia prac budowlanych przy kościele na ulicy Leśnej w Puławach dokopano się kilku luźnych znalezisk, między innymi fragmentu wióra oraz kilku kawałków przydennej części amfory. Produkcja ceramiki była bowiem jednym z głównych zajęć ludności kultury amfor kulistych. Naczynia wykonywano bardzo starannie. Glina wykorzystywana do ich produkcji zawierała domieszkę żwiru, przeważnie drobnego. Naczynia posiadały zdobienia głównie na szyi i w górnej części brzuśca, wykonane techniką odciskania i wygniatania.
Do odciskania wzoru służyły: stempelek, prawdopodobnie drewniany oraz cienka rurkowata kostka czy sznur. Stempelek miał różne kształty: prostokąta, kwadratu, okręgu lub łuku. Dodatkowe efekty przynosiła różna siła wyciskania. Delikatne zdobienia uzyskiwano przez odciskanie cienkiego sznurka.
Do rzadkości należały ornamenty wyciskane paznokciem lub końcem palca.
Wśród rodzajów ceramiki najczęściej spotyka się amfory i amforki, czary i czarki. Rzadkością są garnki, w tym jajowate. Taki właśnie garnek znaleziono w Parchatce.
Garnek z Parchatki, znaleziony przy szkieletach zwierzęcych, posiadający kształt jajowaty, ma brzusiec wydęty, zwłaszcza w górnej części naczynia oraz bardzo krótką cylindryczną szyjkę.
Często w znaleziskach w grobach występowały wyroby z krzemienia i kości. Wśród tych ostatnich spotykamy szydła, dłuta oraz narzędzia rytualne do zabijania ludzi lub zwierząt w obrzędach pogrzebowych, zaostrzone dwustronnie i z dokładnie wypolerowanymi ostrzami. Takie dwustronne ostrze znane jest m.in. z wykopalisk w Parchatce.
Odnajdowane w pobliżu Puław cmentarzyska ludności kultury amfor kulistych zakładane były przeważnie na wzgórzach. Charakteryzowały się małą ilością grobów oraz dominowaniem pochówków pojedynczych, rzadziej z dwoma osobnikami. Wyjątkiem była grupa puławska, w której liczba pochówków była różna. W grobie w Parchatce znaleziono same czaszki, bez innych części szkieletu.
Jedną z cech puławskiej grupy ludności kultur amfor kulistych jest chowanie w jednym wspólnym grobie, obok zwłok ludzkich, także zwierząt domowych, najczęściej bydła.
W Parchatce w obrębie jednej obstawy grobowej złożono w pozycji skurczonej zwłoki dwóch ludzi oraz dwóch bydląt. Szkielety zwierzęce ułożone zostały w pewnej odległości od ludzkich. Zwierzęta, składane w ofierze, zabijane były podczas uroczystości pogrzebowych. Potwierdza to fakt znalezienia w grobie w Parchatce, wśród kości jednego ze zwierząt, ostrza kościanego, które prawdopodobnie posłużyło do jego zabicia.
Stosowanie przez ludność kultury amfor kulistych opisanych wyżej rytuałów pogrzebowych przekonuje o wierze tej ludności w życie pozagrobowe. Przypomnijmy. Zwłoki ludzkie grzebane były starannie w trwałych grobach z nakrywą, obstawą i brukiem na dnie, co było niezbędne dla ich pozagrobowego życia. Zmarłych obdarowywano w składane do grobu ozdoby, narzędzia, broń i ceramikę. Być może naczynia wypełnione były potrawami lub płynami. Wszystko to miało stworzyć zmarłemu w jego życiu pozagrobowym warunki zbliżone do ziemskich. Być może temu celowi służyło również dodawanie niektórym zmarłym osób towarzyszących lub zwierząt. O różnych zwyczajach pogrzebowych świadczy układanie zwłok. Część szkieletu odnajdowano w pozycji skurczonej na boku. Skurczenie to bywało dość silne. Możliwe, że zwłoki krępowano. W innych przypadkach zwłoki ułożone były chaotycznie. Przed ich złożeniem do grobu podlegały różnym zabiegom, w tym rozkawałkowaniu. Jednym ze stosowanych obrzędów pogrzebowych było palenie ognisk w grobach lub obok nich oraz urządzanie styp. Nie wszystkie groby zawierają ich ślady. Być może stypy były organizowane tylko w wyjątkowych wypadkach, na przykład dla podkreślania wyjątkowej pozycji zmarłego.
Kultura amfor kulistych stanowi jeden z najbardziej interesujących elementów neolitu okolic Puław. Przyczyniła się znacznie do dalszego rozwoju kulturalnego tych terenów.
• Za tydzień: Teren późniejszych Puław w epoce żelaza
Kultura amfor kulistych powstała w rejonie Kujaw, skąd rozprzestrzeniła się między innymi wzdłuż Wisły i Bugu. Na Lubelszczyźnie doszło do wyodrębnienia się dwóch nieco odmiennych w swym charakterze grup tej kultury. Pierwsza, nazwana chełmsko-hrubieszowską, charakteryzowała się występowaniem grobów skrzynkowych, zawierających zwłoki jednego lub dwóch osobników. Druga grupa, nazwana puławską, obejmowała okolice Puław i Garwolina. Panującą formą grobu były groby płaskie z konstrukcją kamienną. Chowano w nich obok siebie zwłoki ludzkie i zwierząt domowych.
Komentarze