Uroki puławskiego krajobrazu podkreślane były w literaturze wielokrotnie. Oto wyjątki z jednego z takich opisów. „ Ku południowi otwiera się stąd rozległy i piękny widok na głęboki przełom Wisły… Od południo-wschodu zbliża się ku Puławom wydłużonym cyplem Wyżyna Lubelska… Jest to rodzaj płyty wyżynnej, zbudowanej z pokładów kredowych i przykryty grubym płaszczem lessu…, porozcinanej gęstą siecią dolin i wąwozów, że stanowiła ona jedyną w swoim rodzaju jednostkę krajobrazową, nie mającą równych w Polsce. (…)
Od wschodu graniczy z Puławami pradolina Kurówki, zapoczątkowana niegdyś przez wody topniejącego lądolodu… Na dnie pradoliny leży Końskowola, Kurów i Markuszów”.
Czy walory krajobrazowe stanowiły dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego ważną przyczynę lokalizacji obiektu?
Puławy leżały prawie w centrum kraju, a „o dzień drogi od Warszawy”, na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych.
Tędy przebiegała droga lądowa Wschód – Zachód, prowadząca z Rusi przez Hrubieszów, Krasnystaw, Lublin, a następnie Wąwolnicę, Rzeczycę, do Kazimierza, i dalej przez Puławy i Radom do Poznania i Wrocławia. W Puławach ten wielki trakt lądowy Wschód – Zachód krzyżował się ze szlakiem wodnym wiślanym, prowadzącym z Krakowa do Gdańska.
To kluczowe położenie Puław w środkowym biegu Wisły należało zabezpieczyć. Z wieży pałacu, zakończonej tarasem, rozciągał się widok w górę Wisły, po wieże zamków w Kazimierzu i Janowcu oraz w dół rzeki, po wieże obronnego kościoła w Gołębiu.
Z przeprawy w Puławach korzystali również podróżujący do Warszawy, jadąc następnie przez Kozienice lewym brzegiem Wisły. Puławski dojazd do Wisły okazał się wygodniejszy niż w Kazimierzu, przede wszystkim ze względu na wyniosłe i niezbyt odległe brzegi rzeki oraz dogodniejszy dojazd z obu stron. Tak więc Puławy zaczęły w XVII w. przejmować od Kazimierza funkcje przeprawowe.
Jako pierwszy przeprawę wiślaną pod Puławami wymienił agent francuskiego wywiadu, Ulrych
Werdun, notując 27 listopada 1670 r.: „ … przeprawiła się tu przez rzekę na promie i ląduje na drugiej stronie przy wsi Puławach”. Stąd podążył zapewne do Lublina przez Końskowolę, Kurów i Markuszów. Puławy musiały być wtedy małą wioską, bez rozpoczętej budowy pałacu, skoro obserwator o takich zainteresowaniach stwierdził jedynie fakt jej istnienia.
Stanisław Herakliusz Lubomirski, decydując się na budowę tu pałacu, poza bezpieczeństwem przejeżdżających tędy kupców, miał również na względzie zapewnienie bezpieczeństwa swym licznym majątkom. Niewątpliwie, dużą rolę przy lokalizacji pałacu odegrały walory krajobrazowe. Obiekt wybudowany został na skraju wyniosłego płaskowzgórza, równolegle do jego krawędzi. Było to miejsce najbardziej wyeksponowane, przypominające warszawskie pałace „na skarpie” z pierwszej połowy stulecia. Budowa określana jest najczęściej jako barokowa letnia rezydencja oraz niewielka wykwintna willa. Niektórzy badacze, zwłaszcza XIX-wieczni, wysuwają przypuszczenie, że powstała ona na miejscu wcześniejszego założenia obronnego.
Kamień węgielny pod budowę puławskiej rezydencji S.H. Lubomirskiego położył w dniu 15 maja 1671 r. przeor klasztoru pijarów w Krakowie, Franciszek Haligowski. Nie była to data przypadkowa. Ponieważ pałac dedykowany był żonie marszałka, wydarzenie powyższe dokonało się w dniu imienin Zofii z Opalińskich Lubomirskiej.
Niektórzy autorzy zadają sobie pytanie: rozpoczęcie budowy pałacu nastąpiło dopiero po drugim ślubie Stanisława Herakliusza, czy też jeszcze za życia Zofii z Opalińskich Lubomirskiej? Większość skłania się do ustalenia daty na rok 1671. Przy ówczesnej technice tempo prac budowlanych musiało być powolne, a przecież w 1677 r. pałac był gotowy. Prace budowlane oraz rozpoczęte nieco później prace rzeźbiarsko-dekoracyjne trwały jeszcze w 1676 r.
Z 1677 r. pochodzi pierwsza wzmianka dotycząca bezpośrednio pałacu. Jest nią notatka podróżnika Franciszka Tannera, Czecha z pochodzenia przeprawiającego się przez Wisłę pod Puławami 20 sierpnia tegoż roku, ukazująca pałac jako rezydencję już użytkowaną.
Do końca musiały zbliżać się również prace rzeźbiarsko-dekoracyjne, skoro w listopadzie 1678 r. król Jan Sobieski zwrócił się do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego z prośbą o wypożyczenie do prac w Wilanowie jednego z rzeźbiarzy.
Najobszerniejszą informacją o pałacu puławskim jest notatka francuskiego podróżnika Franciszka Paulina Delerac’ a, kawalera de Beaujau, w której czytamy m.in.: „ Z tamtej strony Wisły, na drodze którą jechałem, znajduje się dość porządna wioska położona u stóp małego wzgórza, którego jeden ze szczytów zajęty jest przez zamek zbudowany na modłę włoską, o pięknym wyglądzie, bardzo ozdobiony wewnątrz malarstwem, złoconymi stropami, westybulami podwyższonemi, dekoracją z marmuru, z salonem pośrodku najlepiej pomyślanym i najlepiej wykonanym…, zewnątrz upiększony jest tarasami z balustradami, z ogrodem czysto utrzymanym oraz schodami z podestem i portalem, który można nazwać wspaniałym. Dom ten jest bezsprzecznie piękną perłą i najpiękniejszą budowlą nowoczesną, jaka istnieje w Polsce…”.
Uroki puławskiego krajobrazu podkreślane były w literaturze wielokrotnie. Oto wyjątki z jednego z takich opisów. „ Ku południowi otwiera się stąd rozległy i piękny widok na głęboki przełom Wisły… Od południo-wschodu zbliża się ku Puławom wydłużonym cyplem Wyżyna Lubelska… Jest to rodzaj płyty wyżynnej, zbudowanej z pokładów kredowych i przykryty grubym płaszczem lessu…, porozcinanej gęstą siecią dolin i wąwozów, że stanowiła ona jedyną w swoim rodzaju jednostkę krajobrazową, nie mającą równych w Polsce. (…)
Od wschodu graniczy z Puławami pradolina Kurówki, zapoczątkowana niegdyś przez wody topniejącego lądolodu… Na dnie pradoliny leży Końskowola, Kurów i Markuszów”.
Czy walory krajobrazowe stanowiły dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego ważną przyczynę lokalizacji obiektu?
Puławy leżały prawie w centrum kraju, a „o dzień drogi od Warszawy”, na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych.
Tędy przebiegała droga lądowa Wschód – Zachód, prowadząca z Rusi przez Hrubieszów, Krasnystaw, Lublin, a następnie Wąwolnicę, Rzeczycę, do Kazimierza, i dalej przez Puławy i Radom do Poznania i Wrocławia. W Puławach ten wielki trakt lądowy Wschód – Zachód krzyżował się ze szlakiem wodnym wiślanym, prowadzącym z Krakowa do Gdańska.
Komentarze