W strukturze Naczelnej Komendy Armii funkcjonowała Naczelna Komenda Etapu (Etappenoberkommando – EOK), która poprzez Sekcję Zarządu Wojskowego zajmowała się obszarami okupowanymi.
Stratedzy austriaccy dzielili teren działania walczących armii na dwie części. Pierwsza, to teren potrzebny do przygotowania i przeprowadzania operacji, nazywany Obszarem Armii w Polu (Bereich der Armee im Fekle), czyli Obszar Wojenny (Kriegsgebiet). Obejmował on obszar operacyjny (Operattonsbereich), przylegający bezpośrednio do linii frontu oraz obszar etapowy (Etappenraum), znajdujący się za obszarem operacyjnym.
Drugą częścią terenu działania walczących armii były gubernatorstwa wojskowe (Militärgouvernement), które mogły być tworzone na obszarze kraju nieprzyjacielskiego z terenów przylegających do granic kraju. Podlegały one bezpośrednio Naczelnej Komendzie Etapów.
Co rozumiano pod pojęciem „etapu”?
Był to określony obszar wraz ze znajdującymi się tam urządzeniami oraz personelem administracji wojskowej. Jego zadaniem było zapewnienie walczącym pełnej zdolności bojowej oraz organizowanie administracji cywilnej przez przydzielonego wyższego urzędnika państwowego.
Na takim właśnie terenie Królestwa Polskiego, opanowanym przez wojska austro-węgierskie w wyniku wiosennej ofensywy 1915 roku, władzę na pewien czas przejęły komendy etapowe. W połowie maja 1915 roku powołano do życia dwa gubernatorstwa wojskowe: kieleckie i piotrkowskie. W sierpniu tego roku utworzono na Lubelszczyźnie pierwsze komendy obwodowe: w Janowie, Biłgoraju, Lublinie i Puławach.
Były one podporządkowane gubernatorstwom, a te – naczelnemu dowództwu. Kolejnymi szefami komendy obwodowej w Puławach byli: płk Ernest Migula, płk Wilhelm Divok, płk Weiss oraz – ostatnim – Aleksander Zawadzki. To on właśnie, jako Polak, będąc komisarzem powiatowym z ramienia władz polskich, przejmował władzę od Austriaków.
Dwie strefy okupacyjne
Zgodnie z porozumieniem niemiecko-austriackim z 4 września 1915r. Królestwo Polskie zostało podzielone na dwie strefy okupacyjne, które łącznie stanowiły c. i k. Generalne Gubernatorstwo Wojskowe w Polsce (c. u. k. Militärgeneralgouvernement in Polen). Północno-zachodnie ziemie królestwa objęte zostały okupacją niemiecką i tu, rozkazem cesarza Wilhelma II z 24 sierpnia 1915r., utworzono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie, obejmujące dawne gubernie: kaliską, warszawską, płocką, łomżyńską, siedlecką, suwalską i północną część piotrkowskiej. Drugą strefę okupacyjną stanowiło, podległe władzom austro-węgierskim, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, obejmujące Lubelszczyznę, Kielecczyznę, ziemię sandomierską, piotrkowską, część Zagłębia Dąbrowskiego – łącznie obszar o powierzchni ok. 45 tys. km kw. zamieszkały w 1916r. przez 3,5 mln ludności.
Na terenie Generalnego Gubernatorstwa Lubelskiego zlikwidowano gubernie jako jednostki administracyjne i wprowadzono podział dwustopniowy na obwody i gminy. Utworzono 17 obwodów, nazywanych również komendami powiatowymi, położonych po obu stronach Wisły. W czerwcu 1916r. dołączono do nich kolejne trzy. W kwietniu 1917r. obwody przemianowano na powiaty.
A oto treść zarządzenia
„W przyszłości należy urzędowy obszar władz I instancji Lubelskiego Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego oznaczać w polskim języku, stosownie do powszechnie przyjętego zwyczaju mówienia, zamiast „obwód” nazwą „powiat”, a władze i komendy zamiast „komenda obwodowa”, „sąd obwodowy” nazwą „komenda powiatowa”, „sąd powiatowy” itd. Nazwy niemieckie „Kreis, Kreiskommando, Kreisgericht” itd. Pozostają skutkiem tego zarządzenia nie zmienione
- i k. Jenerał – Gubernator wojskowy
Karol Kuk, w. r.
zbrojmistrz polny.”
Władze powiatowe
Spełniały zasadniczą rolę w administracji terenowej. Pełnię władzy w sprawach administracyjnych i wojskowych otrzymał komendant powiatu, którym z reguły był oficer sztabowy albo generał-major. Zastępcą komendanta powiatu był również oficer sztabowy. W organizacji komendy powiatowej wyróżnić można cztery główne segmenty. Pierwszy, to Adiutantura (Adjutantur) zajmująca się sprawami wojskowymi. Drugim segmentem był Oddział Administracyjny (Verwaltungsabteilung), dowodzony przez „kierującego komisarza cywilnego” (Leitender Zivilkommissär). Był to urzędnik administracyjny VIII-VI rangi, któremu podlegali: 1-2 urzędników administracyjnych, inżynier powiatowy, lekarz, weterynarz, inspektor szkolny, referent gospodarczy, referent leśny, dwaj urzędnicy do spraw podatków bezpośrednich, urzędnik skarbowy do spraw podatków pośrednich (jeden na kilka powiatów), egzekutor podatkowy oraz tak zwane siły pomocnicze, personel manipulacyjny i tłumacze.
Trzecim segmentem komendy powiatowej była powiatowa komenda żandarmerii (Kreisgendarmeriekommando), a czwartym – sąd z aresztem polowym (Gericht mit Feldarest). Władza komendanta powiatu rozciągała się również na straż skarbową oraz wojska etapowe znajdujące się na terenie powiatu.
Powiatowa Rada Przybocznych
Władze okupacyjne zdawały sobie sprawę z korzyści, jakie dla Austro-Węgier mogą przynieść instytucje samorządowe. Zadania samorządowe były realizowane ze środków pochodzących z podatków różnych rodzajów oraz środków uzyskiwanych z majątku własnego. Zaangażowani w pracy samorządowej Polacy mieli pomóc okupantowi w działalności administracyjnej, ułatwiać podporządkowanie społeczeństwa polskiego polityce okupacyjnej, a także być wentylem narastających dążeń niepodległościowych Polaków.
31 lipca 1916 roku Generalny Gubernator w Lublinie wydał rozporządzenie, na mocy którego m.in. w powiecie puławskim powołano Powiatową Radę Przyboczną przy Komendzie Obwodowej w Puławach. W jej skład weszło dwóch przedstawicieli większej własności: Antoni hr. Wołk-Łaniewski, właściciel majątku Bronicach oraz Wacław Kruszewski, dzierżawca majątku w Osinach, popularny działacz ludowy.
Mniejszą własność reprezentowali: Wojciech Furtas z Godowa, Antoni Waleshi – wójt z Opola oraz Stanisław Kruk z Wąwolnicy. Przedstawicielem Puław w radzie był dyrektor puławskiego syndykatu rolniczego, Jan Albrycht.
W 1917r. władze okupacji austro-węgierskiej zdecydowały się powołać pochodzące z wyborów sejmiki powiatowe. Sejmiki powiatowe wybierały ze swego grona organy wykonawcze, nazywane Wydziałami powiatowymi lub wydziałami wykonawczymi. Sejmiki powoływane były za pomocą niedemokratycznego systemu wyborczego w ramach tzw. Kurii.
Konstytucyjne posiedzenie sejmiku puławskiego odbyło się 5 stycznia 1918 roku. O wynikach tego posiedzenia oraz dalszych losach samorządu puławskiego przeczytamy za tydzień.
W strukturze Naczelnej Komendy Armii funkcjonowała Naczelna Komenda Etapu (Etappenoberkommando – EOK), która poprzez Sekcję Zarządu Wojskowego zajmowała się obszarami okupowanymi.
Stratedzy austriaccy dzielili teren działania walczących armii na dwie części. Pierwsza, to teren potrzebny do przygotowania i przeprowadzania operacji, nazywany Obszarem Armii w Polu (Bereich der Armee im Fekle), czyli Obszar Wojenny (Kriegsgebiet). Obejmował on obszar operacyjny (Operattonsbereich), przylegający bezpośrednio do linii frontu oraz obszar etapowy (Etappenraum), znajdujący się za obszarem operacyjnym.
Drugą częścią terenu działania walczących armii były gubernatorstwa wojskowe (Militärgouvernement), które mogły być tworzone na obszarze kraju nieprzyjacielskiego z terenów przylegających do granic kraju. Podlegały one bezpośrednio Naczelnej Komendzie Etapów.
Komentarze