Datowanie tego obiektu jest trudne. Wymiary cegły występującej w najstarszych jego częściach odpowiadają wymiarom cegły używanej na przełomie XVI i XVII wieku. Układ dwóch poziomów rur drewnianych, odprowadzających wodę do łachy oraz resztki muru, stanowiącego prawdopodobnie pozostałość po sadzawce zdają się wskazywać na to, iż pierwsza faza funkcjonowania wodociągu i wodnych urządzeń towarzyszących może być datowana na drugą połowę lub koniec XVII wieku. I wreszcie zebrane podczas prac wykopaliskowych materiały archeologiczne i historyczne pozwalają połączyć budowę wodociągu z osobą projektanta pierwszej wersji pałacu – Tylmana z Gameren. Przyjęcie tej hipotezy określa czas powstania wodociągu na pierwszą połowę lat 70-tych XVII wieku, a więc na lata budowy pierwszego puławskiego pałacu.
W 1897 r. miała miejsce pierwsza przebudowa wodociągu, którego wiek liczono wówczas na „więcej niż sto lat”. Wodociąg działał w oparciu o wykorzystanie zjawiska grawitacji przy występowaniu różnicy poziomów między pałacem a miejscem usytuowania ujęcia wody na wzniesieniu we Włostowicach.
Ujęcie wody na wzgórzu we Włostowicach usytuowane było na wysokości 154-150 m. nad poziomem morza. Natomiast wzniesienie z pałacem posiada wysokość 145-142 m. nad poziomem morza. Ta około 10-metrowa różnica wzniesień wystarczyła do umożliwienia grawitacyjnego przekazywania wody.
Budowa geologiczna wzniesienia włostowickiego powodowała gromadzenie się wody gruntowej już na głębokości 1-1,5 m. Woda ta zbierana była następnie w dwóch rowach drenażowych o łącznej długości 472 m. i pierwotnej głębokości 1,5 m. Rowy posiadały drewniany szalunek, który umożliwiał sączenie się wody z warstwy piachu do ich wnętrza. Stąd przekazywano wodę do pałacu systemem drewnianych rur.
Ten sposób pozyskiwania wody przy pomocy rowów drenażowych nie był wcześniej znany na terenie Polski. Dotychczasowe ujęcia wodociągowe zasilane były wodą pobieraną z rzek, źródeł lub jezior, stawów i studni gruntowych. Rozwiązanie puławskie nawiązuje do rzymskich ujęć, które napełniane były wodą pochodzącą z naturalnych górskich cieków lub jej wysięków.
Tak więc wody opadowe, przefiltrowane przez grubą warstwę piachu, gromadziły się w rowach drenażowych. Nadmiar wody i jej zapas na wypadek suszy gromadzono w stawach zlokalizowanych obok rowów. Natomiast regulacja ilości wody przesyłanej do pałacu następowała przy pomocy czterech studni zrębowych, pomieszczonych w zbudowanych z cegły zbiornikach, początkowo zadaszonych.
Spośród dwóch rozpoznanych archeologicznie zbiorników starszy oznaczono symbolem Z1. To zbudowane z cegły pomieszczenie zagłębione było w piach na 1,1 m. Wewnątrz pomieszczenia zlokalizowano drewnianą studnię o łącznej konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej. Spód studni – wieniec z dębowych kancików i podłoga z desek znajdowały się na wodonośnej warstwie gliny. Miejsce między ścianami studni a murem zbiornika wypełniał piach.
Drugi z badanych zbiorników, oznaczony symbolem Z5, był wybudowany pod koniec XIX wieku i pełnił podobne funkcje, jak Z1.
Jak powiedziano wyżej, wodę ze zbiorników przekazywano do miejsca przeznaczenia systemem rur. W najstarszej fazie usytuowania wodociągu wykorzystywano do tego rury gliniane, wykonane z gliny żelazistej z domieszką drobnoziarnistego piasku, dobrze wypalone na kolor ceglasty.
Rury, którymi przesyłano wodę, pokryte były wewnątrz grubą warstwą trawiastozielonego szkliwa. Ich długość nie przekraczała 60 cm – zasięgu ręki garncarza. W późniejszym okresie wykorzystywano również rury drewniane. Odnaleziony kawałek takiej rury odprowadzał wodę z rowu do sadzawki. Wykonano go z pnia sosny o średnicy około 0,5 cm, wywiercając w pniu otwór o średnicy kilkunastu centymetrów. Trzeci rodzaj rur – ołowiane – wykorzystywano do sprowadzenia czystej wody po skarpie pałacowej. Ponieważ woda ta zawierała tlenek ołowiu, powodujący ołowicę, używano jej jedynie w dekoracyjnych basenach dolnego ogrodu. Dodajmy, że ołowica, czyli zatrucie organizmu ołowiem i jego związkami, powstaje w wyniku wniknięcia do organizmu związków ołowiu, co dokonuje się przez układ oddechowy i pokarmowy. Chorzy na tę chorobę są znużeni, wychudzeni. Wśród zaburzeń trawiennych występuje u nich kolka ołowiana, porażenie mięśni oraz zmiany w krwi obwodowej.
Wróćmy jednak do wodociągu puławskiego. Miał on długość około 3 km i kończył się w pałacowym parku. Niesiona woda spływała do dużego zbiornika, posiadającego konstrukcję analogiczną do zbiorników osadnikowo – rozdzielczych na wzgórzu włostowickim. Zbiornik, o wymiarach około 10,4 x 9,1 m, posiadał pojemność 3 tysięcy wiader wody, co prawdopodobnie równało się dobowej wydajności wodociągu. Dodajmy, że w XIX wieku wodociąg dostarczał 4 tysiące wiader wody na dobę. Była to zbyt duża ilość, nawet uwzględniając potrzeby gospodarcze, higieniczne i estetyczno- rekreacyjne. Dlatego nadmiar odprowadzono do łachy wiślanej, i to zarówno wody czystej, jak i ścieków.
Przy opracowaniu niniejszego materiału wykorzystano publikacje autorstwa Pawła Lisa i Ireny Kutyłowskiej
Datowanie tego obiektu jest trudne. Wymiary cegły występującej w najstarszych jego częściach odpowiadają wymiarom cegły używanej na przełomie XVI i XVII wieku. Układ dwóch poziomów rur drewnianych, odprowadzających wodę do łachy oraz resztki muru, stanowiącego prawdopodobnie pozostałość po sadzawce zdają się wskazywać na to, iż pierwsza faza funkcjonowania wodociągu i wodnych urządzeń towarzyszących może być datowana na drugą połowę lub koniec XVII wieku. I wreszcie zebrane podczas prac wykopaliskowych materiały archeologiczne i historyczne pozwalają połączyć budowę wodociągu z osobą projektanta pierwszej wersji pałacu – Tylmana z Gameren. Przyjęcie tej hipotezy określa czas powstania wodociągu na pierwszą połowę lat 70-tych XVII wieku, a więc na lata budowy pierwszego puławskiego pałacu.
Komentarze