Ignacy Daszyński i Maciej Rataj. Dwaj marszałkowie Sejmu, nowi kawalerowie Orderu Orła Białego

Obaj pochodzili z Galicji, obaj bardzo dobrze się uczyli, obaj w młodości zaznali biedy, co skłoniło ich do podjęcia pracy prywatnych nauczycieli, obaj łączyli politykę z dziennikarstwem, a raczej -w swej działalności politycznej parali się też piórem, obaj uchodzili za znakomitych mówców: Daszyńskiemu Polska Akademia Literatury w 1935 r. przyznała Złoty Wawrzyn Akademicki za krasomówstwo.
Ich polityczne drogi zeszły się na krótko w latach 1920-1921, gdy obaj weszli w skład Rządu Obrony Narodowej Wincentego Witosa: Daszyński jako wicepremier, Rataj jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

Obaj w znacznym stopniu wpłynęli na kształt Konstytucji marcowej z 1921 r. Obaj wreszcie, popierający Józefa Piłsudskiego (Daszyński był wręcz z nim zaprzyjaźniony), przeciwstawili mu się po przewrocie majowym, nie mogąc zaakceptować odejścia Marszałka od bliskich obu nowym kawalerom Orderu Orła Białego wartości demokratycznych. Obaj też podejmowali bezskuteczne próby pogodzenia zwaśnionych politycznie stron.

Ignacy Daszyński: trybun socjalistyczny

Urodził się w 1866 roku w Zbarażu w rodzinie szlachecko-urzędniczej. Wcześnie zaczął działalność polityczną, co ściągnęło na niego wielokrotne szykany, w tym relegowanie ze szkół i uczelni, a także aresztowania. Jego edukację przerywały szykany władz i zmienne koleje jego losu. Studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Zurychu, prawo na UJ. Jednak polityka wciągała go coraz bardziej.

Był jednym z pionierów polskiego ruchu socjalistycznego w Galicji; m.in. współzałożycielem Socjalno-Demokratycznej Partii Galicji. Działał we Lwowie, Berlinie, Krakowie. Zabiegał o zjednoczenie polskich socjalistów. Kierował pismem „Naprzód”.

W 1897 roku został wybrany do austriackiej Rady Państwa, gdzie został przewodniczącym klubu Związku Posłów Socjalno-Demokratycznych. Zapoczątkowało to jego nieprzerwaną, niemal 40-letnią karierę parlamentarną. W latach 1902-1919 był też radnym Krakowa.

Reprezentował orientację austriacką, jak wielu współczesnych polityków dostrzegając szansę na odrodzenie Polski w jej związku z monarchią habsburską. Gdy jednak pojawiła się szansa na niepodległość, Daszyński zdecydowanie się za nią opowiedział. Wszedł do prezydium krakowskiej Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku stanął na czele powstałego w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Po kilku dniach podporządkował się Piłsudskiemu i bezskutecznie usiłował stworzyć nowy rząd.

Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej zjednoczonej PPS. W 1923 roku stanął na czele Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego - socjalistycznej organizacji oświatowej. 11 lat później wybrano go na honorowego przewodniczącego PPS.

W kolejnych wyborach zdobywał mandat poselski. W latach 1922-1927 był wicemarszałkiem, a w okresie 1928-1930 Marszałkiem Sejmu, przejmując laskę marszałkowską po Macieju Rataju. 31 października 1929 roku stanowczo przeciwstawił się Józefowi Piłsudskiemu, odmawiając rozpoczęcia obrad Sejmu wobec pojawienia się w nim grupy uzbrojonych oficerów. Ściągnął tym na siebie gniew i obelgi ze strony dawnego przyjaciela i towarzysza walki.

Już od 1923 roku poważnie chorował, co zmuszało go do ograniczenia aktywności, choć nigdy jej nie zaprzestał. Ostatnie pięć lat życia spędził w sanatorium w Bystrej Śląskiej. Tam też zmarł w 1936 roku, a jego pogrzeb w Krakowie, na cmentarzu Rakowickim, stał się wielką uroczystością.

Maciej Rataj: działacz ludowy

Urodził się niemal o pokolenie później: w 1884 roku, w chłopskiej rodzinie we wsi Chłopy k. Lwowa. On także już w szkole wciągnął się w działalność społeczną. Członkiem PSL został najprawdopodobniej na studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, na kierunku filologii klasycznej. Po studiach pracował jako nauczyciel gimnazjalny, a także prywatny nauczyciel w majątku Czartoryskich w Pełkiniach.

W 1918 roku przeniósł się do Zamościa, gdzie nie tylko kontynuował pracę nauczycielską, ale stał się czołowym działaczem ludowym. Stamtąd też po raz pierwszy wybrano go na posła. Mimo braku wykształcenia prawniczego, w Sejmie Ustawodawczym był wiceprzewodniczącym, a następnie przewodniczącym Komisji Ustawodawczej, wywierając wielki wpływ na kształt nie tylko Konstytucji, ale także pierwszej ordynacji wyborczej.

Po rozłamie w ruchu ludowym związał się z PSL „Piast”, następnie przeszedł do PSL „Wyzwolenie”, gdyż w Zamościu struktury „Piasta” nie istniały, by następnie wrócić do tego stronnictwa. Posłem był w latach 1919-1930 i 1934-1936. Cały czas dążył do zjednoczenia ruchu ludowego, co nastąpiło w 1931 roku. Kierował PSL „Piast”, a potem SL w latach 1930-1939, gdy Wincenty Witos był uwięziony, a następnie na emigracji. Był redaktorem naczelnym „Zielonego Sztandaru”; organu SL.

W latach 1922-1928 pełnił funkcję Marszałka Sejmu, zyskując powszechne uznanie dzięki swym umiejętnościom koncyliacyjnym. Dwukrotnie na krótko przejmował obowiązki głowy państwa: w 1922, po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza, oraz w 1926, po wymuszonym w wyniku przewrotu majowego ustąpieniu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Wtedy też dążył do jak najszybszego przerwania rozlewu krwi.

Po wybuchu wojny pozostał w kraju. Od samego początku zaangażował się w organizację politycznych struktur Państwa Podziemnego. Aresztowany po raz pierwszy przez Niemców jeszcze w 1939 roku, został po kilku miesiącach zwolniony. Aresztowany ponownie, został wraz z innymi przedstawicielami polskich elit zamordowany w masowej egzekucji w Palmirach w 1940 roku.
W 1946 roku jego ciało ekshumowano i uroczyście pochowano na pamiątkowym cmentarzu w miejscu kaźni.

Źródło:sejm.gov.pl