Wincenty Witos: ludowiec do końca

W pierwszych sejmach II Rzeczypospolitej chłopi stanowili najliczniejszą grupę wśród posłów. Wincenty Witos trzykrotnie piastował urząd premiera w latach 1920, 1923 i 1926. Zanim jednak doszedł do najwyższych stanowisk w państwie, musiał zmierzyć się z biedą i trudną edukacją.

Na wsi urodzony

Był rok 1874, wieś Wierzchosławice, obecnie w Małopolskim, w powiecie tarnowskim. Wincenty Witos urodził się w ubogiej rodzinie, gospodarującej na dwóch morgach ziemi (areał ok. hektara). Typowa galicyjska bieda. Musiał dorabiać jako drwal, aby pomagać rodzinie. W wieku 10 lat trafił do dwuletniej szkoły wiejskiej.

Wincenty Witos intensywnie samokształcił się. W 1893 roku publikuje swój pierwszy artykuł w „Przyjacielu Ludu” pod pseudonimem Maciej Rydz.

W 1895 roku związał się z Stronnictwem Ludowym. Jego poglądy polityczne kształtują się pod wpływem starszych kolegów: Karola Lewakowskiego, Henryka Rewakowicza oraz Jana Stapińskiego. Już w 1903 roku zostaje wybrany do Rady Naczelnej PSL. Pięć lat później trafił Sejmu Krajowego w Lwowie.

W PSL, do rozłamu w 1913 roku, był odpowiedzialny za odbudowę niepodległej Polski, powszechne wybory, oświatę oraz reformę rolną. Ta ostatnia miała pozwalać między innymi na powiększenie gospodarstw chłopskich oraz zwiększenie możliwości awansu społecznego mieszkańców wsi. Od 1914 roku jest członkiem PSL „Piast”. Cztery lata później zostaje prezesem tego ugrupowania.

I Wojna

Wybuch wojny światowej dawał szansę na odzyskanie niepodległości po 123 latach niewoli. Wincenty Witos to wiedział i zintensyfikował działania niepodległościowe.

W 1914 roku jest już w składzie Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. NKN chce rozszerzenia monarchii i stworzenia triumwiratu: Austro-Węgiersko-Polskiego. Jednym z postulatów jest także zjednoczenie ziem polskich pod berłem Habsburgów. 
W swoich poglądach Witos zbliżył się do Ignacego Paderewskiego i Jędrzeja Moraczewskiego, przyszłych premierów. Niestety pomiędzy nim a Józefem Piłsudskim nie było politycznej chemii. Witosowi było bardziej pod drodze z Narodową Demokracją. Dlatego też wstąpił do Ligi Narodowej kierowanej przez Romana Dmowskiego.

Sprawy przyspieszają w 1917 roku.

Witos jest jednym z autorów deklaracji o niepodległości Polski. Przyjmuje ją Sejm Krajowy Galicji we Lwowie. Rok później Witos działa w ramach Polskiej Komisji Likwidacyjnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Na początku listopada 1918 roku kieruje pracami tej komisji, co daje mu legitymacje do zasiadania w pierwszych rządach niepodległej Polski, tworzonych przez Ignacego Daszyńskiego oraz Jędrzeja Moraczewskiego.

Nie do końca jest mu jednak po drodze z tymi politykami, przez ich lewicowe poglądy. Z tych samych powodów nie został marszałkiem Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku.

Premier

Witos nigdy nie odmawiał Polsce. W trudnym 1920 roku, kiedy wojska bolszewickie parły na Warszawę, w Wierzchosłowicach pojawia się przedstawiciel Józefa Piłsudskiego. W teczce przywozi propozycję objęcia przez Witosa teki Prezesa Rady Ministrów. Wincenty Witos nie odmawia, bo ważą się losy Polski. Kilka dni po nominacji Witos staje na czele Rządu Obrony Narodowej.
Jego wielka zasługą było podniesienie morale społeczeństwa w tym trudnym i przełomowym okresie. Osobiście wizytuje wojska na linii frontu, a jego głównym celem jest zapobieżenie komunistycznej propagandzie oraz mobilizowanie społeczeństwa w walce o młode państwo. Tekę szefa rządu dzierży do września 1921 roku. Po rozłamie w popierającym go Narodowym Zjednoczeniu Ludowym składa dymisję.

Witos jeszcze dwukrotnie staje na czele gabinetu. Nigdy nie pogodził się ze skutkami przewrotu majowego. Po procesie członków opozycyjnego Centrolewu, w 1933 roku Witos wyjeżdża na emigracje do Czechosłowacji.

Wraca w marcu 1939 roku, ranny w wrześniu trafia do szpitala. Po aresztowaniu odmawia kolaboracji z Niemcami. W 1945 nie widzi też możliwości współpracy z bolszewikami. Umiera 31 października 1945.

Wincenty Witos spoczął w Wierzchosławicach. Podczas pogrzebu utworzono kondukt żałobny, który w od 3 do 6 listopada szedł pieszo z Krakowa, po uroczystościach pogrzebowych w Kościele Mariackim, do rodzinnej wioski polityka. W ostatniej drodze towarzyszyły mu tłumy.