Lublin zielony i zrównoważony urbanistycznie

Lublin, mimo pełnionych funkcji metropolitalnych, wyróżnia się na tle innych metropolii kompaktowością i przyjaznym dla mieszkańców rytmem życia. Mieszkańcy Lublina dostrzegają atrakcyjność zieleni miejskiej, rozwój infrastruktury technicznej, coraz lepiej zagospodarowane i zrewitalizowane przestrzenie miejskie. Nie oznacza to jednak, że przed Lublinem nie stoi wiele wyzwań. Głównym wyzwaniem, które wielowymiarowo oddziałuje na aspekty funkcjonowania Lublina, jest ochrona środowiska. Niezadowalająca jakość powietrza, coraz wyższe temperatury, niedobory wody są nasilającymi się od wielu lat konsekwencjami rozwoju miast – presji urbanistycznej, rozwoju wysokoemisyjnego transportu, większego niż zwykle zapotrzebowania na energię, coraz większej i nieracjonalnej konsumpcji. Jakość życia mieszkańców jest motywacją by jeszcze intensywniej niż do tej pory skupić się na zrównoważonym kształtowaniu miasta. Zielony i zrównoważony rozwój Lublina został uznany za jeden z obszarów rozwojowych Strategii Lublin 2030 – dokumentu, który opisuje pożądaną wizję przyszłości Lublina w pespektywie blisko dziesięciu lat oraz cele, które należy osiągnąć by tą wizję zrealizować. Lublin zielony i zrównoważony urbanistycznie jest obszarem niezwykle pojemnym i stawiającym miastu ambitne cele w zakresie urbanistyki, mobilności, zieleni, bezpieczeństwa energetycznego oraz zarządzania zasobami. Kategorie te, z pozoru tak różne, mają wspólną cechę – stanowią podstawę dla funkcjonowania zdrowych, wysokorozwiniętych, realizujących swoje cele społeczności.

W powszechnej opinii mieszkańców, zieleń stanowi kluczowy i jeden z najważniejszych aspektów dobrego życia w mieście. Jest potrzebna zdrowiu. Funkcjonuje jako przestrzeń spotkań i aktywności integrujących mieszkańców, jako element kształtujący w ogromnym stopniu ogólną estetykę miasta, przydającego miastu uroku i specyficznego mikroklimatu. Zieleń miejską nazwać można mianem zielonej infrastruktury, bowiem pełni ona tak samo ważną rolę w funkcjonowaniu miasta i poprawy jakości życia jego mieszkańców, co infrastruktura techniczna. W ostatnich latach pozycja zieleni znacznie się umocniła co związane jest ze wzrostem świadomości mieszkańców dotyczącej jej wpływu na łagodzenie skutków zmian klimatycznych. Obszary zielone, stanowią niezbędny dla zapewnienia odpowiedniego komfortu element życia mieszkańców i współtworzą satysfakcjonujące warunki wypoczynku w mieście. Przed miastem kilka istotnych inwestycji – realizacja projektu Parku Nadrzecznego nad Bystrzycą, utworzenie parku na Błoniach pod Zamkiem, rewitalizacja Parku Bronowice. Wielkoskalowe inwestycje wspomagane będą mniejszymi, ale równie istotnymi działaniami wynikającymi m.in. z pomysłów mieszkańców zgłaszanych w ramach Zielonego Budżetu Obywatelskiego – powstaną m.in. retencjonujące wodę ogrody deszczowe oraz łąki kwietne. Kluczowe dla Lublina jest wzmocnienie ochrony terenów zielonych, a także dążenie do sukcesywnego zwiększania ich powierzchni w celu stworzenia spójnego systemu wysokiej jakości zieleni na terenie całego miasta.

Jedną z najczęściej wyrażanych obaw dotyczących przyszłości Lublina jest zmniejszenie się ilości zieleni, głównie w wyniku nasilających się procesów urbanizacyjnych. Urbanizacja jest z jednej strony oznaką ciągłego rozwoju, z drugiej zaś źródłem narastających wyzwań, Przestrzeń jest dobrem wspólnym lecz ograniczonym. Dlatego tak ważne jest aby gospodarować nią w sposób zrównoważony i mądry. Obserwowany i nasilający się od lat kryzys planowania przestrzennego jest przyczyną narastającego chaosu. Nadmierna presja urbanizacyjna, rozlewanie się zabudowy oraz wyludnianie się centrów są kluczowymi wyzwaniami miast. Celem dla Lublina w tym zakresie jest kształtowanie zrównoważonego rozwoju urbanistycznego – zapewnienie przestrzeni dostępnej dla wszystkich jej użytkowników i spełniającej ich potrzeby, atrakcyjnej wizualnie, funkcjonalnej i bezpiecznej, a przy tym uwzgledniającej ochronę środowiska i dziedzictwa kulturowego. Istotnym punktem jest usprawnienie prac nad całościowym pokryciem miasta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, które wspólnie ze standardami urbanistycznymi stanowić będą podstawowy instrument kształtowania przestrzennego rozwoju miasta, w tym zacierania różnic wynikających z dostępu do infrastruktury czy usług.

Kręgosłupem każdego dobrze funkcjonującego miasta jest układ komunikacyjny. Rozwój sieci zrównoważonego transportu jest dla Lublina jednym z największych wyzwań na najbliższe kilka, a nawet kilkanaście lat. Użytkownicy przestrzeni miejskich chcą przemieszczać się sprawnie, bezpiecznie, nie napotykając na bariery i ograniczenia wynikające z braków infrastrukturalnych czy zarządczych – wybierając najlepszy dla siebie środek transportu, często w postaci indywidualnego samochodu osobowego. Zjawisko to prowadzi do nasilającej się kongestii transportowej pociągając za sobą problemy natury ekonomicznej, społecznej, środowiskowej oraz zmiany w strukturze przestrzenno-funkcjonalnej. Zrównoważony transport powinien odzwierciedlać w równomiernym stopniu zróżnicowane cele gospodarcze, społeczne i środowiskowe. Nie jest w tym przypadku celem eliminowanie któregoś z dostępnych środków transportu, lecz ich wzajemne uzupełnianie się. W ostatnich latach pojawiło się coraz więcej alternatyw dla przemieszczania się. Należy traktować to jako szansę dla zminimalizowania ruchu samochodów prywatnych i wspierać ten proces poprzez rozwój niezbędnej infrastruktury. Miasto jest w trakcie największej inwestycji ostatnich lat – budowy Zintegrowanego Intermodalnego Dworca Metropolitalnego. Inwestycja, oprócz kontynuacji oczywistych inwestycji drogowych usprawniających komunikację między dzielnicami – przedłużenie ulic Węglarza i Zelwerowicza, budowa kolejnych odcinków ulicy Dekutowskiego, przebudowa al. Unii Lubelskiej czy ulicy Głębokiej – niesie za sobą szereg zmian i usprawnień w układzie komunikacji zbiorowej miasta, w tym optymalizacji rozkładów jazd czy zwiększenie liczby kursów. Współczesny rynek transportowy zostaje stopniowo zdominowany i kształtowany przez elektromobilność. Lublin aspirując do miasta zeroemisyjnego pozostaje w obowiązku rozwijania usług transportowych realizowanych przy użyciu zeroemisyjnego transportu. Już dziś, Lublin ze wskaźnikiem 37,5%, spełnia 30% próg udziału pojazdów zeroemisyjnych w całej flocie, będąc w ścisłej czołówce systemów elektromobilnych w Polsce, a nawet w Europie. Z roku na rok wskaźnik ten będzie wzrastał. Ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących z transportu drogowego ma szczególne znaczenie dla poprawy jakości powietrza w Lublinie, a co za tym idzie lepszego zdrowia jego mieszkańców.

Zapotrzebowanie na energię rośnie nie tylko w sektorze transportowym. Powszechne używanie sprzętów elektronicznych przyczynia się do coraz większego zapotrzebowania na energię w gospodarstwach domowych, obiektach użyteczności publicznej, a także w odniesieniu do infrastruktury technicznej. Jednocześnie jej produkcja z tradycyjnych źródeł stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego, a co za tym idzie również dla jakości życia i zdrowia ludzi. Należy zatem podjąć działania w celu zwiększenia produkcji i konsumpcji energii z odnawialnych źródeł. Kluczowe jest również zwiększenie odporności miasta na niespodziewane sytuacje, które mogą wpłynąć na zakłócenie integralności przesyłu, w czym istotną rolę odgrywa dywersyfikacja źródeł energii – wsparcie produkcji energii z tradycyjnych surowców – jak węgiel czy gaz – odnawialnymi źródłami energii, w tym rozwojem energetyki solarnej i wodorowej. Transformacja energetyczna i czyste powietrze stanowi priorytet dla miasta.  Należy dążyć do ograniczenia niskiej emisji poprzez wdrażanie czystych technologii w budynkach oraz modernizacje obiektów i infrastruktury nieefektywnych energetycznie, w tym oświetlenia ulicznego. Miasto od dawna prowadzi działania termodernizacyjne oraz w ramach Programu Ograniczania Niskiej Emisji dofinansowuje wymianę systemów grzewczych, w tym likwidację kotłowni węglowych. Działania te z całą pewnością będą kontynuowane, jednak równie ważne jest informowanie i budowanie świadomości o inicjatywach, które mieszkańcy i przedsiębiorcy powinni prowadzić samodzielnie przyczyniając się do dbałości o jakość życia swojego i innych. Kluczowe w tym zakresie są też świadome zachowania konsumpcyjne – postępowanie zgodnie z zasadami gospodarki obiegu zamkniętego, której znaczenie uprościć można do „gospodarki niemarnowania”. Zasadę tą można zaimplementować praktycznie w każdej dziedzinie życia – ograniczania powstawania odpadów, rozwijania postaw współdzielenia np. w zakresie mobilności czy racjonalnym gospodarowaniu zasobami – energii, wody, żywności. W dużych inwestycjach – budowie zbiorników retencyjnych na obszarach zagrożonych lokalnymi podtopieniami m.in. w rejonie ul. Głębokiej – oraz prywatnych inwestycjach dofinansowywanych między innymi w ramach kontynuacji miejskiego programu małej retencji „Złap deszczówkę”.

Dążenie do rozwoju miasta w sposób zrównoważony, czyli gwarantujący wzrost zgodnie z potrzebami obecnych mieszkańców i jednocześnie niezagrażający przyszłym pokoleniom, a zarazem uwzgledniający  konieczność większej niż dotąd dbałości o środowisko naturalne, jest jedynym słusznym kierunkiem. Kierunkiem, który w ciągu blisko dziesięciu lat zmieni Lublin na jeszcze bardziej zielone i zdrowe miasto.

Dorota Wolińska

– koordynatorka referatu strategii i smart city w Wydziale Strategii i Przedsiębiorczości Urzędu Miasta Lublin