Dzisiaj godzina 22:24. I oto nastaje wiosna. Wszystko tłumaczy ekspertka z UMCS

Wyczekujemy niecierpliwie wiosny. Kiedy ona nastąpi? Zacząć należy od tego – jaka wiosna? Najczęściej wyróżnia się początek wiosny kalendarzowej i astronomicznej, ale jej rodzajów jest więcej, bo jest również wiosna fenologiczna (przyrodnicza) oraz meteorologiczna i termiczna (klimatologiczna). Sprawdź, kiedy zaczyna się wiosna!

Wiosna astronomiczna na półkuli północnej rozpoczyna się w momencie równonocy wiosennej, kiedy Słońce wchodzi w znak Barana. Jest to termin ruchomy, gdyż przypada 20 lub 21 marca. W tym roku zaczęła się 20 marca. Wiosna astronomiczna to w pewnym sensie ta najbardziej „obiektywna”. Zmiana pór roku zależy bowiem od ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca. W ciągu roku zmienia się długość dnia i nocy. I właśnie w momencie, kiedy dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin, mamy równonoc i początek astronomicznej wiosny. To też czas, kiedy półkula północna i południowa są tak samo oświetlone, a Słońce w zenicie znajduje się nad równikiem. Od tego momentu jednak każdy dzień na półkuli północnej będzie coraz dłuższy, aż do letniego przesilenia w czerwcu.

Wiosna kalendarzowa zaczyna się zawsze 21 marca. Jest to termin stały każdego roku. Ta data przyjęła się zwyczajowo jako początek wiosny kalendarzowej, niezależnie od tego, że czasem „rozchodzą” się z wiosną astronomiczną. To właśnie wtedy symbolicznie żegnamy zimę, topimy lub palimy Marzannę.

Jakby dwóch początków wiosny było mało, wyznacza się go na podstawie jeszcze kilku innych kryteriów. Jest na przykład wiosna meteorologiczna, którą już mamy – trwa ona od 1 marca do 31 maja (w naszej szerokości geograficznej). To wynik ustaleń meteorologów, którzy podzielili rok na 4 okresy (wiosna, lato, jesień, zima) wygodne do porównania ze względu na charakterystyczne dla nich warunki pogodowe oraz łatwiejsze wykonywanie obliczeń statystycznych.

Nieco inaczej wyznacza się termin początku wiosny termicznej (klimatologicznej), która obejmuje dni ze średnią dobową temperaturą powietrza między 5 a 15°C. Tutaj nie ma żadnych ram, jeśli chodzi o datę. Tak więc jej początek w danym roku może przypadać w inny dzień niż w roku poprzednim. W Lublinie w ostatnim półwieczu początek termicznej wiosny przypadał najczęściej między 20 marca a 1 kwietnia.

Wiosna fenologiczna (przyrodnicza) – to najpiękniejsze oblicze wiosny, bowiem związane jest ono z budzeniem się przyrody do życia tj. z rozwojem liści, pojawieniem się kwiatów czy przylotem ptaków z cieplejszych regionów. Fenologiczne pory roku wyznaczane są na podstawie określonych pojawów (faz) u wybranych gatunków roślin, zwanych gatunkami wskaźnikowymi lub na podstawie zachowania zwierząt. W strefie klimatu umiarkowanego wyróżniamy trzy wiosenne fenologiczne pory roku:

• Przedwiośnie (zaranie wiosny) jest okresem pierwszych objawów życiowych roślin budzących się ze spoczynku zimowego. Charakterystycznym zjawiskiem dla tego okresu w Polsce jest pylenie leszczyny pospolitej Corylus avellana, której długie kotkowate kwiatostany uwalniają w czasie słonecznej pogody duże ilości żółtego pyłku. W ogrodach kwitną: śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis, rannik zimowy Eranthis hyemalis, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum oraz krokusy Crocus. W Lublinie przedwiośnie zaczyna się różnie, w zależności od przebiegu pogody w danym roku, czasem już w lutym lub na początku marcu. Trwa zwykle do początku kwietnia. W ujęciu termicznych pór roku, fenologiczne przedwiośnie odpowiada w przybliżeniu początkowemu okresowi wiosny ze średnimi dobowymi temperaturami nieco powyżej 5°C.
• Wczesna wiosna (pierwiośnie) rozpoczyna się u nas około połowy kwietnia. Charakteryzuje się pękaniem pączków i rozwijaniem się pierwszych liści u wierzb Salix, brzozy brodawkowatej Betula pendula, kasztanowca pospolitego Aesculus hippocastanum czy czeremchy zwyczajnej Padus avium. W tym okresie masowo wyrastają nadziemne części bylin. Rozpoczynają kwitnienie: fiołek wonny Viola odorata, sasanka zwyczajna Pulsatilla vulgaris, pierwiosnek lekarski Primula veris, knieć błotna Caltha palustris, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna czy miłek wiosenny Adonis vernalis. W ujęciu termicznych pór roku fenologiczna wczesna wiosna odpowiada środkowemu okresowi termicznej wiosny z temperaturami dobowymi około 10°C.
• Późna wiosna jest to okres prawdziwej eksplozji rozwoju roślin. W początkach tego okresu obserwujemy w przyrodzie pełnię ulistnienia większości drzew i krzewów. Na polach pojawiają się zielone kłosy żyta. W sadach stwierdzić można koniec kwitnienia drzew owocowych. Dokładnie jednak nastanie późnej wiosny wyznacza kwitnienie kasztanowca pospolitego Aesculus hippocastanum i lilaka pospolitego Syringa vulgaris oraz dojrzewanie pierwszych nasion mniszka pospolitego Taraxacum officinale (tworzenie się puszystych owocostanów). Późna wiosny to zwykle początek maja, odpowiada termicznej wiośnie, ze średnimi temperaturami dobowymi zbliżającymi się do progu termicznego około 15°C.

W Ogrodzie Botanicznym UMCS kwitną już wiosenni pionierzy tj. śnieżyczka przebiśnieg, rannik zimowy, wawrzynek wilczełyko, krokusy, śnieżyca wiosenna i przylaszczka pospolita. Mamy zatem prawdziwe przedwiośnie. Kolejne rośliny czekają na cieplejsze i słoneczne dni, aby zakwitnąć. A w dniu otwarcia Ogrodu, 16 kwietnia, zwiedzający pewnie będą mogli zachwycać się kwiatami magnolii, tulipanów i narcyzów. 

Dr Agnieszka Dąbrowska 

Specjalistka zatrudniona w Ogrodzie Botanicznym UMCS.