Zasady bezpieczeństwa stosowane podczas pracy na rusztowaniu

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - określa bezpieczeństwo na rusztowaniach podczas realizacji prac na wysokości.

Prace na wysokości - definicja

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650) definiuje pojęcie pracy na wysokości w następujący sposób:

Pracą na wysokości uważa się wyłącznie prace wykonywane na obszarze znajdującym się co najmniej 1,0 m powyżej poziomu podłogi lub gruntu.

Rozporządzenie precyzuje, że nie uważa się za pracę na wysokości (niezależnie od wysokości, na jakiej się znajduje) czynności wykonywanej na obszarze, który spełnia jedno z poniższych kryteriów:

1. a) jest otoczony ścianami pełnymi lub ścianami z oszklonymi oknami, które sięgają co najmniej 1,5 m w górę od poziomu podłogi,
2. b) posiada trwałe konstrukcje lub urządzenia zapewniające ochronę przed upadkiem z wysokości.

Aby zapewnić bezpieczeństwo podczas prac na wysokościach, należy zorganizować i wykonywać je w taki sposób, aby pracownik nie musiał zbytnio wychylać się poza poręcz lub obrys urządzenia, na którym pracuje.

Konieczne jest stosowanie środków ochrony indywidualnej, takich jak indywidualny sprzęt ochronny, aby zapobiec upadkom z wysokości.

Środki ochrony przed upadkiem z wysokości

Prace na wysokościach należy organizować i wykonywać w taki sposób, aby pracownik nie musiał nadmiernie wychylać się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym wykonuje pracę.

Środki ochrony indywidualnej (indywidualny sprzęt chroniący)

Są to urządzenia chroniące pracownika, czyli wszelkie środki, akcesoria i dodatki, noszone lub trzymane, które są go w stanie skutecznie ochronić przed jednym zagrożeniem lub zagrożeniami występującymi więcej razy, w związku z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy.

Do przykładów takich środków zalicza się m.in.: szelki bezpieczeństwa wyposażone w liny bezpieczeństwa, które są przymocowane do trwałych elementów konstrukcyjnych, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym do wykonywania prac z wykorzystaniem podparcia (np. na słupach), hełmy ochronne, amortyzatory oraz urządzenia samohamujące.

Podczas prac na wysokości stosuje się następujące środki:

1. Środki ochrony głowy, w tym hełmy ochronne oraz hełmy ochronne z dodatkowym wyposażeniem, są niezbędne podczas wykonywania różnorodnych prac budowlanych. Są one szczególnie istotne w przypadku prac na rusztowaniach i w ich otoczeniu, podczas wznoszenia i demontażu szalunków, przy rozbiórkach obiektów budowlanych, pracach montażowych oraz instalacyjnych, a także podczas wykonywania prac na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach i innych podobnych miejscach.

1. Środki ochrony kończyn górnych i kończyn dolnych: Aby zapewnić ochronę kończyn górnych oraz kończyn dolnych podczas wykonywania różnych zadań, niezbędne są odpowiednie środki ochrony. W tym celu stosuje się uprzęże, takie jak szelki bezpieczeństwa i pasy biodrowe, linki bezpieczeństwa, amortyzatory oraz urządzenia samohamowne i samozaciskowe. Ponadto, kluczową rolę pełni także odpowiednia odzież ochronna. Te środki są szczególnie istotne podczas prac związanych z rozbiórką, pracami budowlanymi, wznoszeniem rusztowań oraz innymi czynnościami wykonywanymi na placu budowy, które mogą narażać pracowników na ryzyko zranienia, na przykład poprzez kontakt ze spadającymi gwoździami lub ostrymi przedmiotami.
   
   

Środki ochrony zbiorowej

To są środki zaprojektowane do jednoczesnej ochrony zbiorowości pracowników przed potencjalnie niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami, które mogą występować pojedynczo lub wspólnie w miejscu pracy. Stanowią one techniczne rozwiązania stosowane wewnątrz pomieszczeń, maszyn oraz innych urządzeń w celu minimalizacji ryzyka.

Do takich środków zaliczane są np.: balustrady, siatki ochronne, rusztowania ochronne, stabilne konstrukcje urządzeń i elementów, na których wykonywana jest praca na wysokości.

Pierwszeństwo środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej

Środki ochrony osobistej powinny być stosowane wyłącznie w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń oraz kiedy nie można tych zagrożeń wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy (zasada pierwszeństwa środków ochrony zbiorowej).

Jeżeli nie ma możliwości zastosowania środków ochrony zbiorowej, należy wówczas zapewnić środki indywidualnej ochrony – polegające na zapewnieniu pracownikowi indywidualnego sprzętu chroniącego go przed upadkiem z wysokości.

Praca na rusztowaniu – obowiązki pracownika

Prace na rusztowaniu może wykonywać osoba, która:

Aby przystąpić do wykonywania prac na wysokości, pracownik musi spełnić następujące warunki oraz posiadać właściwe przygotowanie:

• Posiadanie ukończonych 18 lat.
• Posiadanie aktualnego zaświadczenia lekarskiego, które potwierdza brak przeciwwskazań do prac na wysokości.
• Posiadanie odpowiednich uprawnień do wykonywania prac na wysokości.
• Ukończenie ważnych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), przeprowadzanych zgodnie z wymogami prawa, zwłaszcza ważnych dla prac o szczególnym stopniu ryzyka, które należy odnawiać co najmniej raz w roku.
• Pomyślne zakończenie szkolenia dotyczącego wewnątrzzakładowych instrukcji i procedur obowiązujących podczas prac na wysokości oraz dogłębne zapoznanie się z nimi.
• Dysponowanie odpowiednimi środkami ochrony indywidualnej oraz pełna znajomość zasad prawidłowego ich używania.
• Dopiero po spełnieniu tych wymogów oraz zdobyciu właściwych kwalifikacji pracownik jest uprawniony do bezpiecznego i skutecznego wykonywania zadań na wysokości.

Pracownik wykonujący prace na wysokości musi znać procedury i zasady stosowania technik, które są w stanie zamortyzować upadek, powstrzymać spadanie oraz takich, które w znacznym stopniu są w stanie uchronić go przed urazami zagrażającymi jego życiu i zdrowiu w sytuacji upadku z wysokości (np. prawidłowe łączenie elementów systemu powstrzymywania spadania, stosowanie odpowiednich technik chroniących przed upadkiem z wysokości). 

Praca na rusztowaniu – obowiązki pracodawcy

NADZÓR NAD PRACĄ WYKONYWANĄ NA WYSOKOŚCI SPRAWUJE PRACODAWCA.

W Polsce przepisy BHP zobowiązują pracodawców zatrudniających pracowników wykonujących prace na wysokości do określenia i aktualizowania szczegółowych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac narażonych na upadek z wysokości. Nadzór nad pracami na wysokości jest obowiązkowy. Nadzór prowadzony jest zawsze przez osobę, która posiada ku temu odpowiednie uprawnienia.

Prace szczególnie niebezpieczne a praca na wysokości

Prace szczególnie niebezpieczne to takie, w których ryzyko wypadkowe jest większe niż przy pracach innego rodzaju ze względu na specyfikę i stosowane materiały.

Bezpieczeństwo pracy na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi, a więc każda praca na wysokości, związana jest ze zwiększonym ryzykiem upadku pracownika z wysokości, co powoduje, że jest uznawana i kwalifikowana jako praca szczególnie niebezpieczna.

Szczegółowe wymagania BHP podczas wykonywania robót budowlanych / prac na rusztowaniu określa pracodawca, który dodatkowo sprawuje i zapewnia:

1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób (pracownik nadzoru jest obecny podczas wykonywania prac niebezpiecznych przez cały czas wykonywania tych prac – prac niebezpiecznych nie wolno wykonywać nawet podczas chwilowej nieobecności pracownika nadzoru),

2) odpowiednie środki zabezpieczające (właściwe dla rodzaju i charakteru wykonywanych prac: środki ochrony indywidualnej, środki ochrony zbiorowej),

3) instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:
a) imienny podział pracy,
b) kolejność wykonywanych zadań,
c) zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach,

4) Pracodawca zapewnia również, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.

Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnienie prac szczególnie niebezpiecznych w wykazie prac występujących w zakładzie pracy.

Jeżeli jest to możliwe, to prace należy organizować tak, aby pracownicy wykonujący swoje obowiązki znajdowali się poza strefą zagrożenia upadkiem z wysokości.

W sytuacji, gdy jest to niemożliwe należy dobrać i zastosować odpowiedni sprzęt, który zapewni pracownikom bezpieczeństwo i właściwe warunki na stanowisku pracy.

Nawet najlepsze zabezpieczenia nie są w stanie skutecznie ochronić pracownika przed zagrożeniem - najbardziej poważne wypadki są spowodowane przez samych pracowników z powodu nieprzestrzegania zasad BHP podczas wykonywanej pracy.

Bezpieczeństwo na rusztowaniu - wymagania jakie musi spełniać rusztowanie

Prace należy wykonywać na urządzeniach stabilnych (zabezpieczonych przed nieprzewidywaną zmianą położenia) i o odpowiedniej wytrzymałości na obciążenie (dostosowanej do charakteru wykonywanych prac).

Bardzo ważne jest, aby przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania dokonać jego odbioru technicznego, a przed rozpoczęciem prac starannie sprawdzić stan techniczny konstrukcji i urządzeń technicznych, na których mają być wykonywane prace oraz stosować sprzęt chroniący pracowników przed upadkiem z wysokości.

Kolejnym wymogiem dotyczącym rusztowania, na którym pracownik/pracownicy mają przebywać (lub stanowiącym przejście) na wysokości powyżej 1,0 m nad poziomem ziemi lub podłogi (powierzchni posadzki), jest konieczność zainstalowania balustrad. Balustrady te składają się z poręczy ochronnych, umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m, oraz krawężników o wysokości wynoszącej minimum 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem umieszcza się w połowie wysokości poprzeczkę lub przestrzeń zabezpiecza się w taki sposób, by skutecznie uniemożliwić wypadnięcie osób. Dodatkowo można zamontować siatki bezpieczeństwa.

W zgodności z aktualnymi przepisami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej dotyczącym bezpieczeństwa prac wykonywanych na np. rusztowaniach aluminiowych na wysokości przekraczającej 2 m nad otaczającym poziomem podłogi lub terenu zewnętrznego, jak również na ruchomych podestach wiszących, szczególny nacisk należy położyć na zagwarantowanie bezpiecznej komunikacji pionowej oraz dostępu do stanowiska pracy.

Ponadto, aby chronić osoby pracujące pod rusztowaniami, konieczne jest odpowiednie wygrodzenie i oznakowanie obszaru, gdzie prowadzone są prace na wysokości.

Dodatkowo obszar prac wysokościowych powinien być odpowiednio wygrodzony i oznakowany, aby chronić pracowników znajdujących się pod rusztowaniem.

W sytuacji, gdy prace na wysokości wykonywane są w pobliżu krawędzi dachu lub w niedalekiej odległości od chodników, dróg i ulic, należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo osób trzecich mogących w tym czasie przebywać w zasięgu konstrukcji, na której wykonywane są prace na wysokości. Wówczas warunkiem koniecznym jest zamontowanie elementów uniemożliwiających upadek przedmiotów z wysokości (siatki zabezpieczające rusztowania, daszki ochronne ze spadkiem w stronę budowli).

Poprawne ustawienie i montaż rusztowania

Przed przystąpieniem do montażu rusztowania należy zebrać wszystkie możliwe na tym etapie informacje na temat obiektu (wysokość, długość oraz szerokość obiektu), którego będą dotyczyć wykonywane prace.

Konieczne jest również przeprowadzenie wizji lokalnej, która umożliwi określenie stanu i nośności podłoża, możliwości posadowienia konstrukcji i wyposażenia rusztowania w urządzenia kotwiczące. Na bezpieczeństwo pracy wszystkich elementów konstrukcji stałej rusztowania decydujące znaczenie mają również obiekty infrastruktury terenu (np. odległość linii energetycznych), na które należy zwrócić szczególną uwagę.

Po przeprowadzeniu powyższych czynności można przystąpić do montażu rusztowania.

Montaż oraz użytkowanie każdego rusztowania powinno odbywać się zgodnie z dokładną specyfikacją techniczną dostarczoną przez producenta oraz z uwzględnieniem obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawidłowe ustawianie rusztowań powinno być prowadzone wyłącznie przez osoby wyposażone w stosowne uprawnienia w tej dziedzinie.

Grunt, na którym posadowione będzie rusztowanie musi charakteryzować się odpowiednią gęstością  i nośnością podłoża, musi być również odpowiednio wyrównany. Należy również zwrócić uwagę na sposób odprowadzania nadmiernej ilości wód gruntowych i opadowych występujących w danym miejscu podczas wykonywanych prac.

W celu uniknięcia przeciążenia rusztowania konieczne jest uwzględnienie maksymalnej wartości jego obciążenia, której pod żadnym pozorem nie wolno przekroczyć. Montaż jakichkolwiek dodatkowych elementów (np. siatek bezpieczeństwa) istotnie wpływa na nośność konstrukcji.

Pierwsza kontrola techniczna rusztowania odbywa się tuż po jego zamontowaniu.

Po ocenie stanu i ilości pomostów zabezpieczających, pomostów roboczych i ciągów komunikacyjnych należy sprawdzić działanie urządzeń piorunochronnych i uziemienie rusztowania wykonanego z metalowych elementów. Jeżeli rusztowanie jest dodatkowo wyposażone w koła, przed rozpoczęciem pracy należy je zablokować.

Po pozytywnym przejściu wszystkich opisanych czynności rusztowanie może być dopuszczone do użytkowania. Podczas późniejszej eksploatacji, wszystkie urządzenia bezwzględnie muszą podlegać regularnej kontroli i przeglądom technicznym. 

Praca na rusztowaniu a warunki pogodowe

Nawet jeśli rusztowanie jest w odpowiednim stanie technicznym, w sytuacji wykonywania prac podczas niekorzystnych warunków atmosferycznych (wiatr powyżej 10 m/s, opady atmosferyczne wpływające na śliskość nawierzchni, gołoledź, mgła itp.), rusztowanie może stanowić zagrożenie dla osób wykonujących na nim prace. Również prace wykonywane po zmroku (niedostosowanie warunków oświetlenia do optymalnej widoczności) stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi i mogą nie być w stanie pracowników podczas wykonywania takiej pracy.

Podsumowując, na bezpieczną pracę na wysokości składają się następujące elementy:
- zasady BHP przestrzegane przez pracodawców i pracowników,
- bezpieczne rusztowanie i odpowiednio dobrany sprzęt,
- dostosowanie rodzaju prac do otaczającego terenu i panujących warunków pogodowych.