Kinematografia w Lublinie. Gdzie nasi rodzice chodzili oglądać filmy

Pierwsza pokaz filmowy w Lublinie odbył się w styczniu 1899 roku w gmachu Teatru Wielkiego (dzisiejszy Teatr im. Juliusza Osterwy) przy ulicy Narutowicza. Nowa rozrywka bardzo przypadła do gustu lublinianom. Do legendarnych kin tego okresu należą: Rialto, Corso i Apollo.

Na przełomie lat 50. i 60. swój drugi okres świetności przeżywało przedwojenne kino Apollo, któremu nadano nową nazwę – Wyzwolenie. Stało się ono nieoficjalnym salonem kulturalnym miasta. Na widowni regularnie pojawiała się lubelska elita: znani lekarze, dziennikarze, aktorzy, literaci, a na scenie zaś gościły najatrakcyjniejsze zespoły rozrywkowe. W repertuarze kina znajdowały się najnowsze i najlepsze filmy, zwłaszcza dzieła odkrywanej wówczas w Polsce kinematografii francuskiej czy twory włoskiego neorealizmu.

Pod koniec lat 50. rozpoczęto budowę kina Kosmos, które miało stać się wizytówką Lublina. Kosmos był kinem dosyć nowoczesnym, posiadał największą liczbę miejsc, która w szczytowym okresie wynosiła 800 foteli.

Inne z przedwojennych kin, które wyświetlały filmy także i po wojnie, to kina Robotnik (przy ul. 1 Maja 31, przemianowane z Venus) i Gwiazda. To ostatnie zyskawszy status ,,kina szkolnego” serwowało uczniom liczne filmy oświatowe.  Zdarzało się jednak, że wyświetlano w Gwieździe – nie objęte oficjalną dystrybucją – przedwojenne perełki polskiego filmu z Jadwigą Smosarską, Hanką Ordonówną, Eugeniuszem Bodo czy Mieczysławą Ćwiklińską w rolach głównych.

Niewielkie kino mieściło się także przy placu Łokietka, w sali konferencyjnej ratusza, przez co nosiło nazwę Ratusz. Kameralna atmosfera tego miejsca przyciągała głównie osoby starsze, zwłaszcza ze środowiska inteligenckiego, które żywo uczestniczyły w dysputach działającego tu dyskusyjnego klubu filmowego.

Kino powstało także na nowo wybudowanym osiedlu Mickiewicza. Grażyna – tak nazwano nowy przybytek X Muzy – pierwotnie była barakiem, w którym mieściła się stołówka i świetlica ekip budowlanych. Kinem kierował operator Mieczysław Gruszczyński, który wcześniej przez kilka lat wędrował po Lubelszczyźnie z przenośnym aparatem projekcyjnym.

Istniało w Lublinie także kilka tzw. kin zakładowych (prowadzonych przez zakłady pracy). Takie kino miała lubelska cukrownia przy ul. Krochmalnej oraz Fabryka Samochodów Ciężarowych (FSC). Pierwsze nazywało się Kryształ, drugie – Przyjaźń, a łączył je dzielnicowy charakter – miejscowa publiczność niechętnie odnosiła się do kinomanów z innych części miasta.

Trzy kina zakładowe mieściły się w Śródmieściu. Niewielkie kino Lex, rezydujące w sali konferencyjnej Prokuratury Wojewódzkiej przy ul. Okopowej, popularnie zwane „przy prokuraturze”, kino Gwardia w gmachu Komendy Wojewódzkiej MO przy ul. Narutowicza oraz kino Grunwald w sali widowiskowej Domu Żołnierza przy ul. Żwirki i Wigury.

Jedynym kinem z szerokim, panoramicznym ekranem było kino Koziołek, które mieścił o się w dzisiejszym budynku Lubelskiej Spółdzielni Spożywców Społem na rogu Lubartowskiej i al. Tysiąclecia.

Oprócz stałych kin istniały w Lublinie dwa letnie. Pierwsze powstało w miejsce kina Lex, a zajmowało dziedziniec na tyłach gmachu prokuratury przy ul. Okopowej.Drugie kino letnie o nazwie Ryś znajdowało się na tyłach Sądu Rejonowego. Drewniane ławki stały tu na trawie wśród modrzewi, ekran i kabina projekcyjna usytuowane były od strony budynku Izby Skarbowej (wykorzystywano tutaj technikę tylnej projekcji, przy której aparat projekcyjny znajduje się z tyłu ekranu).
źródło: Kinematografia w Lublinie (1945 – 1989), Joanna Stachyra.