Doping w sporcie — czym jest? Działanie, rodzaje, jak wykryć substancje dopingujące?

Doping w sporcie — co to jest?

Doping polega na pobudzeniu organizmu do zwiększonej wydolności fizycznej i umysłowej z użyciem niedozwolonych substancji lub metod. Aby stwierdzić, że mamy do czynienia z dopingiem konieczne są medyczne dowody na to, że dana substancja poprawia wyniki sportowe.

Motywacją do sięgania po doping może być:

• chęć osiągnięcia lepszych wyników sportowych w krótszym czasie;
• zwiększenie atrakcyjności fizycznej, poprawa sylwetki;
• osiągnięcie większej wytrzymałości fizycznej w danej dziedzinie sportowej i wiele innych czynników.

Ze względu na działanie środki dopingujące dzielimy na:

• sterydy anaboliczne (AAS) - to substancje zwane potocznie anabolikami będące syntetycznymi pochodnymi testosteronu, męskiego hormonu płciowego. Ich działanie polega głównie na przyspieszaniu wzrostu masy i siły wytrzymałości mięśni poprzez pobudzanie syntezy białka lub wapnia, a także powodowanie wzrostu apetytu. Wpływają również na zwiększoną produkcję krwinek czerwonych. Efekty te są szczególnie ważne w dopingu sportowym, jako nielegalna forma wzmożonej aktywności głównie w tzw. sportach siłowych;

• hormony i ich pochodne — należą do nich m.in. hormon wzrostu (naturalny hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową) somatotropina, STH. Mają za zadanie utrzymanie rozwoju organizmu w równowadze. Zwiększają przyswajanie aminokwasów i syntezę białka, oraz nasilają liolizę — zmniejszenie tkanki tłuszczowej. Stosuje się je w leczeniu zaburzeń wzrostu. Ich działanie podobne jest do działania anabolików. Syntetyczne, zażywane przez sportowców zwiększają masę mięśniową, redukują tkankę tłuszczową, poprawiają zdolności regeneracyjne, zmniejszają ryzyko kontuzji. Działają przeciwstawnie do insuliny, powodując wzrost glukozy we krwi;

• środki moczopędne — są grupą leków zwiększającą objętość wydalanego moczu, a ich działanie opiera się na powodowaniu wzrostu wydalania jonów sodowych (Na+), co powoduje szybsze pozbywanie się wody przez organizm. Diuretyki mogą powodować zwiększanie objętości wydalanego moczu do 6 litrów dziennie. Niektóre, między innymi acetazolamid, zmieniają odczyn moczu na bardziej zasadowy, dzięki czemu sprzyjają wydalaniu pewnych substancji (na przykład aspiryny) w przypadku ich przedawkowania. Sportowcy zażywają je w celu szybkiej redukcji masy ciała bądź też utrudnieniu wykrycia innych niedozwolonych związków chemicznych poprzez zwiększenie tempa wydalania moczu;

• narkotyczne środki przeciwbólowe — środki farmakologiczne przeznaczone do leczenia różnych schorzeń. Np. astmy, w odpowiednich dawkach mogą korzystnie wpływać na funkcje organizmu istotne z punktu widzenia sportowców. Środki pobudzające stosowane są w celu zmniejszeniu bólu różnego pochodzenia. W określonych przypadkach mogą przyspieszyć powrót sportowca do zdrowia po ciężkich urazach lub kontuzjach. Najważniejsze substancje opioidowe to kodeina, morfina, heroina. Są one zaliczane także do opiatów ze względu na ich naturalne pochodzenie roślinne. Morfina jest szeroko stosowana w medycynie jako środek do zwalczania średniego lub silnego bólu, duszności oraz kaszlu. Stosowana jest między innymi do leczenia obrzęku płuc, bólu w zawale serca, tępych bólów przewlekłych, potrafi ponadto działać korzystnie w leczeniu niewydolności krążenia.Używana do innych celów może prowadzić do poważnego uzależnienia, będącego chorobą potencjalnie śmiertelną i nieuleczalną;

• beta-2-agoniści -  są to substancje rozszerzające oskrzela i udrażniające drogi oddechowe łagodząc przez to silne i uciążliwe objawy astmy. Są to: formoterol, salbutamol, salmeterol bądź też terbutalina. Ich działanie polega na naśladowaniu naturalnych substancji takich jak adrenalina czy noradrenalina, zwiększając tym samym odporność organizmu na stres;

• glikokortysteroidy — ich zadaniem jest regulowanie przemiany tłuszczy, białek oraz węglowodanów. W farmakoterapii stosowane są jako leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym, a także immunodepresyjnym, mające ogromny wpływ na gospodarkę węglowodanową, lipidową i wodno – elektrolitową organizmu. Zażywane przez sportowców zmniejszają zużycie glukozy w tkankach i jednocześnie nasilają glukoneogenezę, co prowadzi do podniesienia poziomu cukru we krwi, skutkiem czego jest nasilenie działania adrenaliny i pobudzenia zawodnika;

• suplementy diety — ich stosowanie jest dla większości sportowców ważnym czynnikiem prowadzącym do sukcesu sportowego. Są to biologicznie czynne związki chemiczne, będące skoncentrowanym źródłem minerałów oraz witamin, wyprodukowane w sposób ułatwiający ich stosowanie to jest w postaci tabletek, kapsułek, drażetek, saszetek z proszkiem i ampułek z płynem. Ze względu na niską i pierwotnie nieszkodliwą zawartość substancji czynnych sprzedawane są bez recepty i popularyzowane w mediach, co zachęca do ich nabywania i stosowania. Stosowane są głównie w celu poprawy koncentracji, przemiany materii, zwiększenia sił, uzupełnienia niedoboru witamin, oraz ochroną przed niekorzystnym działaniem stresu i zanieczyszczeniami środowiska. 

Doping w sporcie — metody wykrywania 

Podstawową metodą wykrywania środków dopingujących jest badanie próbki moczu u osoby, co do której zachodzi podejrzenie przyjmowania środków dopingujących. Dostępne są również badania z krwi oraz z włosów. Badania można zamówić w łatwy sposób np. na stronie zdrowegeny.pl. Następnie, na wskazany w zamówieniu adres wysyłany jest zestaw do pobrania próbki. 

Doping — skutki uboczne 

Wiele z wymienionych substancji dopingujących ma bardzo negatywny wpływ na zdrowie.

Do skutków ubocznych należą między innymi:

• wysokie ciśnienie krwi;
• zmniejszenie wydajności pracy serca;
• choroby układu krążenia;
• udar.

Do zmian związanych z zaburzeniami działania układu hormonalnego zalicza się: 

• zmniejszenie produkcji nasienia;
• zmniejszenie funkcji jąder (hipogonadyzm);
• kurczenie się jąder (zanik jąder);
• nieodwracalne zmiany obejmują łysienie typu męskiego;
• rozwój piersi (ginekomastia) u mężczyzn; 
• sterydy anaboliczne mogą również zwiększać ryzyko raka jąder.

U płci żeńskiej dochodzi do:

• uwidocznienia się cech męskich;
• zmniejszenia rozmiaru piersi i poziomu tkanki tłuszczowej;
• obniżenia tonu głosu;
• pojawienia się nadmiernego owłosienia na ciele;
• łysienia;
• wątroba może ulec uszkodzeniu.

W przypadku stosowania APED przez nieletnich: 

• może dojść do zbyt szybkiego zahamowania wzrostu i niedorozwinięcia tkanki kostnej;
• zwiększony poziom testosteronu w okresie dojrzewania może doprowadzić do zatrzymania wzrostu.

 Nadużywanie sterydów może wywoływać:

• trądzik, torbiele, przetłuszczanie się włosów i skóry;
• powodować wyższy poziom agresji;
• stosowanie środków o działaniu anaboliczno-androgennym wiąże się z częstszym zgłaszaniem lęku oraz zaburzeń nastroju i niepokoju.

Stosowanie diuretyków wiąże się z występowaniem szeregu działań niepożądanych, które w głównej mierze opierają się na:

• zaburzeniach wodno-elektrolitowych. W konsekwencji dochodzi do alkalizacji moczu lub kwasicy metabolicznej;

• nadużywanie efedryny powodujące wzrost ciśnienia krwi, tachykardię, bezsenność i niepokój.

Bibliografia:

1. Sobczak Ł., Goryński K.( 2018). Leki z apteki a doping w sporcie. TERAPIA I LEKI. Farm Pol. Vol. 74, Nr 4, s. 199-205.

2. Józków P., Mędryś M.(2009). Hormon wzrostu i IGF-1 jako substancje dopingujące w sporcie wyczynowym. Endokrynol. Pol. Vol. 60, Nr 5, s. 389–394.

Autor merytoryczny: Karolina Pasterz, specjalista portalu Zdrowegeny.pl