Walę z wolnej rury, kopię, podszczypuję i kłuję. Rozmowa z Jarosławem Koziarą

• Gratuluję nagrody.

- Dziękuję.

• Na co ją wydasz?

- Nie wiem, nie myślałem jeszcze o tym. Może spłacę parę długów?

• Tu stypendium, tu nagroda i jeszcze te albumy sprzedajesz za stówkę… Niektórzy zastanawiają się, ile zarobiłeś na Kocie.

- Zdaję sobie sprawę, że wielu ludzi ma z tym problem. Ale to na szczęście jest ich problem, nie mój. Każdy może aplikować o stypendium. To wolny kraj. Ja mam tę przyjemność, że nie jestem w żadnym układzie. Ani familijnym, ani towarzyskim. Walę z wolnej rury i jeszcze co niektórych kopię, lekko podszczypuję czy kłuję. Bez żadnego lizania dupy.

• Czyli da się i tak w tym mieście?

- Jak widać tak. Fakt, że te moje starania zajęły mi więcej niż ćwierć wieku. Po ćwierć wieku z okładem ktoś to zauważył, że wyrasta to ponad przeciętność. I nie jest to dziełem zrządzenia losu czy jakiegoś przypadku. Mam w tej kwestii spokojne sumienie.

• Na gali rozdania nagród przyznałeś, że nie jesteś przesadnie zdolny.

- Na dobrą sprawę to ja nic nie robię, tylko oddaję robotę innym. Wykorzystuję ich umiejętności i zgarniam za to kasę. Ostatnio oglądałem film o Stevie Jobsie. On też nie był przesadnie zdolny, ale potrafił zorganizować sobie team i miał sporą dozę determinacji. Nawet jak go wywalili z roboty, to i tak potrafił się w tym wszystkim odnaleźć. Stawiał na jakość swojej pracy i był w tym świecie osamotniony. Widzę tutaj bratnią duszę.

• Rok wcześniej też dostałeś stypendium od miasta: na landarty na lotnisku w Świdniku. Powstało tylko demo bo trzeba wszystko równo kosić ze względu na żyjące tam susły.

- Zajmuję się landartem, mam wielki szacunek do przyrody. Nigdy nie chciałem jej dewastować czy gwałcić, wręcz przeciwnie. Myślę, że to była kwestia nieporozumienia. Braku chęci współpracy i lęku przed nieznanym. Zaproponowałem coś absolutnie niestandardowego, coś co w tydzień obiegło cały świat, ale oni jeszcze tego nie pojęli marketingowo.

Wciąż jestem w stanie się z tymi susłami dogadać, ale nie chciałbym robić czegoś wbrew woli innych. Może zaproponuję to z okazji 700-lecia Lublina? Tych, co przylecą samolotem, mogłoby witać i żegnać jakieś niebywałe zjawisko. Coś, co przekracza granice pewnych standardów, jest znakomitym materiałem marketingowym. Zrobiłem demo i teraz czekam na grono lobbystów, którzy chcieliby w to pójść.

• Co jeszcze planujesz na obchody 700-lecia?

- Bardzo chętnie zrobię też scenografię do jakiegoś koncertu, który z tej okazji gdzieś w mieście się wydarzy. Ale jakoś specjalnie się jeszcze do tego nie przymierzałem. Ten Koci album też jest doskonałym gadżetem, takim obiektem na wynos. Myślę, że ci very important persons mogliby być taką książką obdarowani.

• Ile miasto ma albumów?

- Miasto dostało 50. 50 kolejnych sobie dokupiło.

• Dużo ci ich jeszcze zostało?

- Połowę z tysiąca nakładu. Teraz wybieram się do Europejskiej Stolicy Kultury na Światową Stolicę Książki UNESCO. Dobre miejsce na wklejenie się z tym albumem. Zresztą wysłałem ją też na konkurs Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek. Mam nadzieję, że jakoś tam zostanie zauważona. Zresztą już została w kręgach wydawców i księgarzy. Inna sprawa, że ja nie mam potrzeby, żeby cały nakład sprzedać natychmiast.

• Rodzinie, najbliższym Kota książka się podobała?

- Wszyscy są zachwyceni. I jedna strona, i druga, bo tam jest dwóch braci. Nikt nie wyświetlił się z jakimiś pretensjami. A w umowie jest zapisane, że za prawa autorskie dostali 10 proc. nakładu, plus to, co jeszcze zapłaciłem.

• A co z ideą „memento-elewacji” na kamienicy przy Grodzkiej 17?

- Usiłuję od paru miesięcy spotkać się z właścicielką kamienicy. To trudne, bo ciągle jest w podróży. Myślę, że dojdzie do tego w przyszłym tygodniu.

• Nowy konserwator zabytków się zgadza?

- Mając błogosławieństwo właścicielki mogę kontynuować prace z nowym konserwatorem.

• Dziś jest „za” czy „przeciw”?

- Nie wiem. On obecnie jest w fazie adaptowania się do nowej funkcji. Dałem mu szansę, by się przyzwyczaił, nie spieszę się z wizytą. Jest jeszcze plan B, czyli tzw. czasowy fresk czy sgraffito, który z czasem się uprawomocnia. To jedna z furtek.

• Ile kosztuje elewacja z sgraffito?

- Reasearch zrobił właściciel kamienicy, nie ja. Określił to na 100 tysięcy złotych z okładem.

• Stać go na to?

- Nie będę wypowiadać się za niego, ale myślę, że częściowo tak. Gdyby to było wespół z budżetem 700-letniego miasta, to jest na to szansa. Ja sam tego nie ufunduję. A w interesie miasta jest to przecież działanie uzasadnione. Nie tylko artystycznie, ale i marketingowo.

• Nie dostaliście ministerialnej dotacji na 6. Landart Festiwal. Ale impreza się odbędzie?

- Jak widać sytuacja polityczna jest bardzo dynamiczna. Co prawda nasza działalność o takową nie zahacza, ale tu pewnie chodzi o strefę wpływów. Festiwal będzie. To tylko kwestia rozmachu, zubożenia programu. Jesteśmy obecnie w zawansowanej fazie poszukiwania inwestorów prywatnych. Dostajemy też pieniądze z Urzędu Marszałkowskiego.

Jak się okazało, marginalny festiwal, gdzieś na prowincji, ma ogromną siłę rażenia. Jest o nim głośno, płyną zgłoszenia z różnych stron świata. Myślę, że to ma sens. I przede wszystkim, udaje się zrobić już 6. edycję, gdy większość analogicznych imprez nie przetrwało jednego, dwóch wydań. Jesteśmy jedyni w Polsce i przez to najlepsi :)

• Kto może się zgłosić? Bo już nie tylko artyści specjalizujący się w landartach.

- Rozszerzyliśmy formułę o sztuki wizualne i artystów, którzy dedykują pracę festiwalowi. Hasłem przewodnim tej edycji jest „dom”. To bardzo aktualne w dzisiejszych czasach. Poszukiwanie domu, jego wygody, czy gniazda, matecznika jest tematem bardzo szerokim, do którego można podejść i za pomocą aparatu fotograficznego i za pomocą łopaty.

• Wydajesz też płyty.

- Oprócz działalności artystycznej, mam działalność wydawniczą, działalność gospodarczą, uczę studentów. Wielofunkcyjność. Gdy zaszła potrzeba wydania płyty Marka Dyjaka, założyłem wydawnictwo i ją wydałem. Jeśli trzeba było wydać książkę, to założyłem wydawnictwo książkowe. Narzekanie na zrządzenia losu mnie nie dotyczy. Staram się ten los jakoś zaganiać i praktycznie robię, co chce. Może to nie jest takie proste, wymaga determinacji w działaniu, ale jakoś się udaje. Powiem ci, że nigdy nie szukałem roboty. Wszystko działa na zasadzie domina, jedna sytuacja prowokuje drugą, piąta szóstą, a szósta siódmą. To wszystko dzieje się samo. Koło zamachowe zostało rozpędzone kilkadziesiąt lat temu i wciąż zapierdala.

• Myślałeś kiedykolwiek, by się wyprowadzić z Lublina?

- Tak, na samym początku. Miałem wtedy takie przebłyski. Mimo że świadomie się tu osiedliłem. Kończyłem szkołę w ‘93 roku w Warszawie. To były czasy, gdy wszystko ulegało przemianie. Tworzyły się agencje reklamowe, które chłonęły jak gąbka wszystkich kreatywnych ludzi, a ja do takowych należałem. Poszedłem do jednej, jednej z lepszych na świecie – Saatchi&Saatchi. Zostawiłem portfolio. Z nikim nie pogadałem, bo tego kogoś nie było, więc poszedłem do kina. Jak wróciłem, to oni już moje portfolio obejrzeli. Sekretarka powiedziała, że to za bardzo agresywne. Obraziłem się wtedy. – Mam was w dupie – pomyślałem i już nigdy więcej do żadnej agencji nie poszedłem.

• Jak wylądowałeś w Lublinie?

- Przyjechałem tutaj z okazji Technikum Pszczelarskiego. Chcący czy niechcący jadąc do Pszczelej Woli trzeba przejechać przez Lublin. Jak już mnie zaczęli wyrzucać z tego internatu, to w końcu wylądowałem na stancji w Lublinie. Później zacząłem tutaj studia. Pierwszy rysunek postaci w dużym formacie robiłem na egzaminach wstępnych na Wychowanie Artystyczne. Wtedy zobaczyłem, że nie ma bidy, że nie jestem taki beznadziejny. Zobaczyłem, że ludzie naprawdę nie potrafią rysować. Nie zdałem tego egzaminu i nie mam tutaj do nikogo żalu. Na następny rok, żeby nie iść do wojska i mieszkać w akademiku, przytuliłem się do Akademii Rolniczej. Sławomirowi Mieleszce, który był tam wtedy dziekanem, ze dwa razy umyłem trabanta, żeby mi pozwolił przychodzić do pracowni i uczyć się rysunku. Później zdałem te egzaminy, ale po roku zacząłem już myśleć o innej uczelni. Zdawałem do Gdańska, za dwa lata do Poznania, za trzy do Warszawy. Nazdawałem się jak głupi. Jak w końcu dostałem się na ASP w Warszawie, to już nie miałem czasu, by chodzić do szkoły. Chcieli mnie nawet parę razy za nieobecność wyrzucić. Ale jakoś skończyłem. I praktycznie dwadzieścia parę lat nie wyjmowałem dyplomu. Działam artystycznie, ale bez papierów.

• A kiedy przyszedł ten moment?

- Kiedy się zatrudniałem jako wykładowca na UMCS.

• Jak oceniasz dzisiejszych studentów? Wy byliście inni?

- Zdecydowanie. Ja nie byłem tak bardzo przyzoomowany do szkoły. Robiłem swoje rzeczy, całe życie szukałem wolności. Nie specjalnie liczyłem na to, że ktoś mi do łba nałoży mądrości. Byłem bardzo ciekawy świata i ten świat doświadczałem na wszystkie możliwe sposoby. Za jakieś drobne pieniądze jeździłem po wystawach w Europie, później po wszystkich kontynentach. To coś, co naprawdę rozszerza horyzonty. Doświadczanie świata dużo daje, wręcz jest koniecznie. Nie ukrywam, że pobyt na jednej imprezie w Singapurze w jakimś sensie zdeterminował dalsze moje działania.

• Co to była za impreza?

- Widziałem przygotowania do chińskiego święta lampionów. Ta ekspansja koloru, landrynowego, kiczowatego, ale w pozytywnym tego słowa znaczeniu, jakoś tak mnie zaczarowała, że zostało mi to do końca życia. Wróciłem i zacząłem ten ordynarny kolor wprowadzać do teatru, do scenografii. Nasza rzeczywistość zawsze była pod presją liszaja w wydaniu np. Szajny. Dramatycznych faktur, szaroburych rzeczy. Teatr był z tego znany, że nic tam w czystej barwie nie może zaistnieć, musi być przetarte.

• Antyhotel to pomysł twój czy żony, Ewy?

- To była wspólna koncepcja. Wróciłem z Warszawy do Lublina z kilku powodów. Po pierwszym kontakcie zraziłem się do agencji reklamowych, koszty funkcjonowania w Lublinie są radykalnie mniejsze, wydawało mi się też, że struktura miejska jest bardziej przyjazna. Wtedy jeszcze, na początku lat 90., Stare Miasto było odwrócone do miasta. Ludzie bali się tu przychodzić. A ja wiedziałem z moich podróży po świecie, że starówki są wszędzie zarezerwowane dla elit. Tam są najdroższe mieszkania, na które mało kogo stać. A u nas było dokładnie odwrotnie. Miałem na tyle wyobraźni, żeby przewidzieć, że to się zmieni. Wtedy były trzy knajpy, teraz jest ponad 50, a Stare Miasto zrobiło się chlubą Lublina.

Kupiłem mieszkanie za połowę tego co musiałbym zapłacić na Czechowie. Zrobiłem radykalny remont i stałem się staromiejskim Aborygenem. Nigdy od tutejszych mieszkańców nie spotkało mnie nic złego, szybko się tu zaadaptowałem. Tylko podczas parapetówy nas okradli. Taki rodzaj inicjacji. Później sąsiadka się wyprowadzała, poprosiła by kupić od niej mieszkanie, więc wziąłem kredyt. Pojawiła się dodatkowa przestrzeń i wpadliśmy na pomysł otworzenia minihoteliku. Dla przyjaciół znajomych. Głównie to takie artystowskie rozdanie, przyjeżdżają ludzie na koncerty, występy.

• Czyli na booking.com was nie znajdziesz?

- Nie, ale na nocowanie.pl już tak. Oprócz tego marketing szeptany. Ludzie wracają, jakoś się kręci.

• Są tacy goście, na których więcej się nie zgodzisz?

- Jednostki. Na przestrzeni dziesięciu lat to może dwie-trzy osoby.

• Za co?

- Do mikrofonu?

• Do mikrofonu.

- Za niemoralne prowadzenie się.

• Z czego jesteś najbardziej dumny?

- Nie robię rankingu swoich dokonań. Tego jest ogromnie dużo. Każdego roku kilkadziesiąt mniejszych i większych aktywności. Narobiło się tego cała furmanka. Wydaje się, że czegoś nie mogę zrobić lepiej, a okazuje się, że jednak tak. Pojawiają się nowe pomysły, wyzwania. To ciągłe przekraczanie swoich możliwości.

Mam taki plan, by zrobić na łące w Janowcu wielki patchwork z tych wszystkich scenografii z kilkunastu lat. Oczywiście nie wszystkie rzeczy przetrwały, wiele porozdawałem, coś poginęło.

Co mnie kręci to właśnie ten king size, rozmiar totalny. Dążę do tego, by moje prace nie były elitarne, ale były w stanie oszołomić każdego. Myślę, że wiele razy mi się to udało. Zrobić coś, co swoją skalą jest w stanie zawładnąć zmysłami. Nie musi mieć przesadnie intelektualnego podtekstu, ale robić wrażenie. I przez to na chwilę przenosić do innej rzeczywistości.

W to wkłada się bardzo dużo pracy, wiele energii i po wszystkim takie kilkusekundowe chwile satysfakcji. To zasadniczy powód dla którego to robię. Sprawia mi to satysfakcję i jeszcze na tym zarabiam. To mało popularna działalność, że się robi co się lubi. Mam jeszcze umiejętność narzucania swojej woli, niedopasowywania się do innych. Niektórzy mają z tym problem.

• Potrafisz przekonać.

- Albo mogę zrezygnować. Zadeklarowałem się kiedyś jako terrorysta. Zrobiłem sobie nawet takie wizytówki. W rubryce zawód wykonywany było napisane „terrorysta”. To dawało sygnał, że nie negocjujemy i nie bierzemy jeńców.

• Tego właśnie uczysz swoich studentów?

- Uczę ich eksperymentu. Tego, by nie myśleli szablonem. Ja na przykład nie pracuję na komputerze i dlatego często muszę szukać alternatywnych rozwiązań. Komputer stwarza miliony różnych wariacji, ale w pewnym sensie jest ograniczony. Duża część moich projektów oddawana jest naturze, przypadkowi, czemuś co jest ode mnie niezależne. Często właśnie dzięki temu mam szansę zrobić kolejne przekroczenie.

Jestem na uczelni, więc muszę przerabiać stopnie naukowe. Pracę doktorską myślę by zrobić o tym, że jesteśmy częścią natury. Nie można się wyalienować, być poza. Nie ma czegoś takiego jak indywidualność, która wzięła się znikąd. Jesteśmy wypadkową swoich doświadczeń. I jeśli ja robię jakiś obiekt na lotnisku, to wrzucam go w zastaną rzeczywistość. Integralną częścią tej pracy jest wszystko dookoła. Praca rolnika, mechanika, który dłubie przy samolocie, słońce, czy jego brak słońca. Może to bliskie filozofii buddyjskiej, gdzie jesteśmy elementem składowym większej całości. Musimy mieć świadomość, że możemy na nią wpływać, konstruktywnie czy destruktywnie, ale nie możemy się od niej w żaden sposób uwolnić.