Błogosławiona kradzież

d
Na Podlasiu czas płynie powoli. Nad Bugiem widać ślady Boga. Gdy pytamy o drogę do Kodnia, miejscowi odrywają się od roboty i głosem, w którym słychać cerkiewny zaśpiew opowiadają, jak dojechać do Królowej Podlasia i sanktuarium.
– A czy wy wiecie panowie, że nasz Sapieha Matkę Boską papieżowi wykradł i wiele świętych relikwii do Kodnia zwiózł? – pytają z nieukrywaną dumą. Choć relikwii jest dużo, to po Madonnie koniecznie trzeba uklęknąć przed czaszką Świętego Feliksa, papieża i męczennika. Modlitwa przy bocznym ołtarzu sanktuarium ma przynosić prawdziwe szczęście.
–I nie zapomnijcie, panowie, Panu Jezusowi, co na krzyżu się uśmiecha, nisko się pokłonić – wołają na odchodne.
Krajobraz z cerkwią w tle
Bazylikę z Matką Boską Kodeńską widać z daleka. Po drodze mijamy zagadkową bramę, obok której skryły się dwie cerkwie. Stara i nowa, na której dopiero co skończono układać dach.
– W przeszłości nawet bazylika była cerkwią. Blisko siebie, na jednej ziemi, mamy sanktuarium Królowej Podlasia, jedyną unicką cerkiew na Podlasiu w Kostomłotach i prawosławny klasztor w Jabłecznej. Jedna ziemia i trzy wiary – opowiada wójt Ryszard Zań, który w gminie Kodeń rządzi już 11 lat, i dodaje: – Święty Michał Archanioł, patron Kodnia, razem z Madonną pilnują tu porządku – śmieje się wójt.
– Pilnują, pilnują. Gdzież pan znajdziesz taką drugą gminę, żeby w radzie nie było żadnego partyjnego z SLD? – chwalą się mieszkańcy.
Jak pobożny Sapieha Ojcu Świętemu Matkę Boską ukradł
Ojciec Święty Urban VIII skończył odprawiać mszę, kościelny gasił świece na ołtarzu. Pan Sapieha w kaplicy klęczał już godzinę. W „Błogosławionej winie” Zofia Kossak pisze:
„Pan Sapieha przetarł oczy. Poszukał wzrokiem oblicza Maryji i zdumiał się. Obraz był zasłonięty, prawdopodobnie od dawna. Widział ją więc przez zasłonę, a może Ona wyszła z ram i stanęła przed nim”.
Co było dalej? Książę Sapiecha zerwał się i szybkim krokiem ruszył do wyjścia. Nagle zawrócił do ołtarza i runął na kolana krzycząc: „Jam zdrów, choroba ostała!”
Nazajutrz, tuż przed świtem, Babtysta Corbino, długoletni zakrystianin papieski i zapamiętały karciarz, namówiony do grzechu przez Sapiehę za trzysta dukatów, wyniósł z kaplicy obraz Madonny zwinięty w rulon i wręczył go Polakowi. Gdy konie ze skradzioną Madonną wjeżdżały do Kodnia, na stosie papieskim płonął zdrajca Corbino. Za worek dukatów kat zgodził się zabić go na początku kaźni, by nie czuł mąk piekielnych.
Muśnięty skrzydłem łaski
15 września 1631 roku w uroczystym pochodzie, w złoconym feretronie, wniesiono cudowny obraz Madonny Gregoriańskiej, zwanej też di Guadelupe, na zamek, a potem do zamkowej kaplicy.
Na ambonę wszedł kanonik Boćkowski i rozpoczął kazanie:
„Z miłości ku wam i ku Matce Bożej ważył się pan Sapieha na rzecz szaloną i Bóg w tym świętym szaleństwie dopomógł, rapt pobłogosławił. Cześć bohaterowi. A ty, Matko Boża, Ty Orędowniczko, Ty Sapieżyńska Protektorko i Patronko! Po podróżnych niewczasach, po niespokojnej ucieczce, spokojnym przywrócona podwojom w tych progach, pośród nas wiekuj” – pisze Zofia Kossak.
Co było dalej?
Ojciec Święty rzucił klątwę na Sapiehę. Ten jednak papieża przebłagał – Madonna w została Kodniu. Od pierwszej chwili skradziony obraz otoczono kultem.
– Z kaplicy, dzisiejszego kościoła św. Ducha obraz przeniesiono do drewnianego kościoła św. Anny. Około 1640 r. Sapieha wprowadził Madonnę do murowanej świątyni, obecnej bazyliki – opowiada o. Stanisław Wódz, proboszcz parafii św. Anny i kustosz sanktuarium Matki Bożej Jedności w Kodniu.
Tu Madonna pilnuje porządku
O tym, że Madonna sprzyja mieszkańcom Kodnia i całej gminie, jest przekonany i ksiądz proboszcz Wódz, i wójt Zań, a nawet ks. prot Jerzy Ignaciuk, co obok starej cerkwi buduje nową.
– Tak, tak, pomaga. Ale pomaga też św. Archanioł Michał, patron Kodnia i naszej prawosławnej parafii. To arcystrateg niebiańskich sił – kiwa głową ks. prot Jerzy.
Według niego w Kodniu wszystko idzie łatwiej. Nawet na cmentarzu. Kiedyś między cmentarzem katolickim a prawosławnym był mur.
– A my tu, w Kodniu, razem z wójtem i proboszczem św. Anny spacerową drogę wybudowali. Jak przyjechał z Lublina abp. Życiński to kiwał głową i nadziwić się nie mógł – uśmiecha się ks. Ignaciuk
– Jeszcze za Sapiehy przed Madonną Kodeńską modlili się katolicy, prawosławni i unici, bo to jest Matka wszystkich Polaków – twierdzi wójt. Według niego Podlaska Pani sprzyja pracowitym. I przedstawia dowody:
– Wysypisko śmieci, oczyszczalnia ścieków, nagrody w konkursie na najlepiej rozwiązaną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich. Telefon w każdym domu. Zabieramy się za drogi, chcemy wybudować salę gimnastyczną. Co rok do przodu – dodaje wójt.
Kiedyś PGR, teraz wzorowe gospodarstwo
Na pytanie, kogo w Kodniu pokazać warto – mieszkańcy w pierwszej kolejności wymieniają Barbarę i Stanisława Kałużyńskich.
– Widzieliście panowie, jak w Polsce wyglądają place po pegeerach? To zobaczcie, jak dawny PGR wygląda w Kodniu. Najpierw Kałużyński był tu dyrektorem, potem kupił PGR, dał pracę ludziom, a teraz został Farmerem Roku – przekonują pod sklepem.
Jedziemy do dawnego pegeeru. 700 ha ziemi, z czego część wykupiona. Czyściutkie zabudowania gospodarcze. No i ten dom! Gdy Kałużyńscy kupowali od gminy starą szkołę i przenieśli ją na swoją posesję, nikt nie wierzył, że ze szkoły powstanie taki paradny dwór.
– Zaryzykowaliśmy. Podczas montażu budynku odkryłam piękne ganki. Dziś starą szkołę trudno poznać – mówi z dumą Barbara Kałużyńska.
Siedzimy przy kominku. Na stole pachnąca zapiekanka z rybą, herbata w pięknej porcelanie. Po chwili gospodyni wnosi w ozdobnej karafce domową nalewkę.
– No to wypijmy za pomyślność tej ziemi...
Najpierw były kredyty. Ziemia V i VI klasy – co zasiać, żeby oddać do banku. Postawili na kukurydzę. Gdy miała 4 centymetry, przyszedł przymrozek.
– Zamknęłam się w domu i modliłam do Matki Bożej Kodeńskiej. Gdyby mróz ściął zasiew, bylibyśmy bankrutami. Rankiem nie miałam odwagi wyjść na pola. Bałam się. W południe zobaczyłam, że kukurydza żyje! – opowiada Kałużyńska.
Dziś dają pracę kilkunastu osobom. Pomyślnie spłacają kredyty. Zysk idzie na inwestycje. Poważnie myślą o agroturystyce. Budują prywatny skansen z bazą noclegową. Hodują konie. Szczęście im sprzyja. Jak na dłoni widać, że Madonna wspiera pracowitych...
Kiedyś kiosk, teraz mini-market
W 1997 r. Mirosław Płanda kupił od geesu kiosk trzy na cztery metry i zaczął handlować materiałami budowlanymi. Stanął za ladą z żoną, do oferty dorzucił chemię i gazety. Po roku wiedzieli, że tu będzie porządny sklep. Po dwóch latach podjęli decyzję o budowie mini-marketu.
– Zatrudniamy trzy osoby, sami jesteśmy na nogach od świtu do wieczora. Jeszcze jesteśmy na kredycie. Ale kupiliśmy nowoczesne lady chłodnicze, samochód, staramy się mieć coraz lepszy towar. Klienci to doceniają – mówi z dumą Mirosław Płanda.
W sklepie czysto, markowe wędliny z Łukowa w atrakcyjnych cenach, dobre kosmetyki. I to, czego się tu nie spodziewamy: markowe wina.
• Nie ma u pana „Czaru Podlasia”? – pytamy?
– U nas tanie wina wyszły z mody...
W pobliskich Kostomłotach
Pejzaż zupełnie bajkowy. W promieniach zachodzącego słońca kościół parafialny pw. Św. Nikity w Kostomłotach wygląda jakby stał w niebie. Tutejsza parafia unicka stała się w ostatnich latach Sanktuarium Unitów Podlaskich. Rocznie przybywa tu 70 tysięcy pielgrzymów.
– Bywał u nas kardynał Stefan Wyszyński, sześć razy był kardynał Glemp. Był marszałek Płażyński. Kilka razy był książę Michał Sapieha, w prostej linii potomek kodeńskich Sapiehów. Mamy tu Centrum Ekumeniczne. Na rekolekcje zjeżdżają młodzi katolicy, ewangelicy i prawosławni z Polski, Francji, Niemiec, Irlandii, a nawet Malty – opowiada o. archimandryta Roman Piętka.
Takich bajkowych miejsc wokół Kodnia jest więcej. Nie starcza nam czasu, by zajrzeć do prawosławnego klasztoru w Jabłecznej.
Kodeń wchodzi do Europy
Wracamy do bazyliki. Ksiądz proboszcz bierze klucz i prowadzi nas do Madonny. Zapala światła, naciska przycisk i po chwili zza zasłony wyłania się cudowny obraz. Spoglądam w twarz Madonny ukradzionej z Rzymu. Jest coś dziwnego w Jej oczach. Nogi same gną się w kolanach...
Chwila modlitwy przed relikwiami Świętego Feliksa (maja przynosić szczęście) i za chwilę o. Stanisław Wódz prowadzi nas do dawnej zamkowej kaplicy, gdzie na bocznej ścianie wisi krucyfiks. Jedyny taki w Polsce, gdzie Chrystus... ma uśmiechniętą twarz.
– Czemu się uśmiecha? Bo wypełnił swoją misję do końca. Zadanie wykonane – mówi proboszcz.
Plany ojców Oblatów, którzy do Kodnia przybyli w 1927 roku, są imponujące. Dzięki ich staraniom powstała Kalwaria, otaczająca zabytkowy kościółek zamkowy i ruiny zamku. Przy bazylice ojcowie zbudowali dom pielgrzyma, kawiarenkę z kuchnią, gdzie serwuje się litewskie przysmaki, księgarnię, a nawet Muzeum Misyjne i Ornitologiczne.
– Chcemy stworzyć przy sanktuarium ośrodek sportowo-rekreacyjny, amfiteatr, boiska do piłki nożnej i tenisa. Może uda się odbudować dawny port Radziwiłłów, tak, by statkiem popłynąć na Bug. Nieopodal, na uroczysku, będzie miejsce do kontemplacji. Wchodzimy do Europy. Mając cudowny obraz łaskami słynący i taką perłę jak dawna posiadłość Sapiehów – trudno byłoby nie wykorzystać sytuacji. Do cudownego obrazu już zjeżdżają się pielgrzymi i turyści z całego świata. I tak ma być – opowiada o. Wódz...
O tym, że tak będzie, jest także przekonany Jacek Malarski, dyrektor Gimnazjum i Szkoły Podstawowej w Kodniu, zarazem Prezes Towarzystwa Przyjaciół Kodnia.
– Miejsc magicznych w Kodniu i wokół Kodnia jest więcej. Tu nie da się przyjechać na kilka godzin, a nawet na cały dzień. Kochamy Kodeń, bo, jak mówi sentencja wypisana na murach tej szkoły, nie można kochać Polski, nie kochając miejsca, gdzie się człowiek urodził...