"Lublin. Fuga śmierci”. Misterium pamięci żydowskich ofiar niemieckich zbrodni

Uczestnicy wydarzenia zgromadzili się najpierw na placu Zamkowym, skąd wyruszyli w symboliczny przemarsz po historycznych miejscach Lublina. Podążali dawnymi ulicami: Jateczną, Krawiecką i Szeroką, tworząc wspólny rytm i wspomnienie miejsc, w których żyła społeczność żydowska. Trasa prowadziła m.in. do miejsca, gdzie przed wojną znajdowała się Wielka Synagoga oraz do domu, w którym urodził się żydowski poeta Jakub Glatsztejn. W tym ostatnim punkcie odczytano jego wiersz „Umarli nie chwalą Boga” w tłumaczeniu z jidysz Moniki Adamczyk-Garbowskiej. Ten wiersz to utwór, w którym Lublin staje się symbolem Zagłady.

Przejście szlakiem dawnych miejsc żydowskich w Lublinie zakończyło się na placu Zamkowym, gdzie nastąpiła kulminacja misterium. Stanęła tam wyjątkowa instalacja, a jej centralnym punktem było rytmiczne, chóralne wykonanie wiersza Paula Celana „Fuga śmierci” w tłumaczeniu Piotra Lachmana. Połączone chóry IX Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika i Zespołu Szkół nr 1 im. Władysława Grabskiego w Lublinie wraz z ochotnikami odczytały utwór, któremu towarzyszył rytm wybijany przez uczestników na drewnianych deseczkach – symboliczny dźwięk nawiązujący do więźniarskich drewniaków i tragedii ofiar.

Akcja „Erntefest”, będąca ostatnim etapem rozpoczętej w marcu 1942 roku operacji „Reinhardt”, miała na celu wymordowanie wszystkich Żydów przebywających w Generalnym Gubernatorstwie. 3 listopada 1943 roku w Majdanku rozstrzelano 18 tysięcy więźniów, w Trawnikach – 10 tysięcy, a dzień później w Poniatowej – 14 tysięcy. Egzekucje odbywały się przy zagłuszającej krzyki muzyce emitowanej z megafonów na samochodach. To właśnie dramatyczny opis tej masakry stał się inspiracją dla Paula Celana do napisania wiersza „Fuga śmierci”, uznawanego za jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej poświęconej Zagładzie.

Misterium, zorganizowane przez Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, odbyło się po raz drugi – pierwszy raz wydarzenie miało miejsce 3 listopada 2024 roku. Ma ono stać się symbolem pamięci o ofiarach akcji „Erntefest” oraz upamiętnieniem dwóch milionów Żydów zabitych w ramach całej operacji „Reinhardt”.