Słyszę oczami

Za oknem zimowy poranek, a w przytulnym mieszkaniu już lato. Na ścianach wiejskie pejzaże, słomiane dachy, zieleń drzew i nadmorskie plaże namalowane przez Teresę Poniatowską.
Elegancka szatynka w okularach wkłada biały fartuch i maluje żółte tulipany, nim stracą świeżość. Gdy pochyla się nad sztalugą i dotyka pędzlem płótna, zaczyna zapisywać kolorowymi plamami farb swój świat.

Teresa urodziła się zdrowa.
- Gdy przywieźliśmy ją ze szpitala do domu słyszała. Była czujna, reagowała na dźwięki. Potem, po szczepionce przeciwko gruźlicy wdało się zakażenie: ropowica. Szpital, operacja, leczenie i streptomycyna; antybiotyk - wspomina dramatyczne wydarzenia sprzed 50 lat Anna, mama Teresy. - Doszło jeszcze zapalenie ucha. Po powrocie do domu zauważyliśmy z mężem, że nie reaguje tak, jak wcześniej na dźwięki. Okazało się, że nie słyszy...
Nieuleczalna choroba dziecka. Diagnoza brzmiąca jak wyrok. Zostaje bezradność, żal, złość, rozpacz, płacz w poduszkę i myśl niespokojna: "Co dalej?”. Matka Teresy zaczęła walkę.
Początki były trudne. Jak u dziecka, które nie słyszy mowy, obudzić potrzebę mówienia? Jeździły do Warszawy na lekcje mówienia. Po nich systematyczne ćwiczenia w domu. Było ciężko, ale ćwiczenia i niezwykły upór z czasem dawały efekty. Pierwsze wypowiedziane samogłoski. Potem upragnione "ma-ma”. I ciągła walka o każdą nową głoskę, nowe słowo.
- Pamiętam zeszyt, w którym mama naklejała różne obrazki i podpisywała je, początkowo jednym wyrazem. - opowiada o tamtych dniach Teresa. - Przedmioty codziennego użytku, ubrania, rośliny, zwierzęta, kolory... tak poznawałam słowa. Później w rehabilitacji mowy przerabiałam elementarz.

Rodzice byli wymagający i traktowali ją jak zdrowe dziecko. Teresa miała słyszące koleżanki. Teresa nauczyła się pływać, jeździć na łyżwach, wrotkach i tańczyć: - Lubię tańczyć. Muzykę wyczuwam dzięki wibracji powietrza i podłogi. Gdy gra głośna muzyka, podłoga drży. Podobnie, gdy przejeżdża duży samochód, dotykając szyby czuję drżenie.
Ale najważniejszy jest wzrok. Oczy to jej źródło poznania i zrozumienia.
Jej pogodne, bystre oczy śledzą każdy ruch ust. Każda głoska jest błyskawicznie rozpoznawana, składana w wyraz, a wyrazy w zdania. Czyta z ust. Nauczyła się tego spontanicznie. Rodzice dużo do niej mówili, pokazywali narysowane odpowiedniki słów. - Terenia "słyszy oczami”. To nasz domowy detektyw - mówi mama. - Czasem, gdy przez telefon skarżę się na zdrowie, muszę się dobrze zasłonić, by nie widziała, co mówię. Ale przed nią i tak nic nie da się ukryć - uśmiecha się wpatrzona w córkę.
Teresa potrzebuje tylko dobrego miejsca do "czytania” człowieka: - Twarz rozmówcy musi być odpowiednio oświetlona. Światło nie może padać za człowiekiem, bo rysy twarzy i ruchy ust są zacienione. Trudno też mi czytać z ust osoby, która ma wąsy albo zbyt duże zęby, czy braki w uzębieniu. Wtedy jest trudno. Lubię, gdy mówi się do mnie normalnie, nie za wolno, ale i nie za szybko.

Rozmawiając z Teresą Poniatowską można zapomnieć, że nie słyszy. Znajomi też czasami zapominają.
- Kiedyś w pracy jedna z koleżanek córki z niedowierzaniem mówiła o niej: "To Terenia nie słyszy?! Nawet nie wiedziałam” - wspomina pani Anna. - Teraz to córka się nami opiekuje. Wozi samochodem na zakupy, pomaga... Warto było dla niej poświęcić tyle czasu i miłości. Teresa dostosowała świat do siebie. Zamiast sygnałów dźwiękowych używa świetlnych. Ma lampkę z dźwiękiem, którą w razie potrzeby alarmuje osobę w drugim pokoju. Samodzielne poranne wstawanie do pracy ułatwia jej elektroniczny budzik ze światełkiem. A zapalające się w pokoju czy kuchni lampki sygnalizują, że ktoś puka do drzwi. Dla bezpieczeństwa przydałby się jeszcze wideodomofon, bo nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie.
- Nie mam większych problemów w porozumiewaniu się. Teraz tyle się zmieniło... Jest więcej samoobsługowych sklepów, więc z zakupami nie ma problemu. Od 25 lat jeżdżę samochodem. Mam trzy lusterka, więc widzę, co się dzieje. Piszę esemesy, maile i już nie czekam tygodniami na odpowiedź.
Nie tylko najnowsze technologie integrują Teresę ze światem słyszących. Praca w bibliotece też. - Każde spotkanie z nową osobą jest dla mnie jednocześnie nauką i dalszym ćwiczeniem w rozumieniu mowy z układu ust - tłumaczy pani Teresa. - Zdarzają się jednak takie sytuacje, że kogoś nie zrozumiem, wówczas w konwersacji pomaga mi przygotowany długopis i kolorowy papier.

Ale najdziwniejsze jest to, że pani Teresa... nie zna języka migowego. - Dopiero podczas wycieczki do Włoch uświadomiłam sobie, że przydałby mi się język migowy. Przewodniczka mówiła po polsku, a ja miałam migać niesłyszącym. Niestety, nie mogłam im pomóc - wspomina pani Teresa.
A skoro już o wycieczcie do Włoch mowa: Teresa Poniatowska przemierzyła wszerz i wzdłuż całą Europę. - Gdy miałam 11 lat, moi rodzice kupili skodę i postanowili pokazać mi najcenniejsze zabytki. Zwiedziłam znane wystawy i muzea w Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Berlinie, Kolonii, Pradze, Wiedniu, Malmö, Kopenhadze, Paryżu, Rzymie, Watykanie, Wenecji, Atenach i Stambule - wylicza Teresa

Podróże, książki, taniec... to nie wszystko, bo są jeszcze filmy, które Teresa ogląda pasjami. Na szczęście jest telegazeta z napisami, więc mama nie musi już streszczać wszystkiego. Chyba że chodzi o "M jak miłość”. - Pół roku temu napisałam do telewizji, dlaczego tak popularny serial nie jest wyświetlany z napisami? I czy się to zmieni? Nikt, niestety, nie odpowiedział.
A w wolnych chwilach Teresa Poniatowska maluje.
Zaczęło się - jakżeby inaczej - w dzieciństwie, kiedy nałęczowski malarz Jerzy Kursa pozwalał jej zaglądać do pracowni.
- Kilkanaście lat temu ciężko zachorowałam i otrzymałam roczny urlop dla podratowania zdrowia. Postanowiłam zrealizować swoje dawne marzenia. Potrzebowałam jeszcze wiedzy - opowiada nasza bohaterka. - Teorię przybliżył mi nałęczowski artysta plastyk Zbigniew Strzyżyński. Dzięki jego życzliwości znów wróciłam do prób operowania kreską i kolorem, nauczyłam się głębiej patrzeć na świat, wnikliwiej dostrzegać jego piękno.

Za oknem już mrok. Herbata z sokiem malinowym wystygła, a pani Teresa cichutko mówi o kolejnym pomyśle. Cichutko, bo nie chce zapeszyć: Niebawem zaczynam nowy kurs; pszczelarski – zdradza wreszcie. – Tato ma pasiekę i chce, bym kontynuowała rodzinną tradycję. Pogodzę pszczoły i malowanie. Bo malarstwo jest dla mnie możliwością wyrażania własnych przeżyć i piękna otaczającego świata. Jest wypoczynkiem i odskocznią od problemów dnia codziennego. Żyję zgodnie z tym, co powiedział znany pisarz francuski, laureat Nagrody Nobla, Anatol France: „W naturze ludzkiej leży to, że odpoczynek po jednej pracy znajdujemy tylko w pracy innej” kończy opowieść Teresa Poniatowska z Nałęczowa. – A skąd czerpać siły? Z uśmiechu. On jest znakiem zwycięskiego górowania nad losem...