Polska spółdzielczość: współdziałanie, odpowiedzialność, biznes

Tymczasem spółdzielczość to także cała masa przedsiębiorstw produkcyjnych, usługowych i handlowych funkcjonujących w formie spółdzielni pracy, spółdzielni inwalidów, spółdzielni spożywców "Społem”, gminnych spółdzielni "Samopomoc Chłopska”, spółdzielni mleczarskich, spółdzielni socjalnych i innych opierających swoją działalność na zasadach spółdzielczych i realizujących spółdzielcze wartości.

Społeczna odpowiedzialność Biznesu "Spółdzielnia jest biznesem, ale jeśli jest tylko biznesem, jest złym interesem” - tak na temat spółdzielczości wypowiadał się jeden z czołowych francuskich ekonomistów Charles Gide. Osiągnięcie ekonomicznego zysku jest dla przedsiębiorstwa spółdzielczego jednym z celów jego działania, ale nie celem głównym i jedynym. Równie ważne jest zaspokojenie wspólnych aspiracji i potrzeb społecznych oraz kulturalnych członków spółdzielni i ich lokalnego środowiska.

Zdobywająca sobie ostatnio popularność idea Społecznej Odpowiedzialności Biznesu - CSR (Corporate Social Responsibility) w spółdzielczości znana jest i stosowana w praktyce od dawna. W teorii funkcjonuje wiele definicji CSR. Z raportu Banku Światowego 2005 r. wynika, że społeczna odpowiedzialność jest zobowiązaniem biznesu do przyczyniania się do zrównoważonego rozwoju przy współpracy zatrudnionych, ich rodzin, lokalnych społeczności oraz całego społeczeństwa zmierzającej do poprawy jakości życia. Ma to służyć zarówno biznesowi, jak i rozwojowi społecznemu.

Spółdzielnie jako przedsiębiorstwa współposiadane przez swoich pracowników - członków spółdzielni, demokratycznie zarządzane i opierające swoją działalność na wartościach samopomocy, samoodpowiedzialności, demokracji, sprawiedliwości, solidarności i etyki oraz na zasadach spółdzielczych, są doskonałym przykładem przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych. Zasady spółdzielcze przyjęte w dniach 20-23 września 1995 r. przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Związku Spółdzielczego (ICA - International Co-operative Alliance) podczas kongresu w Manchesterze są wskazówkami, zgodnie z którymi spółdzielnie w praktyce realizują swoje wartości. Do zasad tych należą: dobrowolne i powszechnie dostępne członkostwo, demokratyczna kontrola, ekonomiczne uczestnictwo członków, samorząd i niezależność, kształcenie, szkolenie i informowanie, współpraca między spółdzielniami oraz troska o społeczności lokalne.

Spółdzielnie ważne dla UE Spółdzielczość w Polsce, która przeżywała różne koleje losu a obecnie boryka się z wieloma problemami i trudnościami, do których dodatkowo przyczynił się aktualny kryzys ekonomiczny, jest generalnie sektorem niedocenianym. Tymczasem w krajach Europy Zachodniej mówi się o rozkwicie spółdzielczej formy prowadzenia działalności gospodarczej. Komisja Europejska wyraźnie stwierdza w wydanej przez siebie "Białej Księdze”, że spółdzielnie są ważnym elementem gospodarki europejskiej. W 253 tys. przedsiębiorstw spółdzielczych funkcjonujących w krajach Unii Europejskiej zatrudnionych jest prawie 4,5 mln osób, a działalność spółdzielni ma wpływ na życie 140 mln członków i obywateli Europy.

Jednym z projektów realizowanych przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy od 2006 r. jest ranking 300 największych spółdzielni świata. Wyniki tego rankingu pokazały, że 300 największych spółdzielni na świecie wytwarza produkt, którego wartość odpowiada PKB Kanady - dziesiątej gospodarki świata. Do największych podmiotów należą m.in.: japońska spółdzielnia Zen NOH, której roczne obroty sięgają 60 mld dolarów, francuski bank spółdzielczy Credit Agricole, z obrotami rocznymi w wysokości ponad 30 mld dolarów, czy amerykańska spółdzielnia rolnicza CHS - ponad 11 mld dolarów obrotów rocznie.

Na czym polega specyfika spółdzielni?

Jak wspomniano wyżej, spółdzielnie opierają swoją działalność na wartościach samopomocy, samoodpowiedzialności, demokracji, sprawiedliwości i solidarności. Zgodnie z tradycjami ruchu spółdzielczego, członkowie spółdzielni wyznają wartości etyczne takie jak: uczciwość, otwartość, odpowiedzialność społeczna i troska o innych. . Wartości te w praktyce są realizowane przy pomocy zasad spółdzielczych.
Jedną z najważniejszych zasad spółdzielczych jest zasada demokratycznej kontroli członkowskiej, która oznacza, że każdy członek spółdzielni ma jeden głos na Walnym Zgromadzeniu Członków, niezależnie od wielkości, czy ilości posiadanych udziałów. Ta prosta zasada sprawia, że spółdzielnie w Polsce są najbardziej demokratycznie zarządzanymi przedsiębiorstwami. Zasada demokratycznej kontroli członkowskiej w połączeniu z zasadą ekonomicznego uczestnictwa członków i zasada autonomii i niezależności powoduje, że są one przedsiębiorstwami opierającymi swoją działalność na prawie wyłącznie polskim kapitale - udziałach wpłaconych przez swoich członków i zysku wypracowanym przez spółdzielnię. Jeżeli spółdzielnia pozyskuje swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czyni to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii.

"Równe” traktowanie

Pomimo społecznej roli, jaką spełniają spółdzielnie i ich specyfiki, nasze ustawodawstwo traktuje spółdzielnie na równi ze spółkami prawa handlowego, wtłaczając je niejako w ramy sektora komercyjnego. Prawo nie przewiduje żadnych ulg, czy udogodnień dla tej formy prowadzenia działalności gospodarczej (wyjątkiem są tutaj jedynie spółdzielnie socjalne). Tymczasem przedsiębiorstwa spółdzielcze nie działają wyłącznie po to, aby generować zyski, ale po to, aby zaspokajać różne potrzeby członków, w tym potrzebę pracy. Średnia płaca w przedsiębiorstwie spółdzielczym nie jest wysoka, ale stosunek pracy członka charakteryzuje się względną stabilnością i poszanowaniem praw pracowniczych. W dobie kryzysu, gdy zakłady pracy masowo zwalniają pracowników, a zagraniczni inwestorzy zamykają fabryki w Polsce i przenoszą je do "tańszych” państw, spółdzielnie pomimo trudności finansowych nie ograniczają zatrudnienia, a raczej w ramach solidaryzmu społecznego starają się zmniejszyć wymiar czasu pracy swoich pracowników lub tymczasowo obniżyć wynagrodzenie, aby przetrwać trudny okres nie pozbawiając swoich członków i pracowników zatrudnienia.

Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy

Organizacją "etatowo” wspierającą działalności spółdzielni w Polsce jest Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy, który zrzesza obecnie 296 małych i średnich przedsiębiorstw spółdzielczych. Podstawową działalnością ZLSP jest lustracja - to znaczy kompleksowa kontrola prowadzona obligatoryjnie co 3 lata. Ponadto związek realizuje szereg zadań mających na celu wspieranie bieżącej działalności, integrowanie oraz rozwój spółdzielni.

Jest to przede wszystkim szeroko rozumiana działalność szkoleniowa i instruktażowa, prowadzenie archiwów spółdzielczych, a także doradztwo, badanie sprawozdań finansowych, działalność oświatowa, wypoczynkowa i pomoc finansowa dla spółdzielni w postaci Funduszu Pomocy Spółdzielniom. W ramach działalności szkoleniowej Związek organizuje też studia podyplomowe dla kadry kierowniczej małych i średnich przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem spółdzielni pracy. Czwarta już edycja tych studiów rozpocznie się niebawem, a w tym roku po raz pierwszy związek dla uczestników studiów ufunduje stypendia.

Związek zajmuje się ponadto promocją spółdzielni, działalnością na rzecz stworzenia dobrego prawa spółdzielczego i powołania nowych spółdzielczych podmiotów gospodarczych, prowadzi również ranking 100 najlepszych przedsiębiorstw spółdzielczych. Ważną formą promocji spółdzielni oraz ich oferty handlowej są współorganizowane przez ZLSP prezentacje oraz targi krajowe i międzynarodowe, a także artykuły w prasie, filmy reklamowe i programy telewizyjne.

Związek jest członkiem Krajowej Rady Spółdzielczej oraz organizacji międzynarodowych: Międzynarodowego Związku Spółdzielczego (ICA) z siedzibą w Genewie, Międzynarodowej Organizacji Spółdzielni Przemysłowych, Artystycznych i Usługowo-Produkcyjnych (CI-COPA) i Europejskiego Komitetu Spółdzielni Pracy (CECOP) z siedzibą w Brukseli i ma w tych organizacjach swoich przedstawicieli.

Dzięki temu możliwa jest stała wymiana doświadczeń i dobrych praktyk ze spółdzielniami z innych krajów oraz promocja polskich spółdzielni za granicą.
Główna siedziba związku znajduje się w Warszawie, gdzie przy ul. Żurawiej 47 mieści się biuro zarządu. Ponadto w Gdańsku, Warszawie, Lublinie, Poznaniu, Wrocławiu, Kielcach, Katowicach, Rzeszowie i Krakowie mają swe siedziby delegatury regionalne, prowadzące działalność na danym terenie.

W strukturach związku działają również ośrodki szkoleniowe: w Gdańsku, Busku-Zdroju, Kielcach i Krakowie oraz duże składnice dokumentów w Białymstoku i w Krakowie. Mniejsze składnice dokumentów znajdują się także przy niektórych delegaturach regionalnych. W ramach swojej funkcji integracyjnej, Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy powołał również we wszystkich województwach Kluby Prezesa i Głównego Księgowego, które są płaszczyzną porozumiewania się spółdzielni wszystkich branż.

Lubelska Delegatura Regionalna ZLSP ma swoją siedzibę przy ul. Krochmalnej 23 A w Lublinie i zrzesza około 20 spółdzielni z Lublina i okolic. Działalność delegatury to przede wszystkim przeprowadzanie lustracji spółdzielni, organizacja i prowadzenie szkoleń, w tym szkoleń specjalistycznych dla służb finansowo-księgowych i kadry kierowniczej, a także członków rad nadzorczych i zarządów spółdzielni, badanie sprawozdań finansowych oraz szeroko rozumiany instruktaż i doradztwo prawno - ekonomiczne.

Delegatura współpracuje z wieloma spółdzielniami z różnych branż na terenie całego kraju, m.in.: ze spółdzielniami mleczarskimi, "Społem”, spółdzielniami inwalidów, spółdzielniami mieszkaniowymi, gminnymi spółdzielniami "SCh” i innymi.