Zbyt wysoki kortyzol i jego objawy. Wpływ na organizm i konsekwencje dla zdrowia

Kortyzol – co to jest i jakie pełni funkcje w organizmie?

Kortyzol jest hormonem zaliczanym do grupy glikokortykosteroidów i będącym ich głównym przedstawicielem. Jest wydzielany przez korę nadnerczy. Proces ten jest kontrolowany przez adrenokortykotropinę (ACTH).

Kortyzol odgrywa znaczącą rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu i funkcjonowaniu wielu narządów. Jego funkcje to m.in.:

• wpływ na wzrost syntezy białek i wychwytu aminokwasów w wątrobie,
• pobudzenie procesu glukoneogenezy,
• zmniejszenie obwodowego zużycia glukozy,
• wpływ na zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę,
• zwiększenie magazynowania glikogenu w wątrobie,
• nasilenie lipolizy,
• wpływ na wydzielanie neurotransmiterów,
• zwiększenie resorpcji zwrotnej sodu i wody,
• zwiększenie wydalania jonów potasu,
• przyspieszenie rozkładu kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych,
• udział w reakcjach układu odpornościowego,
• wpływ na funkcje poznawcze,
• wspomaganie kurczliwości mięśnia sercowego.

Stężenie kortyzolu we krwi ulega wahaniom dobowym – największe jest w godzinach porannych, a najniższe późnym wieczorem. Wzrasta w sytuacjach stresowych. Z tego powodu kortyzol jest nazywany potocznie hormonem stresu.

Jak zbadać kortyzol?

Badanie kortyzolu można wykonać w niemal każdym laboratorium medycznym. Stężenie hormonu oznacza się w surowicy krwi, moczu (dobowa zbiórka) lub ślinie (testy 5-punktowe). W pierwszym przypadku konieczne jest wykonanie testu w godzinach porannych – między godziną 6:00 a 8:00. O tej porze dnia stężenie kortyzolu jest największe.

Na badanie kortyzolu z krwi należy zgłosić się na czczo – co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku. W dniu testu trzeba unikać sytuacji stresowych i intensywnego wysiłku fizycznego.

Osoby doświadczające przewlekłego stresu lub odczuwające niepokojące objawy powinny sprawdzić nie tylko poziom kortyzolu, ale też ogólny stan zdrowia. Umożliwiają to dedykowane badania np. https://sklep.alablaboratoria.pl/badania?p2=63-stres&p1=8-stres_odpornosc.

Badanie kortyzolu – norma

Normy kortyzolu różnią się w zależności od tego, jakiego materiału użyto do analizy. Ponadto należy pamiętać, że wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić pomiędzy laboratoriami, a wpływ na to ma metoda oznaczania i stosowany sprzęt. Dlatego wynik badania kortyzolu należy zawsze skonsultować z lekarzem.

Jakie są objawy za wysokiego kortyzolu?

Objawy długotrwale podwyższonego kortyzolu są określane mianem zespołu Cushinga. Zalicza się do nich m.in.:

• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia nastroju,
• osteoporozę,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
• osłabienie układu odpornościowego,
• osłabienie mięśni,
• zbyt wysoki poziomu glukozy we krwi,
• pogorszenie kondycji skóry i trądzik,
• czerwone rozstępy na skórze (w okolicy brzucha, piersi, pośladków, ud),
• pojawienie się owłosienia typu męskiego (hirsutyzm),
• wzrost masy ciała.

Objawem wysokiego kortyzolu jest także zmiana sylwetki. Tkanka tłuszczowa gromadzi się na tułowiu i twarzy, a kończyny pozostają szczupłe.

Zbyt wysoki poziom kortyzolu może być spowodowany przez długotrwałe przyjmowanie glikokortykosteroidówlub choroby, takie jak guz nadnerczy, gruczolak przysadki, nowotwory czynne hormonalnie, nadczynność podwzgórza. Natomiast za niewielki wzrost stężenia tego hormonu odpowiadają: silny stres, depresja, niedobór snu, zbyt intensywny wysiłek fizyczny.

Wysoki kortyzol – co robić?

Za wysokie stężenie kortyzolu jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Lekarz analizuje wyniki badań, zbiera wywiad medyczny dotyczący występujących objawów i ogólnego stanu zdrowia, a w razie potrzeby rozszerza diagnostykę o dodatkowe testy. Pozwala to na ustalenie rozpoznania oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Terapia dopasowywana jest indywidualnie dla każdej osoby i zależy od przyczyny wzrostu stężenia kortyzolu we krwi.

Kortyzol bierze udział w wielu ważnych procesach niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Konieczne jest utrzymywanie go na prawidłowym poziomie. Zbyt wysokie stężenie prowadzi m.in. do zaburzeń ze strony układu hormonalnego, odpornościowego, płciowego, kostno-mięśniowego, nerwowego. Pojawienie się objawów wskazujących na wzrost poziomu kortyzolu jest wskazaniem do wykonania badań laboratoryjnych i konsultacji lekarskiej.

Bibliografia:

1. N. Musiała i in., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Diagnostyka Laboratoryjna 2018, 54(1), s. 29–36
2. A. Juszczak, A. Grossman, Postępowanie w chorobie Cushinga — od testu diagnostycznego do leczenia, Endokrynologia Polska 2014, t. 65, s. 2–12.