Jaki kapitał – taka emerytura

Wszyscy ubezpieczeni i pracodawcy mają czas na złożenie wniosku do końca przyszłego roku. To dopiero początek reformy ubezpieczeń, która m.in. zobowiązała ZUS do prowadzenia każdemu indywidualnego konta składek. Przed pięcioma laty zreformowany został również system emerytalny. Objęto nim urodzonych po 1948 r. Obliczany jest im kapitał początkowy, jeśli przed „datą zero” (tj. dniem wejścia w życie reformy – 1 stycznia 1999 r.) mieli opłacane składki na ubezpieczenie społeczne.
Kapitał początkowy to hipotetyczne odtworzenie składek opłaconych przed „datą zero”. Następuje poprzez obliczenie emerytury, jaką otrzymałbyś 1 stycznia 1999 r., według wówczas obowiązujących zasad, i pomnożenie tej kwoty przez średnie dalsze trwanie życia statystycznego 62-latka. Tak wyliczona kwota kapitału początkowego zapisywana jest na indywidualnym koncie ubezpieczonego – tak jak składki emerytalne.

Nowa emerytura
Teraz podstawą obliczenia emerytury będzie suma kapitału początkowego oraz składek zgromadzonych na Twoim koncie. Albo wyłącznie kwota kapitału początkowego – jeżeli nie byłeś ubezpieczony po „dacie zero”, czy wyłącznie kwota składek – jeśli nie byłeś ubezpieczony przed tą datą lub Twój pracodawca bądź ty sam nie dostarczyłeś dokumentów do ustalenia kapitału.
W zreformowanym systemie emerytura może przysługiwać z 2 lub 3 źródeł, a mianowicie: z ZUS, z otwartego funduszu emerytalnego – osobom, które przystąpiły do jednego z funduszy ubezpieczeniowych – i ewentualnie z pracowniczych programów emerytalnych (PPE) czy indywidualnych kont emerytalnych (IKE).

Komu kapitał, komu
Kapitał początkowy ustalany jest dla urodzonych od początku 1949 r. za których przed 1999 r. opłacana była składka na ubezpieczenie społeczne. Wyjątki to np. sędziowie i prokuratorzy: nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu i nie ustala się im kapitału początkowego.
Natomiast kapitał początkowy należy ustalić sędziemu lub prokuratorowi, jeżeli podlegał ubezpieczeniu społecznemu do 31 grudnia 1998 r., np. z tytułu równoczesnego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i nadal z tego tytułu podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym.
Kapitał początkowy ustala się także zwolnionym ze służby żołnierzom zawodowym i funkcjonariuszom policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej, urodzonym po 31 grudnia 1948 r., jeżeli przed 1 stycznia 1999 r. pozostawali w służbie i nie mają ustalonego prawa do świadczeń, nawet gdyby osoby te nie posiadały okresów ubezpieczenia społecznego.
Nie ustala się natomiast kapitału początkowego żołnierzom i funkcjonariuszom, którzy pozostają w służbie, nawet w przypadku gdy posiadają okresy ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r.
Kapitału początkowego nie oblicza się również byłym żołnierzom i funkcjonariuszom, którzy mają ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o zabezpieczeniu emerytalnym dla służb mundurowych, choćby nawet osoby te udowodniły okresy ubezpieczenia społecznego przed albo po nabyciu prawa do emerytury.
Przepisy przewidują także ustalenia kapitału początkowego osobom ze statusem repatrianta.
Ustalenie wartości kapitału początkowego następuje w formie decyzji. Uwaga! Jeżeli nie zgadzasz się z  ustaleniem, możesz wnieść za pośrednictwem ZUS odwołanie do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Masz na to miesiąc od dnia doręczenia decyzji.

Z jakich lat
Podstawa wymiaru kapitału początkowego może być ustalona:
• z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez wnioskodawcę z okresu 19 lat, tj. od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.,
• z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych przez wnioskodawcę z całego okresu podlegania ubezpieczeniu,
• z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu osobie, która np.
– nie może udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z określonych powodów: służby wojskowej, urlopu wychowawczego, studiów (na jednym kierunku, pod warunkiem że nauka ta została ukończona),
– do 31 grudnia 1998 r. nie ukończyła 30 lat życia i nie pozostawała w ubezpieczeniu przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych,
– w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych wykaże okresy ubezpieczenia za granicą.

Kompletowanie wniosków
Przepisy ustawy emerytalnej zobowiązują do tego pracodawców. Skompletowaną dokumentację pracodawcy przekazują do ZUS w wyznaczonym terminie.
Przepisy dopuszczają również możliwość przekazania dokumentacji do ZUS bezpośrednio przez ubezpieczonego. W takim przypadku ubezpieczony zobowiązany jest do powiadomienia pracodawcy o tym fakcie.

Dokumentacja
Komplet dokumentów do ustalenia kapitału początkowego powinien zawierać:
• wniosek o ustalenie kapitału początkowego (ZUS Kp–1),
• kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych, przebytych do 31 grudnia 1998 r. (ZUS Rp–6),
• zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp–7) albo legitymację ubezpieczeniową z wpisami
• świadectwa pracy, zaświadczenia oraz inne dowody potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe.

Obowiązki ZUS
Zakład ustala i wydaje decyzję w sprawie kapitału początkowego. Robi to ten oddział, na terenie którego ubezpieczony jest zameldowany na stałe. Jeżeli wnioskodawca mieszka gdzie indziej, ZUS dokumentację przekaże do właściwego oddziału i poinformuje zarówno ubezpieczonego, jak i pracodawcę.
Oddziały ZUS zobowiązane są do udzielania wszechstronnej pomocy przy kompletowaniu dokumentacji, udostępnienia wymaganych druków, wyjaśniania wątpliwości, udzielenie informacji o miejscach przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej zlikwidowanych zakładów pracy.

Kto nie musi szukać
ZUS, na podstawie własnej dokumentacji, może potwierdzić okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne sprzed 1999 r. oraz wysokość podstawy wymiaru składek,
m.in.:
• zatrudnionym w gospodarstwach domowych i przy obsłudze prywatnych domów mieszkalnych – za okres od 1 lipca 1970 r.,
• pracownikom nieuspołecznionych zakładów, a od 1 stycznia 1990 r. zatrudniających nie więcej niż 20 pracowników,
• osobom, które prowadziły działalność na własny rachunek i współpracującym z nimi,
• wykonującym wolny zawód, w tym np.:
rzemieślnikom – od 1 lipca 1965 r.,
właścicielom taksówek – od 1 marca 1970 r.,
prowadzącym działalność handlowo-usługową – od 25 sierpnia 1973 r.,
• twórcom i artystom objętym zaopatrzeniem emerytalnym twórców – od 1 stycznia 1974 r.,
• adwokatom wykonującym zawód indywidualnie, poza zespołem – od 27 czerwca 1984 r.,
• duchownym – od 1 lipca 1989 r.

Kto sam
Bez pośrednictwa pracodawcy kompletują wnioski o ustalenie kapitału początkowego osoby:
• wykonujące umowę zlecenia lub umowę agencyjną,
• zatrudnione u osoby fizycznej, która nie wypłaca zasiłków chorobowych,
• współpracujące z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność albo wykonującą umowę agencyjną, lub umowę-zlecenie,
• pobierające zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium,
• pobierające z pomocy społecznej zasiłki stałe,
• mieszkające za granicą, nieobjęte obecnie ubezpieczeniem społecznym w Polsce,
• same opłacające składki na własne ubezpieczenie emerytalne
• niepozostające w ubezpieczeniu