Przeglądarka, z której korzystasz jest przestarzała.

Starsze przeglądarki internetowe takie jak Internet Explorer 6, 7 i 8 posiadają udokumentowane luki bezpieczeństwa, ograniczoną funkcjonalność oraz nie są zgodne z najnowszymi standardami.

Prosimy o zainstalowanie nowszej przeglądarki, która pozwoli Ci skorzystać z pełni możliwości oferowanych przez nasz portal, jak również znacznie ułatwi Ci przeglądanie internetu w przyszłości :)

Pobierz nowszą przeglądarkę:

Lublin

28 marca 2016 r.
12:58

Językowo i widelczykiem. Karpatka stała się bohaterką artykułu z zakresu językoznawstwa

Jest na Facebooku, a sernik i szarlotka nie. Była przedmiotem sądowego sporu, który trwał 12 lat. Wielu osobom kojarzy się z PRL-em i niedzielną, domową odświętnością. Teraz karpatka stała się bohaterką artykułu z zakresu językoznawstwa

AdBlock
Szanowny Czytelniku!
Dzięki reklamom czytasz za darmo. Prosimy o wyłączenie programu służącego do blokowania reklam (np. AdBlock).
Dziękujemy, redakcja Dziennika Wschodniego.
Kliknij tutaj, aby zaakceptować

Dostępna literatura wskazuje, że najprawdopodobniej najwcześniejsza publikowana wzmianka o słowie „karpatka” znajduje się w skrypcie dla studentów filologii polskiej z 1972 roku. Zostało ono przywołane tam jako nazwa ciastek. Z tego samego okresu pochodzi podręcznik dla uczniów techników przemysłu spożywczego „Wyroby ciastkarskie”, który przybliżał uczniom techników przemysłu spożywczego o specjalności ciastkarstwo tajniki wykonywania ciast karpatek.

Wiemy to dzięki pracy dr hab. Katarzyna Smyk, językoznawcy z UMCS. Pani profesor badała jakie znaczenia posiada słowo „karpatka” we współczesnej potocznej polszczyźnie i jaki jest obraz tego ciasta utrwalony w potocznej świadomości. Zapoznała się z dostępnym piśmiennictwem, materiałami źródłowymi oraz przeprowadziła wywiady.

Boom karpatkowy

Autorka artykułu „Słodkie językoznawstwo: Karpatka we współczesnej polszczyźnie potocznej” przyznaje, że w trakcie projektu językoznawczego odkrywała znaczną popularność karpatki w Polsce i to, że nie ma literatury na temat tego ciasta. - Widząc lub słysząc słowo „karpatka” wiemy do czego się ono odnosi. Jednoznacznie i bez wahania identyfikujemy jego zakres (rodzaj ciasta, porcja ciasta) oraz jego treść: ciasto parzone, z pofalowanym wierzchem - tłumaczy językoznawca.

Jej najstarsi respondenci (w sumie było to ponad 200 osób) pytani kiedy pierwszy raz zetknęli się z nazwą górzystego ciasta jako najwcześniejszą datę podali koniec lat 50. lub początek 60. ubiegłego wieku. Młodsi za prawdziwy boom karpatkowy uznają przełom lat 70. i 80.

- Wtedy to był hit, co tydzień pieczony u mnie w domu - napisał jeden z respondentów pani profesor. Natomiast osobom, które nie mają jeszcze 30-tki moda na przełożone budyniowym kremem dwie warstwy ciasta parzonego kojarzy się z latami 90. XX wieku.

Zdaniem Katarzyny Smyk nowe życie tego zaczęło się wraz z upowszechnieniem w Polsce Internetu. Przykład? Wyszukiwarka Google po wprowadzeniu hasła „karpatka przepis” wskazuje około 159 tysięcy wyników.

Coraz bardziej smakuje

Tymczasem to popularne dziś ciasto, w formie uproszczonej i bez nazwy „karpatka” opisała w 1871 roku w swojej książce Lucyna Ćwierczakiewiczowa. W przepisie na ciasto parzone pisze: „Można równie nałożyć tém ciastem do połowy rondel masłem wysmarowany, wstawić w piec; urośnie w piecu do pełności, a wyłożywszy na półmisek posypać grubo cukrem i ubrać konfiturami”. Jak nic to pół naszej karpatki.

- Bardzo lubię karpatkę. W domu nie robię, nie ma na to czasu, ale nasza bardzo mi smakuje. Pracuję w Przedsiębiorstwie Piekarskim Lublin ponad 20 lat i kiedy przyszłam, to już wtedy ją robiliśmy - mówi Hanna Jończyk, technolog i zastępca kierownika.

Ale panie z ciastkarni przy ul. Zemborzyckiej w Lublinie przyznają, że wśród kupujących karpatka nie jest tak popularna jak ciasto Pani Walewska, rolady czy serniki. Nie mówiąc o tym, że przed Wielkanocą głównie robią babki i mazurki. Karpatkę sporadycznie.

– To ciasto z kremem więc chętniej jest kupowane jesienią i zimą. Latem klienci wybierają ciasta owocowe - dodaje pani technolog, która zauważa, że wypieki, które są długo w ofercie znów zyskują na popularności. Konsumenci wracają do dawnych smaków. Karpatka jest jednym z takich ciast.

Krucha wiedza słownikowa

- W sumie można postawić tezę, że karpatka należy do nowszego, powojennego słownictwa polskiego i powoli acz sukcesywnie przez ostatnie 50-60 lat zdobyła wysoką pozycję w mowie potocznej kolejnych kręgów użytkowników polszczyzny - pisze pani profesor i przytacza słowniki języka polskiego, które definiują karpatkę, ku zgorszeniu cukierników, jako „ciasto o kruchym spodzie, z kremem i pofalowanym wierzchem z ciasta parzonego” oraz „ciasto składające się ze spodu z ciasta kruchego, masy kremowej i pofalowanego wierzchu z ciasta parzonego”.

- Dół z kruchego to profanacja - mówi Marek Guz, który w lubelskiej cukierni Skierka pracuje blisko 30 lat na stanowisku piecowego. - W domu czasami robiłem karpatkę, ale kiedy ostatnio była u nas w firmie to nie pamiętam - zastanawia się pan Marek, który przyznaje, że tak w ogóle to jest specjalistą od ciasta francuskiego, a na karpatkę robi się ciasto parzone. Z parzonego musi być góra i dół. I dodaje całkiem prywatnie, że nie jest wielbicielem karpatki, no i przez te fale ciężko się ją kroi.

Pracownicy Skierki pytani o bohaterkę naukowego artykułu nie mogą sobie przypomnieć, kiedy robili górzyste ciasto. - Ona jest droga, trzeba jajka i masło. Ma krótki termin przydatności do spożycia. Jak wprowadziliśmy do asortymentu, to chyba było lato i się nie przyjęła.
Eklery, gniazdka parzone, owszem, robią przy Wileńskiej. Karpatki od dawna nie.

Ciasto osobiste

- Temat artykułu wyniknął z mojej kulturoznawczej obserwacji świata, z chęci oderwania się od tematów poważnych. A tymczasem karpatkowa przygoda zaprowadziła mnie znów w zakamarki ludzkiej duszy - mówi Katarzyna Smyk z Zakładu Kultury Polskiej w Instytucie Kulturoznawstwa UMCS.

- Pytałam respondentów o ciasto, a poznałam opowieści o dzieciństwie, o karpatce pieczonej specjalnie dla ukochanego taty i o tym, jak po jego śmierci zniknęła ze stołu. Jedna z ankietowanych osób w młodości „ścigała się” z siostrą, komu wyjdą większe góry z ciasta. Karpatka otwiera nasze serca, budzi głębokie wspomnienia - dodaje badaczka i przyznaje, że gdy skończyła analizę i złożyła tekst do druku, upiekła karpatkę. Było to wydarzenie dla rodziny i znajomych, bo w ogóle nie piecze.

- Dla współczesnych Polaków najistotniejszą i konstytutywną cechą tego ciasta, odróżniającą je od innych wypieków, jest zewnętrzne podobieństwo do gór. Funkcjonowanie nazwy w języku potocznym zarazem informuje o morfologii tego ciasta, wskazując na upieczony blat i krem jako dwa zasadnicze elementy składowe karpatki - pisze w swoim artykule Smyk i cytuje swoich respondentów: „Ciacho pełne kremu”, „coś jak napoleonka, ale z bardziej pofałdowanym wierzchem”, „to taki jakby duży ptyś”.
Zebrany przez nią materiał wskazuje, że przeciętny Polak jest przekonany, iż w karpatce znajduje się krem określany jako krem budyniowy. I kremu w stereotypowej karpatce jest dużo! Może on być robiony według przepisu lub z kupionej w sklepie mieszanki w proszku.

Łakomy kąsek
Blisko 30 lat temu ówczesne Kujawskie Zakłady Koncentratów Spożywczych z Włocławka (późniejsza Delekta) wypuściły na rynek krem karpatkowy w proszku. Wówczas był to pierwszy tego rodzaju krem. W 1995 r. spółka zgłosiła znak towarowy „Karpatka” w Urzędzie Patentowym i zdobyła prawo do jego ochrony. W 1996 roku karpatki w proszku zaczął robić Dr. Oetker. Delekta poszła do sądu. Spór trwał... 12 lat. Zakończył się zwycięstwem firmy z Włocławka.

Czeka sernik i baba
- Nie ma w literaturze językoznawczej ani kulturoznawczej czy etnologicznej systematycznych opracowań - jak to nazywam - polskiego uniwersum cukierniczego. Przy pracy nad artykułem karpatkowym ujawniła się luka w stanie badań i mam nadzieję dalszymi „słodkimi” artykułami ją wypełnić - mówi językoznawca z UMCS. - A jeszcze bardziej bym sobie życzyła, żeby ktoś z moich dyplomantów czy magistrantów podjął ten temat. Na takie opracowanie antropologiczne czeka sernik, makowiec, kremówki, baby wielkanocne i na pewno szarlotka! - dodaje pani profesor.
I na koniec zdradza, że za karpatką nie przepada.

Karpatka specjalistyczna

Wyraz ten oznacza też jedną z linii rasy pszczół „Carnica”. Linia pochodzi z hodowli z Ukrainy, a materiał wyjściowy stanowiła populacja pszczoły z terenów Karpat Wschodnich. Polscy scrabbliści karpatką nazywają sposób gry wymyślony w Karczpaczu w 1989 roku: gra się w cztery osoby parami.


Artykuł „Słodkie językoznawstwo: Karpatka we współczesnej polszczyźnie potocznej” ukazał się w dwumiesięczniku „Literatura ludowa”.

Korzystałam z „Wojna dwunastoletnia o karpatkę skończona” Tomasz Ciechoński, Gazeta Wyborcza.

Pozostałe informacje

AZS UMCS Lublin pewnie pokonał UZKK Student w drugiej kolejce FIBA EuroCup

AZS UMCS Lublin pewnie pokonał UZKK Student w drugiej kolejce FIBA EuroCup

Można powiedzieć, że w tym meczu faworyt był jeden. To oczywiście AZS UMCS Lublin i wydarzenia z czwartkowego wieczoru w zupełności potwierdziły ten stan. Drużyna z Serbii nawet przez moment nie była w stanie dorównać lubliniankom i zasłużenie przegrała aż 62:86.

Mirosław Sołyga i Paulina Stępniak-Sołyga, małżeństwo połączyła wspólna pasja do browarnictwa. Dzisiaj tworzą zgrany duet na rynku lokalnych piw rzemieślniczych w kraju
Złota Setka

Rzucił karierę w korporacji, by warzyć piwo. Tak powstał rodzinny browar

Mirosław Sołyga rzucił karierę w korporacji i zajął się tym, co kocha najbardziej. W niewielkiej wiosce Przybysławice koło Garbowa kilka lat temu stworzył własny browar. Dzisiaj "Chmiele Nałęczowskie" to jedna z najbardziej znanych kraftowych marek na Lubelszczyźnie.

Jakie projekty Budżetu Obywatelskiego zyskały uznanie?
Świdnik

Jakie projekty Budżetu Obywatelskiego zyskały uznanie?

Ponad 7,5 tys. osób oddało swój głos w XI edycji Świdnickiego Budżetu Obywatelskiego. Na 37 zgłoszonych projektów realizacji doczeka się 13 z nich.

Nie każdy ma pełną lodówkę. Jadłodzielnia w Lublinie daje posiłek i nadzieję
galeria

Nie każdy ma pełną lodówkę. Jadłodzielnia w Lublinie daje posiłek i nadzieję

Ponad 30 tysięcy osób w naszym województwie zmaga się z niedożywieniem, podczas gdy tony warzyw i owoców marnują się na polach. W odpowiedzi na ten problem lubelski oddział PCK otworzył jadłodzielnię – miejsce, gdzie każdy może zostawić nadmiar jedzenia lub z niego skorzystać.

Jolanta Mazurkiewicz (z lewej) i Aleksandra Mazurkiewicz - właścicielki rodzinnego gospodarstwa ze Starej Wsi tuż za miastem Końskowola w powiecie puławskim. Produkty ich Manufaktury Różanej to jeden z kulinarnych hitów Lubelszczyzny
Złota Setka

Różany sukces rodzinnej manufaktury z Końskowoli

Manufaktura Różana to gospodarstwo, które słynie z ręcznie wykonywanych, tradycyjnych przetworów z dzikiej róży i pigwowca. Wielokrotnie nagradzane stały się jednym z eksportowych produktów Lubelszczyzny. Za ich sukcesem stoi miłość do róż, praca i poświęcenie.

Elektryki

Cała pula 12 elektryków już dotarła do miasta. W planach centrum przesiadkowe

Już pełna pula, a więc 12 autobusów elektrycznych zakupionych przez miejskiego przewoźnika, jeździ po ulicach Białej Podlaskiej. Ale to nie koniec inwestycji w transport.

Prof. dr hab. inż. Marek Opielak promuje studentów pierwszego roku w WSEI

WSEI świętuje 25-lecie i rekordową liczbę studentów

Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie obchodzi 25-lecie powstania. Uczelnia, która zaczynała od 368 studentów, dziś kształci niemal 12 tysięcy osób z 99 krajów i jest drugą co do wielkości w Lublinie.

Lublin lubi zwierzaki. W tych miejscach zjesz, poczytasz czy zrobisz zakupy w towarzystwie pupila

Lublin lubi zwierzaki. W tych miejscach zjesz, poczytasz czy zrobisz zakupy w towarzystwie pupila

Lublin zaprasza firmy i instytucje do udziału w kolejnej edycji akcji „Miejsce przyjazne zwierzętom”. Dzięki niej mieszkańcy mogą załatwiać codzienne sprawy w towarzystwie swoich pupili, bez konieczności zostawiania ich w domu.

Kiedy sypać mączkę bazaltową? Klucz do żyznej gleby i zdrowych roślin

Kiedy sypać mączkę bazaltową? Klucz do żyznej gleby i zdrowych roślin

Większość ogrodników stosuje mączkę bazaltową intuicyjnie, często w przypadkowych momentach sezonu. Tymczasem właściwy czas aplikacji tego naturalnego nawozu może zadecydować o różnicy między przeciętnym a spektakularnym efektem. Mączka bazaltowa działa powoli i systematycznie, dlatego jej skuteczność zależy głównie od momentu wprowadzenia do gleby. Poznanie optymalnych terminów stosowania pozwoli Ci maksymalnie wykorzystać potencjał tego wulkanicznego skarbu natury.

Projektowanie elewacji – jak nadać budynkowi charakter i nowoczesny wygląd?

Projektowanie elewacji – jak nadać budynkowi charakter i nowoczesny wygląd?

Atrakcyjna elewacja może zwiększyć wartość nieruchomości nawet o 15%. Jednocześnie błędy popełnione na etapie projektowania fasady generują koszty naprawcze sięgające często dziesiątek tysięcy złotych. Elewacja stanowi wizytówkę budynku, łącząc funkcje estetyczne z praktycznymi aspektami ochrony konstrukcji przed warunkami atmosferycznymi. Przemyślane projektowanie fasady wpływa również na energooszczędność i komfort użytkowania całego domu.

Święta w firmie - jak budować relacje przez prezenty? O trendach 2025 mówi ekspert GiftDesign.pl

Święta w firmie - jak budować relacje przez prezenty? O trendach 2025 mówi ekspert GiftDesign.pl

Okres świąteczny w każdej organizacji to wyjątkowy czas, który sprzyja zacieśnianiu więzi i podsumowaniom całorocznej pracy. Wręczanie upominków stało się nieodłącznym elementem tej tradycji, jednak dziś to znacznie więcej niż tylko miły gest. Starannie dobrany prezent jest potężnym narzędziem budowania relacji oraz motywowania zespołu, a nadchodzące trendy na 2025 rok wyraźnie to podkreślają.

Właściciel psów, które zagryzły człowieka zatrzymany. Ataków na ludzi było więcej
na sygnale

Właściciel psów, które zagryzły człowieka zatrzymany. Ataków na ludzi było więcej

Na polecenie szefa wydziału śledczego Prokuratury Okręgowej w Zielonej Górze, właściciel psów został zatrzymany. 53-latek to były policjant, właściciel miejscowej strzelnicy. Jego psy, jak poinformowała rzecznik prokuratury, w przeszłości atakowały już ludzi.

Fundusze Europejskie wsparciem dla instytucji rynku pracy

Fundusze Europejskie wsparciem dla instytucji rynku pracy

Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie zachęca do skorzystania z oferty w ramach programu „Fundusze Europejskie dla Lubelskiego 2021-2027”. Nabór konkurencyjny 9.3 Wsparcie instytucji rynku pracy (typ projektu 1) z alokacją na ponad 29 mln zł. Wnioskodawcy mogą aplikować o dofinansowanie projektów na podnoszenie kwalifikacji, kompetencji pracowników PSZ i innych instytucji rynku pracy, wynikających z potrzeb regionalnego/lokalnego rynku pracy.

Łukasz Reszka (z lewej) został dzisiaj nowym starostą łęczyńskim, a Mariusz Fijałkowski (na zdj.) zajął miejsce Teodora Kosiarskiego przejmując funkcję przewodniczącego rady powiatu
Łęczna

PiS bierze powiat łęczyński. Wybrali nowego starostę i przewodniczącego rady

Koalicja Obywatelska i Trzecia Droga tracą powiat łęczyński. Na sporze koalicjantów zyskało Prawo i Sprawiedliwość. Podczas czwartkowej sesji na nowego starostę wybrano Łukasza Reszkę. Nowym przewodniczącym rady powiatu - Mariusz Fijałkowski.

Podczas obchodów prezydent Banaszek przyznał nagrody finansowe: 3700 zł dla nauczycieli oraz od 2000 do 5000 zł dla dyrektorów
galeria

Prezydent docenił nauczycieli. Podziękowania, wzruszenia i nagrody

W środę (15 października) w Szkole Podstawowej nr 6 w Chełmie odbyły się miejskie obchody Dnia Edukacji Narodowej. Wyróżniono kilkudziesięciu nauczycieli i dyrektorów – za pasję, poświęcenie i serce oddane uczniom.

ALARM24

Masz dla nas temat? Daj nam znać pod numerem:
Alarm24 telefon 691 770 010

Wyślij wiadomość, zdjęcie lub zadzwoń.

kliknij i poinformuj nas!

Najczęściej czytane

Dzisiaj · Tydzień · Wideo · Premium

Komunikaty