Czas płynie przez domy

Jest starsza niż miasteczko, które przecina. Bo miasteczko nie miało innego wyjścia, niż otulić swoimi domami prastary szlak handlowy ciągnący na Ruś i dalej nad Morze Czarne. Lubelska jest szczególna i z tego powodu, że ma swoją książkę i swoich bohaterów. - Ale na całą historię o Lubelskiej trzeba jeszcze poczekać - mówi Lucjan Świetlicki, autor blisko dwustustronicowej monografii ulicy Lubelskiej.
Siedzimy w domu pod numerem 68. Oczywiście Lubelskiej 68. Dom wybudował w 1912 roku dziadek pani Anny Świetlickiej, Marek Karpiński. Plac, jaki kupił od Żyda Akersztajna, był dobrze poza miastem.

Lubelska ma charakter. Choćby wiadra z ogórkami kiszonymi. Pod słońce widać w zalewie ich zielone sylwetki. W wiaderkach obok - filety śledziowe. Wprost na schodkach przed sklepem spożywczym. Nawet szyldu nie trzeba, każdy trafi. Oprócz schodków ważne są ganki i werandy. - Jeszcze kilka się zachowało, bo dawna Lubelska cała była w ogródkach. Każdy z domów miał przed wejściem ogródek i werandę albo ganek. Siedzieli na nich ludzie całymi rodzinami. Sama jezdnia była wąziutka. Ledwie dwie furmanki się na niej minęły - opowiada Świetlicki.
- Moje wspomnienia o Lubelskiej i Piaskach to czasy, kiedy od frontu byli sam Żydzi, no i do dziś pamiętam w żydowskiej herbaciarni "jędrusia” - uśmiecha się Edmund Sławiński, którego Lucjan Świetlicki przedstawia jako swojego konsultanta w sprawach historii miasteczka.
Pan Edmund, zwany przez Świetlickiego Munciem, ma dom i gospodarstwo niedaleko piaseckiej remizy strażackiej, wybudowanej na fundamentach bożnicy. Hoduje okazałego koguta, ma swoje ukochane pszczoły i niebywałe wiadomości na temat mieszkańców Piask. - Mój ojciec to miał wiedzę, żył 91 lat! Od niego wiem sporo, a on znał historie od swojego ojca - tłumaczy Sławiński. To pan Edmund wiedział o koralach Marianny Król, która mieszkała do 1931 roku przy Lubelskiej 50 z mężem Wincentym i dziećmi Agnieszką, Marcjanną i Władysławem. Kiedy Agnieszka wychodziła za mąż dostała 8 mórg ziemi, a jej siostra plac budowlany przy Pocztowej. Oprócz ziemi, Agnieszka poprosiła o matczyne korale. Historie te zapisał w swojej książce o Lubelskiej Świetlicki.
Ale o "jędrusiu” w książce ani słowa. - Przy Lubelskiej były ze trzy zajazdy, w których furmanki mogły przenocować pod dachem. Przy nich były herbaciarnie, głównie dla woźniców. W jednej na ścianie wisiała zabawka, czyli "jędruś”. Rzucało się kulką, która spadała po gwoździkach. Dla dzieci to była duża atrakcja. Dziś w tym miejscu jest pusty plac - opowiada Sławiński oparty o ścianę swojego domu, a zza jego pleców co jakiś czas nadlatuje obudzona pszczoła.
W ogrodzie pana Edmunda i u sąsiadów jeszcze szaro.

Ale już niebawem będzie można rwać rabarbar. A rabarbar to magiczna roślina, warta wywiezienia do... Argentyny.
Nieruchomość pod numerem 32 ma historię jak większość piaseckich nieruchomości - przed wojną należała do żydowskiej rodziny. Na piętrze mieszkała Żydówka, która była krawcową. Miała dwóch synów. Gdy coraz więcej mówiło się o nadciągającej wojnie, krawcowa zdecydowała się na wyjazd do Argentyny. Starszy syn był już w wieku poborowym, więc przygotowano mu fałszywe dokumenty, a matka uszyła mu damskie ubrania. Jako kobieta z matką i bratem dotarł do Argentyny. Jakieś trzydzieści lat temu brat przybranej siostry przyjechał do Polski z misją handlową. Nie ominął Piask, w których chciał odnaleźć rodzinny dom i go sfotografować. Odwiedził rodziców Anny Świetlickiej, Anielę i Franciszka Łysakowskich, którzy mieszkali po sąsiedzku, przy Lubelskiej 30. Sfotografował tylko pusty plac, jaki został po zbombardowanym domu jego dzieciństwa. Wyjeżdżając z Piask, syn krawcowej zabrał ze sobą najbardziej oryginalną roślinę, jaka go zainteresowała - rabarbar. Nigdy on ani jego bliscy w Argentynie rabarbaru nie widzieli.

Krawcowa z synami uratowała się z wojennej zagłady. Ale większość mieszkańców miasteczka, w którym przed wojną na 7 tysięcy mieszkańców 5 tysięcy chodziło do synagogi, zginęła lub zaginęła.
Piaseckim Żydem, który ocalał, był zmarły w czerwcu 2003 roku opiekun lubelskiego kirkutu i grobu Widzącego z Lublina Józef Honig. - Był jedynym piaseckim Żydem, który został Polsce po wojnie, ożenił się z Polką i mieszkał niedaleko Piask - wspomina Honiga Świetlicki.
Józef Honig mieszkał przy Lubelskiej 60, w domu, który tuż po I wojnie światowej kupili jego rodzice - Moszek z żoną Ruchlą. Tu na świat przyszły ich dzieci - Józef i Mordko oraz trzy dziewczynki Sura, Todzia i Chaja.
Ale, zanim do domu pod numer 60 wprowadzili się Honigowie, mieszkał tu Joachim Patek (herbu Prawdzic) z Anną Piasecką ze Skoczylasów. To tu w czerwcu 1811 lub 1812 roku urodził się im syn Antoni Norbert. Antoni dzieciństwo spędził w Piaskach, a później jako 10-latek, wraz z rodzicami wyjechał do Warszawy. Brał udział w powstaniu listopadowym i był dwukrotnie ranny.
Ten odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari oficer na popowstańczej emigracji we Francji został zecerem. Gdy wyjechał do Szwajcarii - handlował likierami i winami, uczył się malowania, aż wreszcie zajął się zegarmistrzostwem. 1 maja 1839 roku w Genewie Antoni Norbert Patek wraz z innym polskim emigrantem, warszawskim zegarmistrzem Franciszkiem Czapkiem - z pochodzenia Czechem, utworzyli manufakturę wytwarzającą zegarki. Realizowali zamówienia polskich emigrantów i patriotów w kraju. Były to przede wszystkim zegarki kieszonkowe, których koperty ozdabiano miniaturami i napisami o treściach patriotycznych i religijnych. Z czasem miejsce Czapka zajął Francuz, Adrien Philippe. Powstała wówczas, istniejąca do dziś, renomowana spółka Patek-Philippe. Firma ta rozpoczęła seryjną produkcję zegarków kieszonkowych, a później także naręcznych. Do dziś w Genewie powtarzają żelazne zasady Antosia z Piask: po pierwsze jakość produkowanych zegarków musi być utrzymywana na najwyższym możliwym do osiągnięcia poziomie, a po drugie trzeba umieć wprowadzać nowe wynalazki i rozwiązania konstrukcyjne, które pozwolą uzyskać przewagę techniczną nad konkurencją. To Patek wymyślił niezależny sekundnik i zaczął masowo produkować zegarki naręczne, które obecnie zdominowały wszystkie inne rodzaje zegarków.
Po wojnie dom Honigów kupili państwo Czekajowie z Dębna. Ich potomkowie nadal w nim mieszkają. Ale, żeby było magicznie, przez wiele lat po wojnie lokal od frontu w tej kamienicy wynajmowali kolejni piaseccy... zagarmistrzowie.
Piaski to miasteczko i wehikuł czasu. Tu znajdziesz ulicę nazywającą się z jednego końca 3 Maja, a z drugiego - 22 Lipca. To miasteczko ulica. Ulica Lubelska. A Lubelska to konieczność - musiała powstać, bo jej historyczny ślad jest starszy od Piask...