Dwustu zmarłych pod parkingiem

Badania i Nadzory Archeologiczne w Lublinie. - Zobaczyli ludzkie szczątki i szybko zgłosili to na policję. A nuż zostało popełnione morderstwo?

Przyjechała policja. Zaczęły się tłumaczenia kto, po co i jeżeli już ktoś kogoś tu mordował to nie my i nie teraz. Może trzysta, czterysta lat temu jakiś sprawca nieznany. Nie, uparli się i kazali zebrać kości. Wysłali je do medycyny sądowej, spisali protokół. I tak było codziennie.

Tłumaczę, panowie, przyjedziecie tu może jeszcze dwieście albo pięćset razy i będziecie pisać te protokoły. Wreszcie dali spokój. Ale i tak kilkunastu "naszych” ludzi zabrali - skarży się Niedźwiadek. - No, może nie najbardziej wartościowych, bo niekompletnych. Mam nadzieję, że tam, w medycynie sądowej sprawią im godziwy pochówek.

Badania archeologiczne na terenie przyszłej inwestycji w centrum miasta, trwają.

Jaki był ten najstarszy Lublin? Niewielki, chorowity, położony na wzgórzach i w głębokich parowach. Dziś wciąż zaskakujący i niechętnie uchylający rąbka tajemnic. Nieco przeszłości można wydrzeć grobom.

- Cmentarze dawniej lokowano przy kościołach, a co znaczniejszych obywateli grzebano w kościelnych kryptach - wyjaśnia Niedźwiadek. - Tak właśnie jest w przypadku lubelskiej archikatedry, gdzie jest miejsce spoczynku ówczesnych osobistości i możnych tamtego świata.

Dlaczego o tym wspominam? Ponieważ w niezwykły sposób uderzył mnie kontrast między szczątkami, jakie odkryliśmy w katedralnych kryptach, a tymi, jakie były pod płytą dzisiejszego parkingu Ratusza miejskiego.

W podziemiach archikatedry, na ludzkich szczątkach lśniły precjoza, szaty miały widoczne hafty i tłoczenia, sprowadzano je z zagranicy specjalnie dla drogich zmarłych.

Rzeźbione trumny z dębowego drewna świadczyły o zamożności. Przy dzisiejszym kościele świętego Ducha, przy nieistniejącym już tutaj klasztorze o.o. karmelitów, ludzi chowano w ziemi. Najpierw starannie, później rzucano byle jak.
Szczątki pod stołówką

- Już w XIV wieku był tu kościół Świętego Ducha, obok szpital i cmentarz - opowiada archeolog. - Na tyłach były ogrody i tereny zielone. Jeszcze ich zarys widać na obrazie "Pożar miasta Lublina” z 1719 roku. Nie było tam innej zabudowy.

Dzisiejsza Lubartowska była fosą oddzielającą mury miejskie od przedbramia. Dopiero później zbudowano klasztor karmelitów. Po jego pożarze w XIX wieku postawiono tu dzisiejszy budynek Ratusza. W nim bodaj 10 lat temu pod salą, w której mieściła się stołówka, znaleziono szczątki ludzkie. Pod chodnikiem zaś była krypta wypełniona kośćmi ludzkimi.

I pewnie byłyby to jedyne, sensacyjne znaleziska, gdyby nie inwestycja, jaka jest planowana w kwartale ulic Świętoduska, Przystankowa, Lubartowska. Przed jej rozpoczęciem niezbędne okazały się badania archeologiczne.

Cmentarz przy kościele farnym po wypełnieniu był przeorywany. Na tym przy kościele świętego Ducha ziemi dosypywano i w nowym pokładzie wkopywano groby.

- To był pierwszy cmentarz, który wyszedł poza mury miejskie. Można go datować na XV wiek. Dopiero w XVII wieku karmelici stanęli budowlami na terenie cmentarza, o czym świadczą kłótnie między przeorem ich i tym od świętego Ducha. Jeden złościł się na nieczystości wypuszczane na cmentarz, drugi odkrzykiwał , że mu nieboszczycy pod oknami śmierdzą - opowiada Niedźwiadek.

Cmentarz ulokował się na dzisiejszym parkingu ratusza, a raczej odwrotnie. Przypuszczalnie zajmował powierzchnię ok. 200 mkw. Prace archeologiczne odsłoniły 70 mkw. i - do tej pory - 200 szczątków ludzkich.

Szczątki pochodzące z XV i XVI wieku poukładane były w pewnym porządku i poszanowaniu. Każde miały swoją jamę grobową. - Nie wiem, czy mieli trumnę, to się nie zachowało - stwierdza archeolog.

- Jednak układano ich z wyraźnym szacunkiem, często ręce składano w geście modlitwy, może w nich trzymali drewniany krzyżyk, który w proch się rozsypał. Być może nawet ich groby były zaznaczone takim krzyżem i ktoś modlitwę odmówił. Były też niezwykłe pochówki podwójne: osoby dorosłej i młodocianej.

A ci z wyższych poziomów, a więc pochowani w XVII wieku byli po prostu rzucani, jak popadło. Nikt się nie troszczył, w jakiej pozycji będą leżeć, dziecko dorzucano do dorosłych, a z reguły na cmentarzach dzieci jako niewinne mają osobną kwaterę niż dorośli skażeni grzechem.

Pośrodku tego cmentarza natrafiono na niezwykły ślad, być może to obrys drewnianej budowli, konstrukcji, pośrodku której leżał szkielet paroletniego dziecka.

- Jacy byli tamci ludzie? - zastanawia się R. Niedźwiadek. - Na pewno biedni. Może część umarła w tutejszym szpitalu dla ubogich. Nie można wykluczyć, że byli wśród nich przejezdni kupcy lub przybysze, którzy przez Lublin wędrowali. Oczywiście pod warunkiem, że nie byli rzezimieszkami albo innowiercami.

Wielu musiało być ułomnych. Znaleźliśmy dużo zdeformowanych szkieletów, pokrzywionych z perforacją kości. Jeden, którego nazwaliśmy Quasimodo, musiał bardzo cierpieć z powodu tych zniekształceń. Podejrzewam, że niektórzy chorowali na choroby weneryczne.

Rafał Niedźwiadek nie ukrywa: to był jedyny sposób, żeby te szczątki uchronić przed zniszczeniem. W momencie, jak wejdą koparki już będzie za późno.

- Próbujemy nadać tym szczątkom tożsamość - wyjaśnia. - Na pewno nie poznamy ich nazwisk, ale wiek, wzrost, na co chorowali. To z pewnością uczłowiecza te kości i sprawia, że zastanawiamy się nad kondycją ludzką.

Na razie każdy zamiast nazwiska dostał numer i trumienkę z tekturowego pudełka.