Nasi się jeszcze biją

O zmaganiach naszych żołnierzy pod Kockiem więcej od Janusza Cyfrowicza mogą wiedzieć tylko sami kleeberczycy. Choć i to nie jest takie pewne. Bo jak powiedział mu jeden z oficerów pytany o przebieg walk. – Dupa tak bolała od siodła, trzeba było cały czas ostrzeliwać się Niemcom i człowiek był tak zmęczony, że nie pamięta gdzie był i co robił dzień po dniu – opowiadał oficer.

Janusz Cyfrowicz zebrał setki relacji kleeberczyków, rozmawiał z miejscowymi, którzy walki widzieli na własne oczy. No i dobrze poznał rodzinę generała Kleeberga.

Krajobraz po bitwie

Kamionka pod Lubartowem. Takie domy z charakterystyczną werandą, jak ten Janusza Cyfrowicza, widzi się w Sopocie. Wokół alejki, altanki, sadzawka i mostek. Janusz Cyfrowicz prowadzi do domku z jedną izbą. Na ścianie, w centralnym miejscu, portret generała, obok zdjęcia z uroczystości upamiętniających bitwę.

Cyfrowicz zniszczony Kock zobaczył dopiero niemal rok po zmaganiach żołnierzy w kampanii wrześniowej, kiedy wraz z matką przyjechał tam szukać wieści o ojcu zabranym przez Niemców. To był prawdziwy krajobraz po bitwie. – Pełno cegieł na rynku. W kościele zawalony dach, gruzu na pół metra – wspomina.

Żeby o nich nie zapomnieli

Drugie spotkanie z echami bitwy było już w wojsku. Janusz Cyfrowicz stacjonował w Podlodowie, był medykiem eskadry lotnictwa. Pilot zabrał go do samolotu i z lotu ptaka pokazał las Hordzieżka pod Kockiem naszpikowany lejami po niemieckim bombardowaniu. To tam stacjonowała część zgrupowania Polesie.

Potem była przerwa aż do przeczytania broszury, która opowiadała o zabłąkanej grupie żołnierzy pod Kockiem. Nieporównywalnie więcej informacji przyniosła książka Marka Sadzewicza "Ostatnia bitwa kampanii 1939”. Wtedy Cyfrowicz postawił sobie cel: zrobić wszystko, żeby pamięć o naszych żołnierzach spod Kocka była ciągle żywa.

Bitwa

Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie” pod koniec września znalazła się na terenach pomiędzy wojskami niemieckimi a sowieckimi. To dawało nieco swobody na przegrupowanie sił. Wojska Kleeberga składały się z oddziałów różnych formacji, które po dołączeniu do sił generała stworzyły 17-tysięczne ugrupowanie.

Drogi do "Polesia” były różne i niejedna nadaje się na scenariusz filmu sensacyjnego.

Tak jak podporucznika, który bój rozpoczynał w Łodzi. Potem wojenna zawierucha pchnęła go do Kowla. Gdy wymaszerowywał stamtąd z oddziałem, ktoś zawołał, żeby skręcić w lewo. Żołnierze maszerowali, maszerowali i… znaleźli się pod Włodawą. Ci, co poszli prosto trafili do niewoli sowieckiej, która dla wielu skończyła się w Katyniu.

Z jeńca na wartownika

Nękany przez Ukraińców oddział szedł na Lublin i zbierał innych niedobitków. – Wkrótce urósł w siłę do tysiąca żołnierzy – ciągnie opowieść pan janusz. – Znalazł się pod Kijanami i połączył z siłami generała.

Żołnierze walczyli w okolicach Adamowa, podporucznik z Łodzi wraz z kolegami trafił do niewoli. Po wyzwoleniu został dowódcą wartowników, którzy w tym samym oflagu pilnowali Niemców.

Cyfrowicz o bitwie rozmawiał z kim się dało i gdzie się dało. Często na kleeberczyków trafiał przypadkiem.

Tak jak u rodziny w Augustowie, gdzie zobaczył ułanów, którzy szli w procesji. Był tam kapral z bitwy pod Kockiem. Ułani początkowo obruszyli się, że Cyfrowicz chciał ich fotografować. W tamtych czasach żołnierze wrześniowi nie darzyli zaufaniem nieznajomych z aparatami fotograficznymi. Ale po pierwszych wyjaśnieniach rozpoczęła się kolejna znajomość i bogate źródło wiadomości o październikowej bitwie.

Armia bez amunicji

Tymczasem we wrześniu '39 generał Franciszek Kleeberg szedł z odsieczą okrążanej Warszawie. Pod Włodawą przeprawił się przez Bug. Po kapitulacji stolicy planował dostać się pod Dęblin, gdzie w Stawach była składnica uzbrojenia.

2 października Niemcy wysłali do walki 13. dywizję piechoty zmotoryzowanej. Nadeszła z kierunku Łukowa na Serokomlę i Kock. 2 października doszło do walk. Niemcy zostali zatrzymani.

Następnego dnia polskie oddziały ruszyły na Stoczek i na wioskę Poznań. Jednak 4 października Niemcy wyparli Polaków z Woli Gułowskiej.

5 października SGO "Polesie” przeszła do ataku, by przed nadejściem niemieckich posiłków rozbić 13 dywizję. Udało się przełamać niemiecką obronę w rejonie cmentarza i klasztoru w Woli Gułowskiej i Helenów. Ale generał Kleeberg zmuszony był do wydania rozkazu zaprzestania walk.

Jego armia nie miała już amunicji.

Sztandar ukryty na 40 lat

Tyle o bitwie mówią podręczniki. Pan Janusz historię zna z ust tych, którzy ją tworzyli i widzieli. W Poizdowie znalazł człowieka, który pamiętał jak Niemcy szli na Białobrzegi. Kazali miejscowym leżeć twarzą do ziemi. Znosili rannych, a ścieżka była pełna krwi. I zapamiętał jeszcze, ze Niemcy ukradli mu nowe buty.

Rozkaz kapitulacji nie dotarł do wszystkich oddziałów "Polesia”. Pułk strzelców konnych im. Stefana Czarnieckiego chciał się jeszcze 6 października wydostać z okrążenia. Zdziesiątkowały go niemieckie karabiny maszynowe. Ale wydostało się 30 żołnierzy.

Jeden z nich wyniósł pułkowy sztandar i ukrył go pod Puławami. Sztandar ujrzał światło dziennie po 40 latach.

– I jeszcze taka historia – zaczyna Janusz Cyfrowicz i opowiada o losach kolejnego żołnierza …

Ułani na zawsze

Kleeberczycy po wyzwoleniu z obozów jenieckich zasilili wojska polskie na zachodzie. Potem jedni wrócili do kraju, inni zostali na emigracji. Ale została wśród nich więź, która przetrwała lata. Tworzyli i nadal tworzą koła byłych żołnierzy swego generała, spotykają się na zjazdach, a za trumną niejednego szedł koń z ułańskimi atrybutami.