Mała stabilizacja

- Wszyscy tu, w Środowiskowym Domu Samopomocy, pracują z poświęceniem; moje koleżanki i koledzy, dlaczego pisać akurat o mnie? - pyta. - A terapię plastyczną prowadzi także Monika Szymańska, jest w tym świetna i wszyscy ją bardzo lubią - dodaje mężczyzna w wieku nieokreślonym. Raczej młody, bo o gładkiej twarzy i lśniących oczach, ale przecież we włosach ściągniętych ciasno w kucyk widać liczne srebrne pajęczynki. Gdy mruży w półuśmiechu oczy, drobne zmarszczki wokół nich nie wygładzają się już tak prędko.
Dlaczego o nim? Bo on w tych tutaj Puławach znalazł się raptem, jak sam mówi - goły i wesoły; Tigran Haszmanian z Erewanu.

Skończył Akademię Sztuk Pięknych, odsłużył co się wojsku należy gdzieś na granicy z Iranem, a w 90. roku przyjechał tu z wystawą swoich prac. W następnym roku spakował walizkę, komplet rylców, trochę książek, wysiadł na dworcu w Puławach i został.
Tigran Haszmanian, mężczyzna w wieku nieokreślonym, krząta się po niewielkim pomieszczeniu. Gorączkowo otwiera szuflady w poszukiwaniu herbaty i widać na jego twarzy lekką konsternację - nie może jej znaleźć. Otwiera kolejne słoiczki i puszeczki, ogląda, wącha, wreszcie - jest. O lekko wyczuwalnym zapachu cytryny i grubych liściach paruje za chwilę w białym wysokim kubku.
- Przychodzi tu codziennie około 30 osób - mówi z lekko wyczuwalnym, wschodnim akcentem. - To ludzie samotni, czasem znerwicowani albo chorzy. Malarstwo przynosi im spokój, odprężenie, ale co najważniejsze w terapii - nie są sami. Czasem w tej niewielkiej pracowni aż ciasno. Rozmawiają, oceniają swoje prace, ze stolarni obok dobiega zapach drewna i stukot młotka, u góry w kuchni gotują, wiele kobiet haftuje, jest ruch, jest gwar. I o to chodzi.
Sięga po jedno z płócien. Barwne kwiaty w wazonie malowane przez pana Antoniego. To dziwne, choć bukiet duży i kolorowy, jednak jest w tym jakaś melancholia.
- Pan Antoni pracuje bardzo dużo, w skupieniu, potrafi spędzić przy sztaludze kilka godzin - mówi o jednym z bywalców domu. - Rozmawiamy o tym, co robi, nieraz doradzę, pomogę. Inni nie są tacy cierpliwi. Po dziesięciu minutach zaczynają spacerować, rozmawiać. Ale tu nikt do niczego nie zmusza. I nieważne, czy ktoś ma talent, ważne jest zajęcie. Nie wolno zasiedzieć się w domu. Wtedy najczęściej obserwujemy nawroty choroby.

Na półce z książkami stoi śmieszny kogut zrobiony z drewna. Ma nogi muskularne jak kangur i krzywe. Na blacie w pracowni już leżą pierwsze kurczaki i jajka ulepione na zajęciach. Zaraz będzie Wielkanoc.
- Na emigracji twoje szczęście zależy od ludzi - tłumaczy niespodziewanie. - Mnie się udało. Powiem tak - chleb był niepewny, ale w rozpaczy nigdy nie byłem. Mam dużo znajomych i przyjaciół. Pewnie, były obawy, jak mnie tutaj przyjmą - zatacza ręką krąg, którym ogarnia śmiesznego koguta z drewna, obrazy stojące pod ścianami i malowane butelki, a także wszystkie odgłosy z górnych pracowni i śnieg za oknem. - Nie było problemu - uśmiecha się lekko i żeby nikt sobie co nie pomyślał, zaczyna od niechcenia wyliczać, ile książek ilustrował, ile miał swoich wystaw i gdzie. W końcu sam zaczyna się śmiać szczerze i z ironią - tak, tak, znam dowcipy o radiu Erewan. W każdym jest na pewno trochę prawdy...
Za chwilę rozbawienie znika z oczu i mówi całkiem poważnie:
- Te lata 94 i 95 to był złoty okres. Ja miałem spis zamówień. A była tam nauczycielka i urzędnik, sprzedawca i inżynier. Co chcę przez to mówić? - To była klasa średnia, która kupowała wtedy obrazy, grafiki, interesowała się dziełami sztuki. Dziś znikli. Nie ma - rozkłada ręce i rozstawia palce, jakby chciał pokazać, że cały ten dobry czas przeciekł, minął bezpowrotnie. - Dziś nikt prac nie zamawia - kiwa głową wymownie. - Ludzie są biedni - dodaje.
Pytanie, czy jest "ruskim”, a więc pożałowania godnym, czy "członkiem mafii”, najpierw wywołuje zdumienie w ciemnych oczach, później ironiczny uśmiech.
- Ja tam nikomu w paradę nie wchodzę i nie spotkałem się z takimi obraźliwymi słowami - stwierdza i widać, że bardzo chce, żeby wypadło to szczerze i przekonująco. - Pracuję z ludźmi tu w domu pomocy, robię grafiki, a teraz pasjonuje mnie rysunek i to mój świat na dziś. Nie jestem dla nikogo konkurencją - stwierdza dobitnie.

Herbata sączona niemal z dna jest najbardziej aromatyczna. Bukiet zbiera się u góry wąskiego kubka, jeszcze łyk, dwa. Na chwilę wyłazi słońce i rzuca czerwone plamy przez witrażyki malowane na szkle. Siada na krześle przy blacie poplamionym farbami.
- Nigdy nie żałowałem. Zresztą, wiedziałem też, że głupio byłoby wracać - mówi półgłosem. - Bardzo lubię Puławy. Na wiosnę i w lecie są piękne, kwitną, pachną. W Erewanie było mało zieleni. Ale już w Suchumi, gdzie jeździłem do babci, była wspaniała przyroda - oleandry, palmy. To kiedyś było internacjonalne miasto - Grecy i Żydzi, Rosjanie i Gruzini obok Abchazów i Tatarów, nikt nikogo palcami nie wytykał, wszyscy żyli razem. Przyjeżdżam więc do babci i siedzę rano na werandzie przy stoliku - zaczyna wspominać. - Idzie sąsiad. O, Tigran z wojska przyjechał, mówi, i za chwilę wraca z butelką wina. Przysiada się, ale już przychodzi następny z kiełbasą, za chwilę ktoś z owocami i tak stolik rozciąga się do parometrowego stołu, przychodzą inni znajomi, przyjaciele, świętujemy do rana - uśmiecha się do tamtych lat, kiedy był młody, wolny, miasto internacjonalne i przyjazne. - Tu ja nie znam nazwisk swoich sąsiadów - rzuca.
- Później przyszła ta wojna w Karabachu i wszystko się zmieniło - mówi ze smutkiem. - Ojciec umarł, nie mam już tam wspólnych znajomych, nie ma z kim posiedzieć na werandzie. Bez powrotu - zamyka z goryczą tamten rozdział. - Lepiej nie oglądać się za siebie - dodaje jeszcze.

Ale mówi też, że jednak tęskni za tamtym klimatem, za zapachem słodkich melonów i aromatycznej, czarnej jak smoła, kawy. Cierpi tu w zimie, niecierpliwie czeka na słońce.
- Żal - powtarza półgłosem.
Zapada kłopotliwa cisza. Za chwilę tłumaczy:
- Jakbym tam pojechał, to będę tęsknił za Puławami. - Ale tu czasami tęsknię za tamtymi obrazami, choć wiem, że już są inne. W moich wspomnieniach zostało to, co piękne i przyjazne. Mógłbym się okropnie rozczarować, gdybym chciał odwiedzić miejsca dzieciństwa i młodości. Boję się tego. Zresztą - tam ciągle jak na dynamicie i lepiej jednak nie jechać. Zresztą - do kogo? Mama jest tu i siostra, i więcej rodziny już nie mam.
Obraca w palcach bezwiednie mały bibelot, przygotowany na najbliższy kiermasz, na którym podopieczni będą sprzedawać swoje prace. Takie czasy, przyda się każdy grosz na farby, na listwy, z których sami robią ramki. Otwiera wieko pudełka zdobionego ciekawą ornamentyką, sięga do szafki, gdzie na półce leżą małe figurki.
- To dobra praca - mówi. - Mam satysfakcję, że pomagam ludziom. I lubię to. Oczywiście kariery tu nie zrobiłem i nie spotkała mnie wielka sława, choć każdy artysta o tym po cichu myśli. Ale ja sam tak poważnie nie podchodzę do swojej osoby - znów się śmieje głośno. - Choć oczywiście jak będzie lepiej, to nie będę przeciw - dodaje wesoło.
Przesuwa lekko na stole ułożone obok siebie niewielkie obrazki z kwiatami. Stylowe, oszczędne, choć z widocznym wpływem orientu. To jego prace.
- Artyście, tak każdemu byłoby przyjemnie mieć sławę. Ale mnie jeden profesor powiedział tak - artysta uważa, że talent mu wystarczy, idzie do kawiarni, siedzi cały dzień i pije wino. No i pokaż później, co potrafisz? Sam talent to mało. Trzeba ogromnie dużo pracować, szlifować warsztat, technikę. No i mieć trochę szczęścia. Ja z natury jestem leniwy - żartuje za moment. - Jakaś stabilizacja jest, dużo czytam, samochodu nie dorobiłem się, dziewczyny jeszcze nie poderwałem... - znów się śmieje. - Ech, jestem już za stary - kokietuje. - Lubię wolność - dodaje to mityczne słowo, za którym tak chętnie chowają się mężczyźni. - Mam pracę, która mi odpowiada, jestem wśród ludzi. To jest moja mała stabilizacja. Że mała? Mówiłem, że jestem leniwy...