Sanitariuszka Teresa i miasto sprzed stu lat. Nowy mural w Hrubieszowie

Mural przywołuje trzy archiwalne fotografie nieznanych autorów i obraz „Sanitariuszka” Wiktora Gutowskiego. To kolejna z cyklu wielkoformatowych realizacji powstających w naszym województwie, w ramach „Lubelskiego Szlaku Bitwy Warszawskiej”.

– Mural przedstawia cztery obrazy związane z rokiem 1920 w naszym mieście: nadhuczwiańską scenkę rodzajową, hrubieszowską ulicę, polską kawalerię oraz bohaterską sanitariuszkę Teresę Grodzińską, pierwszą kobietę odznaczoną Orderem Virtuti Militari w II Rzeczypospolitej, poległą męczeńską śmiercią w 1920 r. pod Hrubieszowem, gdzie do ostatniej chwili ratowała polskich żołnierzy – wyjaśnia Marta Majewska, burmistrz Hrubieszowa.

I to właśnie order (numer 440), którym pośmiertnie uhonorował sanitariuszkę marszałek Józef Piłsudski jest rzucającym się w oczy, barwnym elementem na ścianie domu kultury.

Kim była bohaterska młoda kobieta? Panienką z dobrego domu, która z powodu wojny polsko-bolszewickiej zupełnie zmieniła swoje życiowe plany. Zamiast dalej uczyć się ogrodnictwa, by w przyszłości zajmować się rodzinnym majątkiem w powiecie radomskim, zgłosiła się na ochotnika do służby sanitarnej. Skończyła kurs, była na praktyce w jednym z warszawskich szpitali, gdzie zwożono rannych żołnierzy i trafiła na front. Znalazła się w okolicach Hrubieszowa, bo właśnie tu walczył II batalion 4 pułku piechoty Legionów, do którego przydzielono ją i jej kuzynkę. Obie pracowały w polowym szpitalu.

– 1 września 1920 roku w czasie rozbicia 4 p.p. Leg. przez jazdę Budionnego, przy opatrywaniu rannych została pobrana do niewoli i zamordowana w okrutny sposób przez Kozaków w Czartowicach pod Hrubieszowem – napisano we wniosku o odznaczenie Grodzińskiej orderem. W dokumencie podkreślono, że sanitariuszka wzbudzała podziw i uznanie oficerów i żołnierzy kilka dni wcześniej, podczas wycofywania się Polaków z Gródka. Opatrywała i przeprowadzała rannych przez mostek na Huczwie, ostrzeliwany przez trzy karabiny maszynowe bolszewików.

Wersje jej śmierci są dwie. Jedna mówi o zastrzeleniu podczas nieudanej ucieczki konno. Druga o śmierci od szabel, po próbie gwałtu przed którym sanitariuszka broniła się raniąc dwóch Kozaków siekierą. Zachowały się relacje mówiące o tym, że rodzina rozpoznała jej ciało po monogramie na fartuchu. Została pochowana z honorami wojskowymi w Radomiu.

Dwa archiwalne zdjęcia jakie posłużyły autorom projektu muralu znajdują się w zbiorach Ośrodka Brama Grodzka Teatr NN w Lublinie, jedno jest opisane jako Kozacki Róg – handlowa część Hrubieszowa, a drugie: młodzież żydowska na przejażdżce łódką. Trzecia fotografia pokazuje 1 pułk szwoleżerów wyruszający na front.

Mural powstał we współpracy miasta z Fundacją Kultury Miejskiej, którą tworzą absolwenci akademii sztuk pięknych w Warszawie i Krakowie oraz UMCS. Oprócz Hrubieszowa w ramach projektu finansowanego przez MON (101 tys. zł) namalowano prace odwołujące się do Bitwy Warszawskiej i wojny polsko-bolszewickiej także w Komarowie Osadzie i Cycowie.