Diabeł mówi betankom dobranoc

– Tak. Pierwsza, "Kąpielisko Ostrów” działa się na Lubelszczyźnie. "Sarmacja” rozgrywała się wokół Lublina. Najnowsza "Zamknęły się oczy ziemi” dzieje się w dwóch czasach. W latach międzywojennych i współcześnie. Akcja toczy się w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą.

• Trudno było namówić tak znanego pisarza do kolejnej sztuki, specjalnie napisanej dla Lublina?

– Trudno. Paweł Huelle jest prozaikiem, pracuje nad kolejną dużą powieścią. Ale ma do Lublina stosunek bardzo sentymentalny, uważa, że jest to miasto magiczne. Podobnie jak Kazimierz, gdzie wielokrotnie bywał.

• Skąd wziął się pomysł na ulokowanie sztuki w miasteczku nad Wisłą?

– Z autentycznych wydarzeń, które rozegrały się w Kazimierzu przed wojną w willi pani Łopuskiej, która później została rozbudowana do klasztoru betanek. Tego samego, w którym o. Roman Komaryczko zamknął się ze zbuntowanymi siostrami. Huelle jest rasowym pisarzem i umieścił akcję w miejscu dotykalnym dla widzów. Wystarczy po spektaklu wsiąść w autobus czy samochód i za godzinę znaleźć się w miejscu, gdzie dzieje się akcja. Bardzo lubię taki dreszczyk.

– Z Pawłem spotkałem się w Gdańsku, siedzieliśmy cały dzień, czytał mi fragmenty sztuki. Moja reakcja była bardzo entuzjastyczna. Uważam, że to najlepsza z jego sztuk. Poza zabawą z czasami, są w niej najlepsze role aktorskie, jakie napisał.

• Kiedy zaczyna się sztuka?

– Na dwa, trzy lata przed wybuchem wojny. Po fałszywym alarmie, że wojska radzieckie koncentrują się na granicy, do Kazimierza przyjeżdżają żołnierze. Zatrzymują się w willi Heleny Łopuskiej, która w sztuce nazywa się Wysocka. Zagra ją Hanka Brulińska. Wysocka jest jasnowidzem i zaczyna im przepowiadać straszne rzeczy. Najpierw przepowiada stacjonującym żołnierzom, że wojna będzie za trzy lata i to fałszywy alarm. Kiedy pytają ją o 1940 rok, mówi, że widzi ich w dołach daleko na wschodzie. Przepowiada, że w jej domu będzie klasztor, przepowiada wybór papieża Polaka.

• Czy Huelle badał historię Heleny Łopuskiej, zapalonej spirystki, która znajdowała się w stałym kontakcie z zaświatami?

– Tak. W sztuce wystąpi też kazimierski malarz Jan Wydra, który u nas nazywa się Wydrzyński. Zasłynął z portretu Wysockiej w stroju mniszki. Oraz poeta Józef Czechowicz, który bywał w willi Łopuskiej. Dwa lata przed śmiercią kazimierska wizjonerka powiedziała mu: Niech pan uważa na siebie.

• Zresztą, Czechowicz też miał wizje. Kiedy spacerował z kolegami po cmentarzu przy Lipowej, przeżył widzenie i zemdlał w miejscu, gdzie dziś znajduje się jego grób?

– W programie publikujemy zdjęcie Łopuskiej, Czechowicza i Wydry z Kazimierza. Poeta uczestniczył w seansach Łopuskiej, ponieważ interesował się zagadnieniami metapsychicznymi. Pokazujemy też zdjęcie Czechowicza w stroju zakonnika. W spektaklu włóczy się po okolicy z aparatem fotograficznym i robi zdjęcia czterech stron świata.

– Żadna z postaci w sztuce nie nazywa się tak, jak jej pierwowzór. Zresztą w sztuce Huelle ani razu nie pada nazwa betanki. Zapaliczko to ksiądz czy diabeł z "Matki Joanny od aniołów” Iwaszkiewicza. Księdza gra Krzysztof Olchawa. Joanna Rychłowska gra Matkę Generalną.

• Kim jest Zapaliczko?

– Jest ojcem duchowym sióstr.

• Czy w reżyserowanym przez pana spektaklu zobaczymy sceny opętania?

– Będą sceny bliskie opętania, będą sceny karania opornych sióstr w ciemnym pokoju zapadni. Będzie scena zeznań jednej z niesfornych sióstr przed prokuratorem po całej sprawie, oparta na realistycznych zapisach.

• Kto zagra zbuntowane siostry?

– Siostrę Eulalię ze skakanką zagra Magdalena Sztejman-Lipowska. Siostrę Agnes, która nie uległa seksualnie ojcu Zapaliczce, zagra Monika Babicka i za to Matka Generalna ją piętnuje.

• Czy Matka Generalna też uległa Zapaliczce?

– Na scenie sugerujemy obrazem, że tak. W zeznaniach powie, że nie wie, czy współżyła, pamięta tylko, że leżał u niej w łóżku.

– Jest ten sam dom, są te same meble, to samo wyjście do ogrodu. Wysocka nagle widzi w swoim pokoju sceny z przyszłości. W spektaklu pojawią się chasydzi z Kazimierza. Na żywo zagra kapela żydowska. W pewnym momencie Wysocka zobaczy chasydów z gwiazdami Dawida rozstrzeliwanych w ogrodzie. Są to bardzo przejmujące, bardzo trudne do zrobienia sceny.

• Czy w scenach sióstr z ojcem Zapaliczko będzie dużo erotyzmu?

– To jest raczej próba budowania napięcia i otwierania ciała. To ciało jest także darem bożym. Jest scena z siostrą, która urodziła dziecko i wychodziła z tym dzieckiem z klasztoru po eksmisji. Ale jak ktoś spodziewa się ekscesów antyklerykalnych, to będzie zawiedziony.

• Do akcji wkracza też biskup...

– ...którego gra Jerzy Rogalski. Biskup w sztuce Huelle jest postacią tragiczną. O początku nie podoba mu się historia głoszenia Wiosny Kościoła. W finale mówi: Może ja też zawiniłem w tej sprawie!

• Biskup robi porządek, siostry zostają wyprowadzone. Co dalej?

– Spektakl zamyka scena z Czechowiczem i fragmentem jego wiersza, w którym padają słowa: Zamknęły się oczy ziemi. To nie jest sztuka o betankach. Ich historia jest tylko punktem wyjścia do spektaklu o tym, co może zrobić fałszywy prorok z ludźmi. 21 zakonnic uległo Zapaliczce! Uwierzyło w formację duchową. Po interwencji Kościoła i policji z klasztoru wyszło tyle poranionych kobiet.

– Patrzy przez oczy wszystkowiedzącej Wysockiej, przez oczy zbuntowanej Agnes, która widzi Boga i nikt jej nie wierzy. I przez oczy Józefa Czechowicza, który mówi: Zamknęły się oczy ziemi. Zamknęły się z bólu, strachu i wstydu.