Nie chcę zwariować, nie chcę umrzeć

Biały dom. Kiedyś stara szkoła, dziś Makondo. To skrót od pierwszych liter niewielkiej podlubelskiej miejscowości (Majdan Kozic Dolnych), ale też magiczna kraina z powieści Marqueza "Sto lat samotności”.
Od dwudziestu lat przyjeżdżają tu narkomani z całej Polski.

Ci, którzy ćwiczą, wstają wcześniej. Reszta o 6 powoli zbiera się do życia. Przed śniadaniem odprawa. Każdy dostaje swój przydział pracy. Gotowanie, zmywanie, sprzątanie, domowe naprawy, pomoc sąsiadom. Żadnych dyskusji.
- Praca to jedna z podstawowych zasad w Makondo. Chcesz tu być, musisz pracować - wyjaśnia Grzegorz Pająk, kierownik Ośrodka Rehabilitacyjno-Readaptacyjnego "Monar Makondo”. I dodaje przewrotnie: Narkoman to zresztą bardzo pracowity człowiek. Jest jak szef prywatnej firmy: codziennie ma mnóstwo rzeczy do zrobienia. Przecież musi zorganizować sobie towar. U nas ta jego energia idzie w normalną pracę.

Do tej normalności najtrudniej się przyzwyczaić. Bo każdy, kto tu przyjechał, jeszcze niedawno wstawał i kładł się z myślą: żeby tylko było za co ćpać.
- Mój dzień, kiedy brałam? Każdy taki sam. Wstawałam rano i szłam w miasto. Kluby, prywatne imprezy. Handlowałam narkotykami, żeby mieć kasę na ćpanie. Trochę kradłam... Każdy narkoman myśli tylko o jednym: wziąć. Za wszelką cenę wziąć. I wtedy puszczają wszystkie hamulce. Można okraść matkę, najbliższego przyjaciela. Wciągnęłam w ćpanie nawet brata - opowiada 25-letnia Dorota.
Przyjechała z Warszawy razem ze swoją córką, niespełna trzyletnią Wiktorią. Bez zahamowań wylicza, co w życiu brała. Marihuanę, amfetaminę, ecstasy, LSD, heroinę. Pierwszy raz na imprezie, w 3 klasie liceum plastycznego. A potem to już niemal bez przerwy.
- Najwięcej jak rodzice się rozwodzili - przyznaje. - To wszystko bardzo skomplikowane, całe to nasze rodzinne życie...

- Czy jest tzw. osobowość narkomańska? Czy można rozpoznać wcześniej, że ktoś ma predyspozycje do brania? - zastanawia się Grzegorz Pająk. - My nie patrzymy na ludzi, jak na przypadki chorobowe. Dla nas każdy z nich ma jakąś historię, doświadczenie, indywidualny problem. A ten problem zazwyczaj zaczyna się w rodzinie. I to właściwie jest jedyna reguła.
Ojczym 20-letniego Zbyszka ćpał. Matka wylądowała w schronisku dla ofiar przemocy w rodzinie, po tym jak ojczym ją zbił do nieprzytomności. On powędrował do rodziny zastępczej.
I o czym tu mówić?
O jakim dzieciństwie? Zbyszek odwraca się i idzie do kuchni, w której dzisiaj dyżuruje. To jest teraz jego życie. Do tamtego zwyczajnie nie chce wracać.
Przemek za to może opowiedzieć, jak to było u niego. Ośmioro rodzeństwa. Rodzice pili. Kłótnie, bójki. Wychowała go starsza siostra. Głodu nie było. A poza tym... - Poza tym, też handlował narkotykami. I też wciągnął w nie brata.

Grzegorz wcale nie miał lepiej. Ciężko chora matka i ojciec, dyrektor fabryki, który uciekał w wódkę i sekretareczki. Grzegorz pamięta mu to do dzisiaj, chociaż mama dawno nie żyje. A może właśnie dlatego?
Grzegorz nosi na szyi napis: Zakręt. To dociążenie, rodzaj kary za to, że wciąż jest trochę zakręcony. Ale, jak sam mówi, mniej niż kiedyś. Nie ma nawet porównania.
Kiedyś... Długo by opowiadać.
Kiedyś przemycał narkotyki z Polski do Niemiec. Wolał przemyt niż dilerowanie, bo mu się wydawało, że to zwykły biznes, a nie sprzedawanie śmierci. Ale nie przeszkadzało mu to porządnie walnąć jakiegoś gościa i zabrać mu wszystko, co tamten miał. Odsiedział za to swoje.
Kiedyś... Kiedyś tak zaćpał, że po prostu wysiadł z pędzącego pociągu. Pękniecie czaszki i epilepsja.
Wystarczy.
Dzisiaj mu jakoś po tym wszystkim głupio. Wstyd. I dlatego chce się na dobre odkręcić. Ma dla kogo. Na zewnątrz czeka na niego 5-letni syn Ariel.

Dorota nie spuszcza z oka małej Wiktorii. - To moja największa miłość - mówi.
Kiedyś najważniejsze były prochy, potem Artur.
- On pierwszy wziął heroinę. Mówił, żebym tego nie robiła, ale ja chciałam poczuć, to co on.
Przestraszyła się w ciąży i na chwilę przestała brać. Ale strasznie się bała odpowiedzialności za dziecko; bycia matką. Więc szła na imprezę, kładła obok siebie 3-miesięczną Wiktorię, no i odlatywała. Kontrolowanie - podkreśla. Żeby dziecku nic się nie stało. - Nigdy jej samej nie zostawiłam. Zmieniałam jej pieluchy, karmiłam. Ale tylko tyle. Żadnych uczuć, emocji. Pustka.
A gdzieś tam tłukło się w głowie: co ja robię, jaka ze mnie matka? Ja ćpam, mój chłopak ćpa... Co dalej? - Nikt mnie nie zmuszał do leczenia, nie namawiał. Po prostu pewnego dnia spakowałam nasze rzeczy, przyjechałam do mamy i powiedziałam: już tak dalej nie mogę. Idę się leczyć.
W ośrodku pod Częstochową Wiktoria zaczęła mówić, widać było, że jest szczęśliwa. Powiedziała do Doroty: kocham cię.
Dorota uśmiecha się i bierze córkę na kolana. - I ja powoli zaczynałam coś czuć. Uczyć się miłości. To największa sprawa, jaką dało mi leczenie: pokochałam Wiktorię.

W Makondo miłość jest zabroniona.
W Makondo jedna z podstawowych zasad głosi: żadnego seksu.
Dlaczego? Żeby nie zacząć razem kombinować. Żeby siebie nawzajem nie zranić. Bo pobyt w ośrodku to jednak nienormalne warunki dla rozwoju miłości.
Potem trzeba wyjść na zewnątrz i jakoś sobie radzić. Nie dość, że ze zwykłymi codziennymi problemami, to jeszcze z tym uczuciem, które do tej pory było pod "kloszem”.
- Ale oczywiście pary u nas były... - uśmiecha się Grzegorz. - Z niektórych są dziś nawet małżeństwa.

24-letni Tomek z Jaworzna mówi, że dziewczyny to i owszem, fajne są, szczególnie do tańca, ale zakochany jeszcze nie był. Właściwie nic dziwnego, skoro do tej pory najbardziej kochał narkotyki. Kiedy miał 12 lat zaczął wąchać klej. A potem to już brał wszystko, co mu wpadło w ręce.
Pięć lat spędził w Holandii. Tam usankcjonowane jest posiadanie tzw. miękkich narkotyków, ale można nieźle zarobić na tych drugich - twardych. - Pięć lat handlowałem tam hero... - Tomek ścisza głos. - My tu nie możemy o tym ze sobą o tym rozmawiać. Żeby się nie nakręcać.
Nakręcić może rozmowa, wspomnienie, nawet sen. Przemek miał ostatnio taki "toksyczny” sen. Śniło mu się, że cała społeczność ćpała. O takim śnie trzeba jak najszybciej zapomnieć.
Roland w swoim
26-letnim życiu już 8 razy próbował zapomnieć. Zerwać z nałogiem. Najdłużej na 20 miesięcy. Teraz leczy się od 4 miesięcy. Na szyi ma dwa drewniane różańce. Przysłała mu je mama. - Wierzę, że pomogą mi wytrwać.

Roland ma głęboki, miły głos. Ładnie dobiera słowa. Jeśli ktoś tu w ogóle wygląda na narkomana, to na pewno nie on. On budzi zaufanie. I może się podobać. - Mój problem to dziewczyny.... Mam bloki, kiedy z nimi rozmawiam. Wydaje mi się, że nic ciekawego nie mam im do powiedzenia. Że w ogóle jestem nieciekawy. Na pewno żadna ze mnie dusza towarzystwa. No i mam problem z tuszą.... - zamyśla się. - Po narkotykach bardzo szybko się chudnie - dodaje po chwili.
Ale nie trzeba brać, żeby schudnąć. Wystarczy tai-chi.
Chińską filozofię i sztukę walki zaszczepił u pacjentów Grzegorz Pająk. - Dzięki tai-chi można się wyciszyć. Spojrzeć w głąb siebie, uzyskać odprężenie, harmonię - wyjaśnia. - Wypełnić pustkę, którą odczuwa każdy uzależniony od narkotyków.
To zresztą tylko jedna z metod terapii w Makondo. Jest piłka nożna, ping- pong, łucznictwo. Zjazdy narciarskie z Kasprowego. - Najprostsze, życiowo użyteczne, czynności są najlepszą terapią - uważa Pająk.
Skupiają uwagę, zajmują czas i uczą: uczciwości, szacunku dla siebie samego, wytrwałości...
W Makondo każdy ma odnaleźć coś, co będzie mu w życiu sprawiało przyjemność. Żeby nie trzeba było szukać zamienników.
Jak nie sport, to lepienie garnków, albo opieka nad zwierzętami. W Makondo są psy, króliki, koza i osiołek. - Więc jest też odpowiedzialność. Opiekujemy się nimi i nie możemy ich zawieść. To taka nauka życia u podstaw - dodaje Grzegorz.

Po obiedzie każdy ma godzinę dla siebie. Ale w każdej chwili może rozlec się ostry dźwięk dzwonka; to przywołanie na społeczność.
Wtedy nie ma przeproś: trzeba zdjąć buty, usiąść i wysłuchać, co się stało. A zdarzyć może się wszystko:
ktoś chce wyjść z ośrodka.
ktoś się nakręcił i widać, że chce zaćpać.
ktoś złamał regulamin.
przyjechał nowy pacjent i musi się przedstawić. Powiedzieć, kim jest.
To - jak podkreśla Grzegorz Pająk - jeden z najważniejszych momentów w Makondo. - Kilkanaście lat temu na społeczności nowicjusz musiał sobie uświadomić, że jest nikim. Dosłownie tak to nazywaliśmy. Dzisiaj uświadamiamy mu po prostu, kim jest i co zrobił ze swoim życiem.

Dorota dobrze wie, kim jest i co potrafi. - Uwielbiam rysować. Chciałabym skończyć architekturę wnętrz. Ale na pewno nie w Warszawie. Nie wrócę tam. Za dużo skojarzeń, wspomnień... To by się nie mogło dobrze skończyć. Chcę stanąć na własnych nogach. Może gdzieś tutaj? W Lublinie?
Przemek marzy, żeby być kierowcą TIR-a. Dlatego zrobi prawo jazdy. Na razie uczy się w lubelskim liceum. Będzie zdawał maturę. Jakby mu nie wyszło z TIR-ami, to przecież jest piekarzem. Jego specjalność: szarlotka królewska. Palce lizać.
- To się musi udać! - Przemek uśmiecha się szeroko. - Byle nie w rodzinnym Płocku... - zastrzega, podobnie jak Dorota.

Tomek chciałby się bawić. Tańczyć, podrywać dziewczyny. Dyskoteka, te rzeczy. Tyle że teraz chce spróbować na trzeźwo. Bez dopalaczy. A tak w ogóle, to po prostu chce żyć. Już raz niemal przeżył własną
śmierć: zobaczył matkę, która widziała to samo, co on. Przeraził się. - Nie chcę zwariować, jak mój kolega. Nie chcę się powiesić. Nie chcę - powtarza.
Grzegorz mówi, że zawalczy o Ariela. Na razie nie może go widywać. Cóż, zapracował sobie na to. Ale Grzegorz, który ma dokładnie 33 lata wierzy, że wszystko jest jeszcze możliwe. I ciągle przed nim.
Roland patrzy przed siebie. Ma smutny, zamglony wzrok.
- Boję się na razie myśleć o przyszłości. Nawet nic mi się nie śni. Nie robię planów. Mój plan na dziś to nie brać.