Zobaczę Cię na półce z mydłem

Tomasz Blatt pochodzi z Izbicy. Typowego żydowskiego miasteczka. Mieszkali tam bardzo ortodoksyjni Żydzi. - Jeśli przyjechał do Izbicy Żyd bez czapki, połowa Żydów z miasteczka go goniła - wspomina Tomasz Blatt. Najstarsi mieszkańcy Izbicy dobrze wspominają swoje relacje z Żydami. - Byli dobrzy - twierdzi 82-letnia Zofia Iwaszkiewicz. - Byliśmy biedni, a oni dawali nam zarobić.
- Dobrze się z nimi żyło. Nawet na krechę w sklepie dawali - mówi 72-letni Stanisław Bieleś. Irena Pańko, 76-letnia mieszkanka Izbicy, pamięta młodego Blatta. - On nie był podobny do Żyda. Miał niebieskie oczy, mówił po polsku, więcej czasu spędzał z Polakami - twierdzi Pańko.

Kiedy zaczęła się wojna, wszystko się zmieniło. Izbica została zamieniona w żydowskie getto. Najpierw każdego dnia Niemcy brali około 200 osób do różnych prac. Wtedy jeszcze po pracy Żydzi wracali do domów. Kiedy przyjechali oficerowie SS, nakazali Żydom, żeby dostarczyli na dworzec 1500 swoich. - Powiedzieli, że kto pójdzie dobrowolnie, ten dostanie chleb z marmoladą. Ci ludzie jednak nie wrócili - mówi Blatt.
Po dwóch tygodniach znowu chcieli 1500 osób. Ale nikt już dobrowolnie się nie zgłaszał. - Poprosiliśmy Polaków, żeby zobaczyli, gdzie ten transport jedzie. Odkryli coś niewiarygodnego. Pociąg jechał tylko kilkadziesiąt kilometrów do małej stacyjki Sobibór. Po półgodzinie odjeżdżał stamtąd pusty - dodaje. Potem Izbica znowu się zapełniła. Przywozili Żydów z Czech, Niemiec, Francji. - To było getto przejściowe. Nie przebywali tu długo, bo szybko ich pakowali w wagony i wywozili do obozu zagłady - twierdzi 75-letnia Halina Błaszczyk, która od urodzenia mieszka w Izbicy.

W kwietniu 1943 r. Niemcy ogłosili, że miasto ma być wolne od Żydów. - Nie było wielu wartowników. Polacy nas pilnowali - mówi Blatt. - Byli dobrzy Polacy, którzy nam pomagali, ale byli tacy, którzy nas wydawali za litr wódki. Kiedy Tomasz został złapany, Niemcy wyprowadzili go za garbarnię. Tam stało już 50 Żydów. - Pomyślałem wtedy, że dziś na pewno umrę - wspomina. Ale udało mu się uciec do garbarni. Spotkał tam Janka, kolegę z klasy. - Wydał mnie. Przyszedł z żołnierzem i powiedział: "To jest ten Żyd”. A do mnie: "Zobaczę cię na półce z mydłem” - mówi Blatt. Mieszkańcy Izbicy twierdzą jednak, że większość Polaków pomagała Żydom, narażając swoje życie.
- Może się trafiła jakaś czarna owca, ale nie sprzedawaliśmy ich. Pomagaliśmy im. Tak jak oni wcześniej nam - zapewnia Zofia Iwaszkiewicz. - Woziliśmy Żydom chleb. Rzucaliśmy go na łąkę. Trzeba było odwagi, bo za to groziła śmierć. Moja rodzina robiła to bezinteresownie.

Tomasz trafił do Sobiboru. - Do tamtej chwili myślałem, że Sobibór wygląda jak piekło - mówi Blatt. - Ale tam było czysto i ładnie. Wiedzieliśmy, że to obóz śmierci, ale nie wiedzieliśmy, w jaki sposób nas mordują. Tomasz musiał pożegnać się z mamą. - Oskarżyłem ją o niedotrzymanie obietnicy. Nie mogę sobie darować, że tak się z nią rozstałem - ubolewa.
Kiedy do Sobiboru przyjeżdżał nowy transport, ludzie wychodzili na plac. "Doktor” przepraszał ich za trudy podróży. Mówił, że muszą iść umyć się ze względów sanitarnych. - Czasem ludzie po jego odezwie klaskali. I szli do komór gazowych. A ja słyszałem te głosy. Na początku głośne. Później ucichające. Odbywało się to bardzo szybko i sprawnie. I tak zabijali miliony - wspomina Blatt.

Powstanie wybuchło 14 października 1943 roku przy apelu. - Wybiliśmy wszystkich Niemców - mówi Blatt. - Było to jedyne udane powstanie w czasie okupacji. My je zrobiliśmy.
Obóz był cały zaminowany. Dlatego tylko 300 Żydów uciekło z miejsca, gdzie ćwierć miliona straciło życie. Po ucieczce z Sobiboru Tomasz wrócił z dwoma kolegami do Izbicy. - Jeden chrześcijanin zgodził się nas ukryć za pieniądze. Potem przyszedł z ludźmi i strzelał do nas - mówi Blatt.
- On jest niechętny Polakom, ale ja się nie dziwię. Człowiek, który ich przetrzymywał w stodole, chciał ich później wymordować. Zastrzelił jego dwóch kolegów. Tomasz cudem przeżył - twierdzi Halina Błaszczyk. - Ale Niemcy tak nastawili ludzi, że każdy się bał Żydów.

Obecnie Blatt jeździ po całym świecie z wykładami i opowiada ludziom swoją historię. - Obiecałem sobie, że jeśli przeżyję, nie pozwolę zapomnieć światu o Holokauście - zapewnia. W 1997 r. wydał książkę "Z popiołów Sobiboru. Historia przetrwania”.
- W tej książce wiele faktów się nie zgadza. On był za młody i za bardzo przestraszony, żeby wszystko pamiętać - twierdzi Irena Pańko. - Dzwonił do mnie niedawno. Może chciał odebrać ten dom, w którym kiedyś mieszkał.
- W Izbicy spotykam ludzi, którzy mnie wtedy gonili. Ale do sądu nie pójdę, bo jestem sam przeciwko nim - twierdzi Blatt. Witold Dąbrowski, zastępca dyrektora Ośrodka "Brama Grodzka - Teatr NN” zapewnia: - Tomasz nie jest niechętny Polakom. Potępia tylko tych, którzy sprzedawali Żydów. Ale gloryfikuje ludzi, którzy im pomagali.

Po wojnie Blatt spotkał się ze swoim oprawcą. - Ten Niemiec pognał do gazu moją rodzinę - mówi. - Chciałem zobaczyć, jak żyje, jak wyglądają jego żona i dzieci. Rozmawiał z nim kilka godzin. Był u niego w domu.
- Patrząc na niego, pomyślałem, że skorupa naszej cywilizacji jest bardzo krucha, że każdy z nas może stać się bestią - mówi Tomasz Blatt. - On był normalnym człowiekiem, ale jednak mordercą. I zrozumiałem, że pewne warunki wyzwalają w człowieku
najgorsze cechy. •