Jak powstawała Droga Żelazna Nadwiślańska z Warszawy przez Lublin do Kowla

Cztery lata prac

Inicjatywa wybudowania Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej (ros. Привислинская железная дорога) powstała w 1872 roku. Linia ta miała przede wszystkim ułatwić transport zboża z Podola i Lubelszczyzny do Warszawy i dalej do Gdańska, a także ułatwić komunikację pasażerską i połączyć cytadelę warszawską z twierdzami w Modlinie i Dęblinie.

W 1874 roku car wydał zgodę na budowę nowej linii kolejowej ciągnącej się częściowo wzdłuż ufortyfikowanego brzegu rzeki Wisły i obejmującej miejscowości: Mława - Ciechanów - Nasielsk - Modlin - Nowy Dwór - Jabłonna - Warszawa Praga - Karczew - Maciejowice - Dęblin - Lublin - Rejowiec - Chełm - Dorohusk - Luboml - Kowel. Prace budowlane trwały w latach 1874-1877 i zaangażowanych w nie było ok. 2,5 tys. robotników. Głównie byli to przybysze z zachodnich guberni rosyjskich, miejscowych było niewielu. Samych podań o pracę wpłynęło prawie 5 tys.

Uroczyste oddanie Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, zwanej również mławsko-kowelską, odbyło się 29 sierpnia 1877 roku. Całkowita długość linii kolejowej wynosiła 427 wiorst, tj. ok. 456 km. Najwyższe wzniesienie (114,48 sążni) znajdowało się na 267 wiorście, tj. na odcinku pomiędzy Lublinem i Miłocinem.

Najdłuższa trasa w Królestwie Polskim

Nową linią kolejową codziennie w obie strony kursowało osiem pociągów: 2 wojskowe, 4 towarowe, 1 pocztowy, 1 osobowo-towarowy. Była to najdłuższa trasa kolejowa w Królestwie Polskim i stanowiła jeden z najważniejszych szlaków kolejowych w całym zaborze rosyjskim.

Także pod względem militarnym. Była to również pierwsza linia kolejowa, która dotarła do Chełma i Lublina oraz przyczyniła się do stworzenia w Dęblinie niezwykle ważnego węzła kolejowego. Jednym z najbardziej okazałych dworców na tej trasie, a zarazem najważniejszych, był ten w Lublinie (fot. 1). Jego lokalizację rozważano aż 15 lat, ostatecznie powstał na przedmieściu Piaski. Budowany był w latach 1875-1877, a zaprojektował go Witold Lanci. Jego otwarcie było niezwykle doniosłym wydarzeniem.

Dzięki połączeniu kolejowemu, Lublin w krótkim czasie stał się znaczącym ośrodkiem przemysłowym. W latach 1875-1876 trwały prace budowlane na odnodze Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, tj. odcinku Dęblin - Łuków liczącym 58,8 wiorst, czyli 62 km. Głównymi stacjami na tej trasie były Rososz (obecnie Leopoldów) i Krzywda. Dęblin (fot. 2) stał się niezwykle ważnym węzłem kolejowym, a zyskał na randze jeszcze bardziej, kiedy w 1885 roku uruchomiono Drogę Żelazną Iwangorodzko-Dąbrowską. Z końcem XIX wieku Droga Żelazna Nadwiślańska i Droga Żelazna Iwangorodzko-Dąbrowska zostały zostały upaństwowione i funkcjonowały pod nazwą Nadwiślańskie Koleje Skarbowe.

Nowa Aleksandria i Wólka Profecka

Najstarszy punktem postoju pociągów w Puławach jest okazała stacja osobowo-towarowa Puławy (fot. 3 i 7). Do 1915 roku obowiązywała oficjalna jej nazwa Nowa Aleksandria. Obecnie w powszechnej świadomości mieszkańców miasta funkcjonuje jako Puławy Drewniane, a budynek dworca jest nieczynny. Na stacji kręcone były zdjęcia do filmu fabularnego „Doktor Judym” w reżyserii Włodzimierza Haupe z 1975 roku oraz do filmu dokumentalnego „Zapomniany Legion” w reżyserii Przemysława Bednarczyka z 2015 roku o dziejach Legionu Puławskiego (1 Legionu Polskiego).

Na Wólce Profeckiej w 1910 r. otwarty został przystanek Łęka, który od 1925 roku figurował w rozkładach jazdy właśnie jako Wólka Profecka. Po II wojnie światowej, wraz z budową i rozpoczęciem działalności Zakładów Azotowych, wybudowany został w tym miejscu zupełnie nowy przystanek osobowy i stacja zakładowa, która od 1967 roku funkcjonuje pod nazwą Puławy Azoty (fot. 4). Od stacji odgałęzia się jednotorowa linia kolejowa nr 82 do Bąkowca, wsi położonej po drugiej stronie Wisły. Linia ta została wybudowana w latach 60. XX wieku, jako przedłużenie istniejącej linii do Wysokiego Koła z czasów I wojny światowej i miała zapewnić awaryjną przeprawę przez Wisłę w sytuacji na wypadek zburzenia kolejowego mostu na Wiśle w Dęblinie.

Puławy Fabryczne

Na osiedlu Majdan zlokalizowany jest przystanek osobowy Puławy Chemia. Został uruchomiony w 1963 roku, by ułatwić dowóz koleją pracowników do pobliskich Zakładów Azotowych. Do 1967 roku funkcjonował pod nazwą Puławy Fabryczne. Za przystankiem odchodziła bocznica prowadząca do nieistniejącej już Fabryki Żelatyny. W 1910 roku uruchomiony został przystanek Ruda Czechowska, którego nazwę w 1949 roku zmieniono na Puławy Miasto (fot. 5 i 6). W 1959 roku został wybudowany dwukondygnacyjny budynek murowanego dworca, który został całkowicie przebudowany w 2016 roku. Obecnie jest to jedyny przystanek osobowy w mieście, na którym obecnie zatrzymują się wszystkie pociągi pasażerskie, tj. osobowe i pospieszne.

W przeszłości od stacji Puław ciągnęły się też tory techniczne prowadzące wzdłuż ulic niemal aż po samą Wisłę. Nie kursowały jednak po nich pociągi. Tory te służyły do przewozu materiałów budowlanych niezbędnych do powstania mostu na Wiśle i bramy mostowej (fot. 8). Funkcjonowały w końcowym okresie Wielkiej Wojny i w pierwszych latach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.