Odszkodowania co musisz wiedzieć

Co to jest odszkodowanie?

Odszkodowanie jest świadczeniem na rzecz poszkodowanego, któremu wyrządzona została szkoda. Jego celem jest wyrównanie uszczerbku, który powstał w wyniku naruszeniach dóbr i interesów chronionych prawnie. Odszkodowanie jest wypłacane przez lub w imieniu podmiotu prawa cywilnego (może nim być osoba fizyczna lub prawna), który jest odpowiedzialny za jej wyrządzenie. Odszkodowanie pełni funkcję kompensacyjną – ma stanowić finansową rekompensatę szkody majątkowej. Jego wysokość powinna być adekwatna nie tylko do rozmiaru szkody rzeczywistej, ale też do wielkości utraconych korzyści (czyli wszystkiego, co poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do wyrządzenia mu szkody). Warto wiedzieć, że szczególnym rodzajem takiego świadczenia jest zadośćuczynienie, które odnosi się szkody niemajątkowej (np. uszkodzenia ciała w wyniku wypadku, a także krzywd psychicznych lub moralnych).

Odszkodowanie w przepisach prawa

Prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu odszkodowania dopuszczają różne przepisy krajowe oraz unijne. Wzajemne stosunki między osobami fizycznymi i osobami prawnymi reguluje między innymi Kodeks cywilny. Zawarte na jego mocy umowy cywilnoprawne (np. dotyczące najmu, zlecenia czy użyczenia) mogą uwzględniać obowiązek naprawy szkody wyrządzonej przez sprawcę (np. w przypadku uszkodzenia powierzonego mienia). Zasady udzielania i wypłaty odszkodowań reguluje też Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z 11 września 2015 roku. W krajowym systemie prawnym funkcjonują też przepisy związane z branżą ubezpieczeń: Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 22 maja 2003 roku oraz Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 22 maja 2003 roku.

Kiedy należy Ci się odszkodowanie?

Możliwość ubiegania się o odszkodowanie pojawia się w wyniku zaistnienia określonych przez prawo warunków. Pierwszym z nich jest wystąpienie szkody. Okoliczności jej powstania muszą ponadto wynikać ze zdarzenia, które ujęte jest w przepisach prawa dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej. Pomiędzy takim zdarzeniem a szkodą powinien też zachodzić zależność, określana przez prawo jako adekwatny związek przyczynowy.

Warunkiem wypłacenia roszczenia jest zaistnienie tzw. odpowiedzialności odszkodowawczej za zaistniałą szkodę. Taka odpowiedzialność może powstać w wyniku zaniechania lub naruszenia przez dany podmiot obowiązujących przepisów. Może ona mieć formę kontraktową, czyli wynikać wprost z umowy zawartej przez strony. Warto wiedzieć, że odszkodowanie można też uzyskać w wyniku tzw. odpowiedzialności deliktowej, czyli takiej, która nie wynika wprost z umowy,  ale jest następstwem działań sprzecznych z prawem lub zasadami życia społecznego.

Odpowiedzialność odszkodowawcza może zostać stwierdzona na podstawie jednej z trzech zasad: zasady winy, zasady ryzyka oraz zasady słuszności. Pierwsza z nich, najbardziej tradycyjna, odnosi się do twierdzenia, że odpowiedzialność odszkodowawcza sprawcy wiąże się z konsekwencjami jego zawinionego działania. Zasada ryzyka wiąże się z konsekwencjami wykorzystywania w swojej działalności urządzeń lub osób, których konsekwencje działania są trudne do przewidzenia. Odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje wówczas nawet w wypadku braku bezpośredniej winy podmiotu odpowiedzialnego. Zasadę słuszności należy rozpatrywać w wypadku, gdy brakuje podstaw do dochodzenia odszkodowania, ale istnieją istotne motywy etyczne przemawiające za tym, że należy zrekompensować powstałą szkodę. 

Rodzaje i przykłady odszkodowań

Odszkodowania mogą mieć różną formę i wynikać z różnych przyczyn. Wynagrodzenie krzywdy może nastąpić w wyniku zapłaty odpowiedniej sumy pieniędzy na rzecz poszkodowanego. Inną formą wynagrodzenia krzywdy może być przywrócenie stanu poprzedniego, który istniał przed wyrządzeniem szkody. Wybór formy odszkodowania należy do poszkodowanego, choć warto zauważyć, że przywrócenie sytuacji do stanu przed wyrządzeniem szkody nie zawsze będzie możliwe. W takim wypadku niezbędne będzie monetarne oszacowanie szkody.

Wśród rodzajów odszkodowań wyróżniamy odszkodowania umowne, których okoliczności i wysokość przewidziane są w zawartej wcześniej umowie. Poszkodowany może też otrzymać odszkodowanie kompensacyjne, czyli faktyczne, które  rekompensuje poniesione poniesione przez niego wydatki i straty finansowe, wynikające z powstania szkody. Odszkodowanie ogólne to takie, które wypłaca się w przypadku szkód, których wartość pieniężna jest trudna lub niemożliwa do oszacowania (dotyczy ono takich konsekwencji szkody jak ból lub konieczność trwałej zmiany trybu życia spowodowanej np. przez ból oraz kalectwo).

Wśród przykładów odszkodowań warto wymienić odszkodowania z OC sprawcy zdarzenia, odszkodowanie z autocasco (wypłaca je ubezpieczyciel właściciela pojazdu, który uległ kradzieży lub uszkodzeniu w wyniku kolizji), odszkodowanie powypadkowe (otrzymuje je osoba, która doznała uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku), a także odszkodowanie z  ubezpieczenia na życie (świadczenie wypłacane w przypadku zgonu poszkodowanego).

Sprawdź, co na temat odszkodowań mówi Małgorzata Wielgus - doświadczony prawnik zajmujący się sprawami o odszkodowania w Lublinie. 

Od kogo można domagać się odszkodowania?

Do wypłaty odszkodowań mogą być zobowiązane różne podmioty. Może być to osoba fizyczna lub prawna, która jest odpowiedzialna za wyrządzoną szkodę. Na przykład ofiary wypadków przy pracy mogą się domagać odszkodowania od pracodawcy, a także Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W niektórych przypadkach odszkodowania są też wypłacane przez banki lub Skarb Państwa.

Odpowiedzialny za wypłatę odszkodowania może być też ubezpieczyciel, u którego sprawca wykupił wcześniej polisę. W przypadku zdarzeń drogowych takie świadczenia wypłacane są z polisy OC sprawcy (właściciela pojazdu, który przyczynił się do spowodowania kolizji). Inne rodzaje polis, które oferuje zwykle ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeniowy) to między innymi ubezpieczenia nieruchomości, ubezpieczenia zdrowotne, ubezpieczenia na życie oraz od utraty zdrowia, ubezpieczenia kredytu oraz ubezpieczenia podróży. 

Roszczenia odszkodowawcze mogą być wypłacane w różnej formie. W przypadku wypadków komunikacyjnych mogą mieć one formę zadośćuczynienia, odszkodowania, a także renty – uzupełniającej (na zwiększone potrzeby) oraz z tytułu niezdolności do pracy. W razie śmierci osoby poszkodowanej w wypadku podmiot odpowiedzialny (np. ubezpieczyciel) może wypłacić zadośćuczynienie rodzinie za doznaną krzywdę lub rentę (alimentacyjną bądź rodzinną). Formą zadośćuczynienia jest także np. zwrot kosztów pogrzebu.

Rozmiar szkody i wysokość odszkodowania

Wysokość odszkodowania jest ściśle zależna od rozmiaru szkody. Świadczenie wypłacane na rzecz poszkodowanego nie może być wyższe niż wartość poniesionych przez niego strat. W niektórych przypadkach odszkodowanie może być nawet niższe od wielkości poniesionych szkód. Dzieje się tak np. wówczas, gdy poszkodowany jest współwinny zaistnienia danego zdarzenia (np. kolizji pojazdu) lub gdy wysokość ubezpieczenia jest ograniczona zapisami umowy.

W przypadku odszkodowań ubezpieczeniowych, czyli takich, które są wypłacane na mocy polisy ubezpieczeniowej, kwota odszkodowania jest ograniczona do wysokości sumy ubezpieczeniowej określonej w umowie ubezpieczeniowej. Przy zdarzeniach komunikacyjnych wysokość takiego świadczenia będzie zależała między innymi od wartości pojazdu, który uległ uszkodzeniu. Warto jednak pamiętać, że z polisy sprawcy wypadku mogą zostać pokryte nie tylko koszty naprawy pojazdu, ale też np. wynajmu auta zastępczego oraz holowania uszkodzonego pojazdu. W przypadku likwidacji szkód mamy też możliwość skorzystania z rozliczeń bezgotówkowych.

Rola prawników

Zdarza się, że firmy ubezpieczeniowe zaniżają należne poszkodowanym odszkodowanie lub w ogóle odmawiają jego wypłaty. Jedynym sposobem na uzyskanie satysfakcjonującego zadośćuczynienia jest wówczas wstąpienie na drogę sądową. Warto pamiętać, że wydana przez ubezpieczyciela decyzja o wysokości rekompensaty nie jest niepodważalna. Sądowy tryb dochodzenia swoich roszczeń zniechęca jednak wielu poszkodowanych do ubiegania się o swoje prawa.  Dzieje się tak m.in. dlatego, że to na poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania, że poniósł szkodę, a także udowodnienia jej wartości. Nic dziwnego, że w starciu z dużymi firmami ubezpieczeniowymi możemy czuć się bezradni.

Na szczęście w świadczeniu usług na rzecz osób poszkodowanych przez ubezpieczycieli specjalizuje się wiele kancelarii prawnych. Proponują oni swoim klientom doradztwo, sporządzanie pism procesowych, a nawet kompleksowe prowadzenie sprawy o odszkodowanie. Za swoją działalność pobierają prowizję, której wysokość wynosi od ok. 10 do 20 procent wartości odszkodowania. Warto też pamiętać, że w przypadku problemów z uzyskaniem właściwej kwoty rekompensaty za doznaną krzywdę, można również skorzystać z pomocy Rzecznika Finansowego.