Françoise Thom „Beria. Oprawca bez skazy" (recenzja)

Biografię Berii napisaną przez francuską sowietolożkę Françoise Thom można umownie podzielić na dwie części: przed i po śmierci Stalina. Ten pierwszy okres to czas spektakularnej kariery Ławrientija Berii, którą rozpoczął w Gruzji  stając na czele sowieckiej bezpieki. Po tym jak zaczął kierować Komitetem Centralnym Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii jego kariera rozwinęła się w błyskawicznym tempie. Beria stał się jednym z najbardziej zaufanych ludzi Stalina. "Wielka czystka" rozpoczęta w 1934 roku doprowadziła Berię na stanowiska Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR. Teraz miał już wolną rękę w zbrodniczej działalności, za co Stalin zwykł go pieszczotliwie nazywać swoim Heinrichem Himmlerem. Po reorganizacji Gułagu – zgodnie zresztą ze swoim autorskim pomysłem - nadzorował masowe deportacje, w tym ponad miliona Polaków z terenów zaanektowanych przez ZSRR. To on stał za zesłaniem polskich oficerów do obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, to on ponosił bezpośrednią odpowiedzialność za zbrodnię katyńską. Jego władza, od 1941 roku już  jako wicepremiera, była ogromna – i niewątpliwie potrafił z niej umiejętnie korzystać. Ale zawsze „w białych rękawiczkach”.

Tak o „pociąganiu za niewidzialne sznurki”  przez Berię pisał jego syn: „ Ojciec dbał zawsze o to, aby pozostać w cieniu, kiedy próbował przeprowadzić jakieś przedsięwzięcie: czynił to, wysuwając innych na pierwszy plan; nigdy nie działał sam. Tak samo, kiedy realizował jakąś politykę czy strategię, starał się, aby nikt inny nie mógł zobaczyć całości obrazu. Jego taktyka polegała na umieszczaniu swoich ludzi na stanowiskach pozornie mało znaczących, które przez swoją nieważność dawały pewną swobodę działania. Zadbał więc, aby mieć stale swoich ludzi w Komitecie Radiowym – na przykład Diekanozowa – bo radio mogło odgrywać istotną rolę w rozpuszczaniu pogłosek. (…) Beria miał swoich ludzi w Informbiurze, na przykład W.G. Grigorjana, naczelnego redaktora publikacji Kominformu.”

Ale swoje polityczne talenty Beria miał szansę w pełni rozwinąć po śmierci Stalina w 1953 roku. Warto przy okazji wspomnieć, że jedna z teorii  głosi, iż to Beria był inicjatorem spisku na życie Stalina – który „namaścił” go na swojego następcę. To pokazuje, jak nieoczywista i pełna sprzeczności była relacja między tymi dwoma potężnymi, stalinowskimi zbrodniarzami.

Od marca do czerwca 1953 Beria miał faktycznie pełnię władzy i mógł myśleć o tym, by w przyszłości realizować swoją politykę kierowania sowieckim imperium. Jego apetyt na władzę i polityczne ambicje były wystarczająco rozbudzone przez lata skutecznego rządzenia „z drugiego fotela”. Beria chciał wprowadzić głębokie reformy ustrojowe oraz zupełnie nową linię polityki zagranicznej - co niewątpliwie stało się początkiem jego końca. Spisek zorganizowany m. inn. przez Chruszczowa i Mołotowa doprowadził do aresztowania Berii w czerwcu 1953 roku. Został oskarżony o szpiegostwo i skazany na śmierć. Co do samej śmierci Berii istnieje kilka teorii i do dziś nie wiadomo, kiedy tak naprawdę i w jakich okolicznościach stracił on życie.

Jak potoczyłyby się losy ZSRR, losy Europy, a wreszcie losy świata, gdyby Beria zrealizował swój plan rządzenia? To jedno z pytań, które stawia Françoise Thom w biografii Ławrientija Berii. Warto przeczytać, choćby po to, by spróbować znaleźć odpowiedź na to pytanie.