Niezwyciężeni 1918-2018. Konkurs IPN dla szkół

Konkurs przygotowany został przez Instytut Pamięci Narodowej w ramach Obchodów Stulecia Niepodległości Polski. Adresowany jest do młodzieży szkolnej: uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

Jego celem jest upamiętnienie osób zasłużonych w walce o suwerenną Rzeczpospolitą, odznaczonych przed 1939 rokiem Krzyżem lub Medalem Niepodległości. Inicjatywę objął Patronatem Honorowym Prezydent RP Andrzej Duda.

Jak podkreśla prezes IPN dr Jarosław Szarek, przygotowania do zbliżającego się jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości to dla IPN priorytet, a spośród wszystkich planowanych i już przygotowanych inicjatyw konkurs „Niezwyciężeni 1918-2018” zajmuje szczególne miejsce.

– Chcemy przypomnieć ludzi pokolenia, które przed 100 laty wywalczyło niepodległą Polskę i później przez 3 lata walczyło o stworzenie jej fundamentów, walczyło w powstaniu wielkopolskim, śląskim, w plebiscytach, w wojnie z Ukraińcami i z bolszewikami. To była elita niepodległościowa narodu polskiego, elita, która 20 lat później w znacznej części została wymordowana przez okupantów niemieckich i sowieckich – mówi prezes Instytutu.

Zasady konkursu

Zadaniem uczestników konkursu jest wybranie osoby odznaczonej Krzyżem lub Medalem Niepodległości (związanej z ich miejscowością, rodziną), zebranie informacji o bohaterze (zdjęcia, pamiątki, relacje krewnych, odnalezienie odznaczenia) oraz zaprezentowanie wyników swoich poszukiwań w formie plakatu edukacyjnego, filmu bądź vloga.

Efekty pracy powinny zostać przedstawione społeczności lokalnej lub szkolnej.

Aby zainspirować młodzież szkolną do poszukiwań w swoich miejscowościach i środowiskach osób zasłużonych w walce o niepodległość, udostępniona zostanie baza osób odznaczonych Krzyżem i Medalem Niepodległości, umieszczona na specjalnej witrynie internetowej przygotowanej przez IPN: niezwyciezeni1918-2018.pl. Tam też można znaleźć wszystkie szczegółowe informacje na temat konkursu, w tym formularz umożliwiający rejestrację uczestników.

– Pragniemy zachęcić młodzież do własnych poszukiwań historycznych, których efektem będzie upamiętnienie lokalnych bohaterów – apelują organizatorzy.

Terminy konkursu:

• do 20 kwietnia 2018 r. organizatorzy czekają na rejestrację uczestników za pomocą internetowego formularza.

• do 8 czerwca 2018 r. należy przesłać prace do koordynatora Oddziału IPN w Lublinie (dotyczy uczestników z woj. lubelskiego). Lista koordynatorów znajduje się w zakładce „kontakt”.

Zasłużonym dla niepodległości Ojczyzny

Krzyż i Medal Niepodległości zostały ustanowione rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29 października 1930 roku. Jego celem było odznaczenie osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Ojczyzny w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania, oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918-1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski. (art.1). Krzyż i Medal Niepodległości miał charakter odznaczenia wojskowego.

Z inicjatywą ustanowienia odznaczenia Krzyż Niepodległości wystąpiła w 1928 roku Aleksandra Piłsudska, żona Józefa Piłsudskiego, a z wnioskiem dotyczącym naprawienia krzywd, jakie spotkały liczne rzesze zasłużonych w pracy nad zdobyciem niepodległości, a pominiętych w dotychczasowych listach odznaczeniowych Orderu Odrodzenia Polski, do prezydenta Ignacego Mościckiego i premiera Kazimierza Bartla wystąpił w listopadzie 1928 roku gen. Kazimierz Sosnkowski.

18 grudnia 1928 roku na posiedzeniu w Belwederze powołana została Główna Komisja Odznaczeniowa, której celem było przygotowanie list osób, które miały otrzymać nowe odznaczenia.

Odznaczenie nadawał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, któremu osobę odznaczoną przedstawiał Prezes Rady Ministrów na podstawie wniosków Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości, który ukonstytuował się 7 listopada 1930 roku. Komitet ten składał się z pierwszych dziesięciu osób wyróżnionych Krzyżem Niepodległości. Pierwszym przewodniczącym Komitetu został Józef Piłsudski, a wiceprzewodniczącymi Aleksandra Piłsudska i Walery Sławek.

Koszty odznak i dyplomów pokrywali odznaczeni. Według pierwotnego brzmienia rozporządzenia, można było nadawać odznaczenie tylko do 31 grudnia 1932, następnie do 30 czerwca 1938, a za Zaolzie do 31 marca 1939.

W latach 1930-1938 nadano:

• Krzyż Niepodległości z Mieczami - 1817 osobom, w tym 323 razy pośmiertnie;

• Krzyż Niepodległości - 35 271 osobom, w tym 7917 razy pośmiertnie;

• Medal Niepodległości - 51 665, w tym 3019 razy pośmiertnie.

Przywileje odznaczonych

W ustawie z dnia 10 marca 1937 roku wprowadzono w art. 9 przepis o możliwości odebrania odznaczenia, w którym określono, że odznaczenie traci się w wyniku wyroku sądu powszechnego orzekającego o utracie odznaczeń oraz na mocy orzeczenia Sądu Honorowego wybieranego spośród odznaczonych na 6-letnie kadencje - co dwa lata 1/3 składu miała być wymieniana, orzeczenie to musiało być zatwierdzone przez Prezydenta.

Sąd Honorowy odebrał Odznaczenie w 67 przypadkach.

Posiadaczom Odznaczenia przysługiwało między innymi prawo do zniżki kolejowej; prawo pierwszeństwa ich dzieci przy przyjmowaniu do szkół państwowych i publicznych, do szkół samorządowych i zakładów naukowych oraz o zwolnienia od opłat administracyjnych w tych szkołach i zakładach; prawo do zaliczenia do wysługi emerytalnej okresu działalności zmierzającej do odzyskania niepodległości; prawo pierwszeństwa przy obsadzaniu stanowisk w urzędach, przedsiębiorstwach; prawo otrzymania pracy.
Projektantem odznak był artysta malarz prof. Mieczysław Kotarbiński, a wykonawcą większości odznaczeń pracownia Wiktora Gontarczyka.

W starszeństwie polskich orderów i odznaczeń, Krzyż Niepodległości zajmował miejsce przed Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (IV klasy), a Medal Niepodległości przed Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Źródło: IPN