Początek astronomicznej zimy. Nie przegap zimowego nieba

W zimie noce są długie, więc pod tym względem jest to najlepszy okres do prowadzenia obserwacji astronomicznych. Jakie ciekawe zjawiska zapowiadają na najbliższe miesiące astronomowie?

Zimą na niebie można podziwiać kilka charakterystycznych gwiazdozbiorów. Nad wschodnią częścią nieba widoczny jest Orion. Ma on kilka bardzo jasnych gwiazd, które układają się w kształt przypominający schematyczną sylwetkę człowieka. Szczególnie dobrze widoczne są trzy jasne gwiazdy, położone blisko siebie w jednej linii – jest to tzw. Pas Oriona. Może on posłużyć jako pewnego rodzaju drogowskaz na niebie.

W obszarze konstelacji Oriona, w górę i na lewo od Pasa Oriona, znajduje się jasna gwiazda Betelgeza, a z kolei na dół i w prawo – jasna gwiazda Rigel. Z pomocą lornetki nieco poniżej Pasa Oriona można dostrzec Wielką Mgławicę w Orionie (M 42), która stanowi część dużego kompleksu mgławic molekularnych.

Gdy przedłużymy linię Pasa Oriona w stronę horyzontu, to natrafimy z kolei na najjaśniejszą gwiazdę nocnego nieba – Syriusza w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa. Zima to bardzo dobry okres do podziwiania tej gwiazdy, które jest wówczas widoczna prawie przez całą noc.

Błyszczą Bliźnięta

Na lewo od Oriona, na podobnej co on wysokości od horyzontu, znajduje się konstelacja Małego Psa z jasną gwiazdą Procjon. Nad nim wzrok przykuwa para innych jasnych gwiazd – Kastor i Polluks z konstelacji Bliźniąt. Z kolei po prawej stronie, nieco wyżej niż Orion, dostrzeżemy Hiady – gromadę otwartą gwiazd, a także widoczną na jej tle jasną gwiazdę – Aldebarana. Gdy spojrzymy jeszcze dalej na prawo, jakby przedłużając linię pomiędzy Orionem a Hiadami, natrafimy na inną gromadę otwartą – Plejady. Plejady bywają mylone z Małym Wozem, bowiem ta grupka gwiazdek swoim kształtem może to sugerować.

Cztery godziny Wenus

Na wieczornym niebie dominować będą planety Wenus i Mars. Na przełomie roku Wenus będzie widoczna przez cztery godziny od zachodu Słońca, a Mars - około pięciu godzin. Przy czym, o ile w przypadku Czerwonej Planety (Marsa) jasność będzie powoli spadać, to z kolei Gwiazda Wieczorna (Wenus) będzie coraz jaśniejsza, osiągając maksimum blasku w lutym.

Jasność Marsa będzie około 1 magnitudo, natomiast Wenus będzie jaśniejsza niż minus 4 magnitudo. Skala wielkości gwiazdowych (magnitudo) wywodzi się z dawnych czasów, gdy najjaśniejsze gwiazdy określano jako „gwiazdy pierwszej wielkości”, te nieco słabsze jako „gwiazdy drugiej wielkości” itd. Im mniejsza liczba w skali wielkości gwiazdowych, tym jaśniejsza gwiazda. Najsłabsze widoczne gołym okiem gwiazdy (w idealnych, ciemnych warunkach) mają około 6 magnitudo. Najjaśniejsze gwiazdy na nocnym niebie około 0 magnitudo, przy czym Syriusz – najjaśniejsza gwiazda widoczna w nocy – ma blask minus 1,47 magnitudo.

W drugiej połowie nocy główną rolę wśród planet przejmuje Jowisz, który początkowo będzie wschodził pomiędzy godziną pierwszą a drugą, zaś pod koniec lutego zobaczymy go już od około godziny 21. Jasność Jowisza będzie powoli wzrastać. Jego blask to około minus 2 magnitudo.

Saturn w lutym

Nad ranem będzie można też zobaczyć Saturna, szczególnie w lutym. Z kolei w styczniu można przed wschodem Słońca dojrzeć Merkurego, który 19 stycznia będzie w tzw. maksymalnej elongacji od Słońca, co oznacza, iż na niebie widoczny jest wtedy najdalej od naszej dziennej gwiazdy i okres pomiędzy jego wschodem a wschodem Słońca jest wtedy najkorzystniejszy.
Z planet, do których dostrzeżenia potrzebna jest lornetka lub teleskop, na wieczornym niebie widoczne są Uran i Neptun. Ten pierwszy ma około 6 magnitudo, a drugi około 8 magnitudo. W odnalezieniu Neptuna mogą nam pomóc bliskie koniunkcje z jaśniejszymi planetami. 1 stycznia spotka się z Marsem, a 12 stycznia z Wenus.

18 stycznia Westa

W styczniu można spróbować odszukać na niebie planetoidę (4) Westa, drugi pod względem wielkości obiekt z głównego pasa planetoid. W połowie miesiąca jej blask zbliży się do 6 magnitudo. 18 stycznia 2017 r. nastąpi opozycja planetoidy, co oznacza najlepsze warunki do obserwacji obiektu. Westa będzie wtedy widoczna przez lornetkę w odległości około 6 stopni na południowy wschód od jasnej gwiazdy Polluks w konstelacji Bliźniąt.

Nie śpij 6 lutego

W nocy z 6 na 7 lutego przez kilka godzin będzie można obserwować ciekawe zjawisko - przejście Księżyca przez gromadę otwartą - Hiady. Tarcza Srebrnego Globu będzie wówczas oświetlona w 70 proc. Księżyc zbliży się na 0,2 stopnia do Aldebarana – najjaśniejszej gwiazdy w konstelacji Byka.

Niebo w sieci

• Terminy zjawisk astronomicznych można znaleźć w „Almanachu Astronomicznym na rok 2017” Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (http://www.urania.edu.pl/almanach).

• Do sprawdzenia, co widać na niebie przydatne są też programy komputerowe typu planetarium, np. Stellarium czy Cartes du Ciel. Są też ich odpowiedniki na urządzenia mobilne, które mają dodatkową funkcję – po włączeniu programu i skierowaniu smartfona w daną stronę nieba, ekran pokaże mapkę tego właśnie fragmentu nieba, co ułatwi rozpoznanie, jakie obiekty widzimy.