Prezes IPN wybrany prezydentem. Następcę Karola Nawrockiego powoła Sejm

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu został powołany 19 stycznia 1999 r. na mocy ustawy z 18 grudnia 1998 r. o IPN. W dniu 27 stycznia 2022 r. Sejm uchwalił Nowelizację tej ustawy, która obowiązuje obecnie. W rozdziale 2, w artykułach 9-14 mowa jest o sposobie wyboru prezesa IPN i warunkach, jakie musi spełniać kandydat na to stanowisko.

W ustawie o IPN napisano, że instytutem kieruje jego prezes, którego powołuje i odwołuje Sejm RP za zgodą Senatu. Kandydatów na to stanowisko zgłasza Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, spoza swego grona. Nie wcześniej niż na 6 miesięcy i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji prezesa IPN przewodniczący Kolegium IPN ogłasza publiczny konkurs na stanowisko prezesa tej instytucji.

W zaistniałej obecnie sytuacji – wyboru prezesa IPN dra Karola Nawrockiego na urząd prezydenta RP – ma zastosowanie kolejny zapis ustawy: "W przypadku innej przyczyny opróżnienia stanowiska Prezesa Instytutu Pamięci, termin zgłaszania się kandydatów do konkursu na to stanowisko wynosi 30 dni od dnia ogłoszenia konkursu. Przesłuchania kandydatów na stanowisko prezesa Instytutu Pamięci mają charakter publiczny".

Konkurs na stanowisko prezesa IPN ogłasza przewodniczący Kolegium IPN – obecnie jest nim prof. Wojciech Polak. Musi on opublikować ogłoszenie o konkursie w "Biuletynie Informacji Publicznej Instytutu Pamięci". Ogłoszenie zawiera m.in.: wymagania niezbędne do sprawowania stanowiska, wykaz dokumentów i oświadczeń kandydata oraz informacje o sposobie, terminie i miejscu ich składania.

Konkurs składa się z dwóch etapów. W pierwszym sprawdzane są dokumenty i oświadczenia złożone przez kandydatów. Drugi etap polega na publicznym wysłuchaniu kandydatów, podczas którego prezentują oni swoje umiejętności i przedstawiają koncepcje kierowania IPN.

W kolejnym kroku Kolegium IPN podejmuje uchwałę w sprawie wyłonienia kandydata na stanowisko prezesa IPN w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, wówczas przeprowadza się kolejne głosowanie zwykłą większością głosów, z udziałem kandydatów, którzy uzyskali dwie kolejne największe liczby głosów.

Jeżeli w głosowaniach żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości głosów, Kolegium IPN, w drodze uchwały, uznaje konkurs za nierozstrzygnięty, a jego przewodniczący ponownie ogłasza konkurs.

Warunkiem zgłoszenia do konkursu jest: posiadanie wyłącznie obywatelstwa polskiego, niekaralność, wyróżnianie się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach instytutu, posiadanie stopienia naukowego: doktora, doktora habilitowanego lub profesora. W ustawie zaznaczono, że na stanowisko prezesa IPN nie może być powołana osoba, która pełniła służbę, pracowała lub była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa oraz sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu. Prezes IPN nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Stanowiska tego nie można łączyć z mandatem posła albo senatora.

Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków prezes IPN składa przed Sejmem RP następujące ślubowanie: "Ślubuję uroczyście na powierzonym mi stanowisku Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej służyć wiernie Narodowi Polskiemu, stać na straży prawa, obowiązki mojego urzędu wypełniać sumiennie, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości". Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg".

Prezes IPN, którego kadencja trwa pięć lat, w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej. Ta sama osoba nie może być prezesem więcej niż przez dwie kolejne kadencje. W ustawie znalazł się również zapis, że prezes IPN nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Są w tym względzie jednak wyjątki, np. ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

W środę rzecznik IPN dr Rafał Leśkiewicz poinformował PAP, że Karol Nawrocki nadal wypełnia obowiązki prezesa IPN. Leśkiewicz zapytany, kiedy może ruszyć procedura wyboru nowego prezesa, odpowiedział, że: "to nie jest moment na te pytania. Nawrocki jest prezesem IPN wybranym na urząd Prezydenta. Tryb wyboru Prezesa określają art. 10 i 10a ustawy”.