Szkielet, który „przemówił”. Historia pewnego weterynarza

Gdyby archeolodzy nie działali w terenie wspólnie z etnologami – można by faktycznie wyciągnąć taki wniosek. Jednak w tym wypadku naukowcy obu specjalności nawiązali współpracę w skali dotychczas w Polsce niespotykanej.

Sowieci łapią weterynarza

Pokolenie osób pamiętających czasy II wojny światowej wymiera. A jednak według dr. Olgierda Ławrynowicz z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego często bardzo dobrymi informatorami na temat tego okresu w badanej okolicy okazywali się ludzie w średnim wieku, którzy słuchali opowieści swoich rodziców lub dziadków.

O enigmatycznym grobie spod Konstantynowa w gminie Lelów opowiadały osoby w różnym wieku. W efekcie badacze uzyskali niemal kompletny obraz dramatu, który rozegrał się 72 lata temu. Z fragmentów informacji udało się im zrekonstruować ostatnie dni i chwile zmarłego mężczyzny:
Zbliżał się koniec II wojny światowej. Niemcy ewakuowali się ze wschodu przed armią sowiecką. Wśród nich był młody niemiecki weterynarz, którzy przejeżdżał przez teren Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Jego ciężarówką kierował Czech. Sowieci pojawili się na tym terenie szybciej, niż mężczyźni przypuszczali. Musieli się więc ukryć. Uciekinierzy zostali jednak wykryci w jednym z gospodarstw. Żołnierze wypuścili Czecha, ale Niemca pojmali i postanowili rozstrzelać. Ten błagał o litość – mówił, że nie był żołnierzem, zajmował się tylko leczeniem zwierząt, a w domu czeka na niego żona z dziećmi. Za aresztowanym wstawili się mieszkańcy.

Krew trysnęła na szyby

– Z opowieści mieszkańców wiemy, że weterynarz zemdlał w momencie, gdy sowieci prowadzili go na rozstrzelanie. Omdlałego mężczyznę postrzelono w głowę – opowiada dr Ławrynowicz. Egzekucja zrobiła olbrzymie wrażenie na jej świadkach – również dlatego, że wykonano ją w brutalny i chaotyczny sposób. Mieszkańcy wspominali nawet, że w czasie postrzału krew trysnęła na szyby jednego z domów.

Sowieci wrzucili ciało do przydrożnego rowu, gdzie leżało kilka dni. Z opowieści wynika, że jeden z mieszkańców wsi rozebrał Niemca i chodził po okolicy w jego ubraniu. Wywołało to oburzenie – sołtys nakazał bezczeszczącemu ciało pochować je. Od momentu śmierci minęło jednak kilka dni, a zmarłym zainteresowały się dzikie zwierzęta, co tłumaczy obgryzione stopy.

– O tak dramatycznej historii i losach mężczyzny pochowanego na skraju lasu nigdy nie dowiedzielibyśmy się stosując jedynie metody archeologiczne. Archeologia współczesności wymaga współpracy z przedstawicielami różnych dyscyplin – podkreśla dr Ławrynowicz.

Szczątki trafią na cmentarz

Historia niemieckiego żołnierza to tylko jeden z elementów opowieści, jakie udaje się rekonstruować na terenie Jury. W ramach projektu w każdej z badanych gmin naukowcy wytypowali po kilkadziesiąt miejsc do przeprowadzenia badań, po czym wykonali dokumentację (w formie rysunków, zdjęć czy oznakowania koordynatów GPS) różnych zabytkowych obiektów, np. kapliczek. Archeolodzy przeprowadzili też badania metodą wykopaliskową – średnio po dwa-trzy w gminie. Tak było w przypadku miejsca wskazanego przez mieszkańców Konstantynowa. Teraz szczątki trafią na cmentarz żołnierzy niemieckich.

– Celem naszych badań jest nie tylko poznanie nieznanych epizodów ze współczesnej historii Jury Krakowsko-Częstochowskiej, ale również ochrona dziedzictwa kulturowego. Najlepszym na to sposobem jest poszerzenie wiedzy na temat lokalnej historii wśród miejscowych społeczności – uważa dr Ławrynowicz.

Podobnych opowieści z sąsiednich gmin jest wiele. Ludzie mówili np., że w rejonie Góry Skarzawa w gminie Mstów, obok zaniedbanego krzyża, w czasie I wojny światowej Niemcy ukryli skarb – albo że spoczął tam powstaniec styczniowy (relacje były rozbieżne). Tymczasem wykopaliska pozwoliły stwierdzić, że ziemia skrywa szczątki żołnierza z okresu I wojny światowej.