Lublin

12 marca 2018 r.

15:11

Strona główna » Lublin

Lubelskie: 100 pomników, tablic i obelisków do usunięcia [lista]

Autor:

0 45 A A

W województwie lubelskim jest ponad sto pomników, obelisków bądź tablic upamiętniających komunizm. Właściciele terenów, na których się znajdują – w zdecydowanej większości lokalne samorządy – czas na ich usunięcie mają do końca marca.

Szanowny Czytelniku!

Dzięki reklamom czytasz za darmo. Prosimy o wyłączenie programu służącego do blokowania reklam (np. AdBlock).

Dziękujemy, redakcja Dziennika Wschodniego.

Kliknij tutaj, aby zaakceptować

Chodzi o zapisy tzw. ustawy dekomunizacyjnej, która nakazuje usunięcie z przestrzeni publicznej pomników, obelisków czy tablic upamiętniające komunizm lub inny ustrój totalitarny, bądź osoby z nim związane. Pierwotnie miało to nastąpić do 22 października, ale w wyniku nowelizacji ustawy ten termin został skrócony do 31 marca.

– Na terenie naszego województwa rozpoznaliśmy 103 przypadki, w których obiekty naruszają postanowienia ustawy dekomunizacyjnej. W większości z nich gminy przystąpiły już do realizacji zapisów ustawy, część pomników czy tablic już została zdemontowana – mówi Lucjan Osiecki z Wydziału Gospodarki Nieruchomościami i Skarbu Państwa w Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim.

Mowa m.in. o tablicach na dworcu PKP w Parczewie, Urzędzie Gminy w Jabłonnej czy siedzibie delegatury LUW w Chełmie, które już zostały usunięte. Nieco inaczej było w przypadku pomnika przy ul. Śląskiej w Zamościu, na którym wystarczyło usunąć znak sierpa i młota i doprecyzować napis. Do końca marca zniknąć mają też tablice przy ulicach Bernardyńskiej i 1 Maja w Lublinie oraz ta w Zamościu, która upamiętnia Różę Luksemburg.

Jeśli samorządy nie zrealizują zapisów ustawy w wyznaczonym terminie, decyzję nakazującą usunięcie obiektów wyda wojewoda. Jeśli i to nie przyniesie skutku, zostaną one zdemontowane na koszt Skarbu Państwa. Właściciele nieruchomości będą jednak musieli zwrócić wydane na ten cel pieniądze.

– Można powiedzieć, że to drugi etap dekomunizacji – podkreśla wojewoda lubelski Przemysław Czarnek. - Mamy za sobą dekomunizację ulic, która w województwie lubelskim na tle innych województw przebiegła spokojnie. Wydaje mi się, że podeszliśmy do tego roztropnie i nowe propozycje nie budzą większych wątpliwości. Liczę na to, że podobnie będzie w przypadku pomników i tablic upamiętniających totalitarny system komunistyczny i osoby z nim związane.

Okazuje się jednak, że nie wszyscy patroni, którzy w wyniku dekomunizacji „stracili” swoje ulice, nie mogą być upamiętniani na pomnikach. Przykładem może tu być Józefów w powiecie biłgorajskim, gdzie na początku roku z mapy zniknęła ulica Miszki Tatara. Pozostał jednak monument upamiętniający radzieckiego żołnierza, który zginął broniąc mieszkańców tej miejscowości.

– Pomnik symbolizuje dwie osoby: Miszkę Tatara i jednego z żołnierzy Armii Krajowej, którzy zginęli w obronie Józefowa i jest poświęcony konkretnemu wydarzeniu. Natomiast ulica Miszki Tatara dotyczyła całego jego życiorysu. Staramy się rozdzielić te dwa konteksty i skłaniamy się ku pozostawieniu pomnika – mówi dr Rafał Drabik z lubelskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Podobnie może być w przypadku popiersia Grzegorza Leopolda Seidlera. Były rektor UMCS niedawno przestał być patronem skweru w centrum miasteczka akademickiego, na którym pozostało przedstawiające jego wizerunek popiersie. – Tu mamy do czynienia z przedstawieniem szeregu byłych rektorów i prorektorów uczelni. Jesteśmy w trakcie analizy tego przypadku. Nie wydaliśmy jeszcze ostatecznej opinii – dodaje dr Drabik.

Wątpliwości jest jednak więcej. – U nas sytuacja jest dość niezręczna. W parku miejskim od lat stoi pomnik upamiętniający polskich i radzieckich żołnierzy. Nawet, gdybyśmy chcieli, to nie wiemy, którą połowę należałoby rozebrać. W mojej ocenie nie jest to monument hołubiący miniony ustrój, a prostych żołnierzy, których część zginęła na naszych ziemiach. Wydaje mi się, że ten obiekt pozostanie na swoim miejscu – mówi nam Dariusz Szustek, burmistrz Łukowa.

Lista istniejących obiektów mogących propagować komunizm na terenie gmin woj. lubelskiego - stan: 30 sierpnia 2017 r.

Lp.	Obiekt i jego usytuowanie	Uwagi	Kwota zmiany/ usunięcia
	POWIAT BIALSKI
	Gmina Drelów
1	Pomnik - obelisk z tablicą pamiątkową przy wyjeździe z lasu (drogą wojewódzką nr 813 Międzyrzec Podlaski – Parczew – Łęczna) z Zahajek do Międzyrzeca Podlaskiego po lewej stronie, po prawej stronie rezerwat „Liski”. Napis „Wieczna cześć i chwała bohaterom walk o utrwalenie władzy ludowej, sierż. SB Małagocki Stefan poległ 24.05.1951 r., sierż. MO Puchacz Stefan poległ 27.05.1951 r. Społeczeństwo Międzyrzecza w XXV rocznicę MO i SB”	Propozycja gminy: usunięcie pomnika	2 200 zł
2	Pomnik - obelisk z tablicą pamiątkową przy wjeździe z lasu do miejscowości Żerocin z Zahajek (drogą powiatową nr 1111L Wólka Plebańska – Witoroż – Zahajki) po lewej stronie drogi. Napis: „Wieczna chwała bohaterom funk. MO i SB poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej w Żerocinie w 1946 r. (lista nazwisk)”.	Propozycja gminy: usunięcie pomnika	2 200 zł
	Gmina Kodeń
3	Obelisk w centrum miasta Kodnia na skwerze naprzeciwko Bazyliki pw. Św. Anny. Napis: „Bohaterom radzieckim poległym w walce z okupantem hitlerowskim o wyzwolenie Kodnia w 1944 r. mieszkańcy Kodnia”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	25 000 zł
4	Pomnik w centrum wsi Zabłocie przy Wiejskim Domu Kultury. Napis: „Funkcjonariuszom MO i SB poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej w latach 1944-1947”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	20 000 zł
5	Pomnik w centrum wsi Zabłocie po przeciwnej stronie drogi Wiejskiego Domu Kultury. Napis: „Żołnierzom armii czerwonej poległym w walce o wyzwolenie Zabłocia 1944”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	25 000 zł
	Gmina Piszczac
6	Pomnik w Piszczacu Kolonii. Napis: „Ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej” „w latach 1941-1944” – obecnie częściowo zniszczony, brak tablicy z treścią.	Brak propozycji gminy	brak
7	Pomnik usytuowany w Piszczacu na Placu Rynek. Napis: „W XXXIV rocznicę zwycięstwa w uznaniu wybitnych zasług mieszkańców gminy poległych w walkach z faszyzmem hitlerowskim podczas II wojny światowej oraz za szczególny wkład w dzieło kształtowania i umacniania władzy ludowej, Rada Państwa na wniosek Biura Politycznego KC PZPR uchwałą w dniu 9 maja 1978 r. nadała gminie Piszczac, Order Krzyża Grunwaldu II Klasy”.	Brak propozycji gminy	brak
	Gmina Janów Podlaski
8	Pomnik zlokalizowany przy ul. Siedleckiej przy zespole szkół w Janowie Podlaskim. Napis: „żołnierzom armii czerwonej poległym w walce o wyzwolenie Janowa Podlaskiego – 1944”.	Propozycja gminy: usunięcie pomnika	10 000 zł
	POWIAT BIŁGORAJSKI
	Gmina Goraj
9	Tablica na budynku Ochotniczej Straży Pożarnej w Zagrodach. Napis: „Dla uczczenia pamięci mieszkańców Gminy Goraj członków PPR którzy oddali swe życie w obronie władzy ludowej, tow. Jan Słomka s. Walentego lat 35, sekr. KG PPR, zginął dn. 13.03.1945 r. pod Gorajem, por. Józef Kosik s. Pawła lat 32, Komendant Powiatowy MO, zginął w Tywani Pow. Jarosław dn. 14.05.1951 r., por. Władysław Malec s. Jana lat 24 zginął koło Waręża Pow. Hrubieszów dn. 23.08.1947 r., tow. Paweł Grabowski s. Pawła lat 26 Komendant Posterunku MO w Wólce Lubelskiej, zginał dn. 12.01.10947 r., tow. Aleksander Dziura s. Walentego lat 28 Komendant Posterunku MO w Suchowań zginał w Ostrówku Pow. Lubartów dn. 30.02.1951 r., ob. Jan Dubaj s. Pawła lat 22 Komendant ORMO w Jędrzejówce, zginął dn. 3.10.1947 r. w Jędrzejówce. W rocznicę XXX-lecia Polski Ludowej i XXX rocznicę powołania MO i SB mieszkańcy wsi Zagrody”.	Tablica została już zdemontowana przez pracowników IPN (na wiosnę 2017 r.)	1 000 zł Koszt ten nie powinien być uwzględniony
	Gmina Łukowa
10	Pomnik – obelisk w Józefowie upamiętniający sowieckich partyzantów stacjonujących w tym miejscu w latach 1942-1944.	Teren Lasów Państwowych Nadleśnictwa Józefów. Propozycja gminy: ewentualne usunięcie pomnika	3 000 zł
	Gmina Potok Górny
11	Obelisk naprzeciwko budynku Szkoły Podstawowej. Napis: „Bohaterom, funkcjonariuszom MO poległym od kul band reakcyjnych w walce o utrwalanie władzy ludowej w latach 1945-1946”.	Propozycja gminy: pozostawienie obiektu i umieszczenie innego napisu	brak
	Gmina Tereszpol
12	Pomnik upamiętniający członków ORMO w dniu 16.12.1946 r. znajdujący się na cmentarzu parafialnym przy Kościele ul. Długa - jest to mogiła zbiorowa.	nd – ustawowe wyłączenie, obiekt na cmentarzu	nd
	Gmina Turobin
13	Tablica na budynku Urzędu Gminy Turobin. Napis: „Bohaterom – członkom ORMO zamordowanym przez wrogów władzy ludowej w latach 1944-1948 w 15-tą rocznicę ORMO – społeczeństwo powiatu krasnostawskiego”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	2 000 zł
	Miasto Józefów
14	Kamień upamiętniający partyzanta sowieckiego na obrzeżach Józefowa. Napis: „W hołdzie dowódcy oddziału partyzanckiego Michaiłowi Atamanowi ps. „Miszka Tatar” poległemu dn. 1 czerwca 1943 roku wraz z grupą partyzantów polskich w walce z okupantem hitlerowskim”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	1 500 zł
15	Obelisk w Siedliska - Dlugi Kąt przy drodze wojewódzkiej nr 853 poświęcony 3 lotnikom sowieckim, którzy zostali zestrzeleni przez Niemców w 1944 r. Napis: „Lotnikom radzieckim niosącym pomoc partyzantom poległym za waszą i naszą wolność”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	1 500 zł
	POWIAT CHEŁMSKI
	Gmina Dorohusk
16	Obiekt w miejscowości Berdyszcze. Napis: „22 VII 1944 w tym miejscu oddziały Armii Wojska Polskiego sforsowały rzekę Bug wyzwalając pierwszy skrawek polskiej ziemi”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy z obiektu	3 000 zł netto
17 18	Na terenie gminy znajdują się jeszcze dwa obiekty, które budzą wątpliwości, co do genezy ich powstania, w związku z czym gmina wystąpi z zapytaniem do IPN w celu wyjaśnienia sprawy.	Propozycja gminy: ewentualne usunięcie obiektów	6 000 zł netto
	Gmina Dubienka
19	Pomnik – czołg- znajdujący się na skwerze w centrum Dubienki. Napis: „1944-1974 – w lipcu 1944 r. główne siły 1 armii Wojska Polskiego we współdziałaniu z wojskami radzieckimi przekroczyły Bug i rozpoczęły walki o wyzwolenie kraju”.	Propozycja gminy: pozostawienie obiektu i umieszczenie innego napisu. Na wniosek Wójta IPN opracował nową wersję napisu.	brak
20	Tablica upamiętniająca utrwalenie władzy ludowej i działalność ORMO – na budynku Urzędu Gminy w Dubience.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	brak
	POWIAT JANOWSKI
	Gmina Batorz
21	Pomnik w miejscowości Aleksandrówka upamiętniający poległych w lipcu 1944 roku dwóch żołnierzy radzieckich.	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	POWIAT KRAŚNICKI
	Gmina Annopol
22	Pomnik usytuowany przy drodze wojewódzkiej Nr 824 Żyrzyn-Puławy-Opole Lubelskie-Annopol w miejscowości Świeciechów Duży. Napis: „W hołdzie wymordowanym przez okupanta hitlerowskiego członkom PPR, Partyzantom GL i AL. Społeczeństwo Powiatu Karśnickiego”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	3 000 zł
	Gmina Trzydnik Duży
23	Obelisk na placu w pobliżu cmentarza przy drodze powiatowej Trzydnik Duży – Potoczek. Napis: „Bohaterom PPR, GL i AL. Działającym na terenie Rzeczycy Ziemiańskiej w latach 1942-1944”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	12 000 zł
	Gmina Zakrzówek
24	Obelisk w Zakrzówku przy ul. Kościuszki 15, plac przy Spółdzielni Rolniczo -Handlowej „Jutrzenka”. Napis: „Poległym w walce z bandami reakcyjnymi w obronie władzy ludowej w 1945 r.”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu. Obecnie nie posiada tablicy. Wójt w konsultacji z IPN przygotuje nową Tablicę.	10 000 zł - dotyczyła usunięcia obiektu
	Miasto Kraśnik
25	Tablica na grobie milicjantów na cmentarzu parafialnym przy ul. Kościuszki poległych w obronie posterunku MO w Zakrzówku. Napis: „Miejsce spoczynku funkcjonariuszy MO i SB i obywateli cywilnych poległych w walce o utrwalanie władzy ludowej w obronie posterunku MO w Zakrzówku – powiat kraśnicki, w dniu 23.06.1945 r.”	nd – ustawowe wyłączenie, obiekt na cmentarzu	nd
	Miasto Urzędów
26	Pomnik na placu Szkoły Podstawowej w miejscowości Moniaki. Napis: „W hołdzie poległym o Polskę Ludową w latach 1939-1947 – społeczeństwo gromady Moniaki, Moniaki 1970 r.”. Fundatorami są mieszkańcy Moniak	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	20 000 zł
26		lub zmiana napisu wraz z remontem	lub 17 000 zł
	POWIAT LUBARTOWSKI
	Gmina Firlej
27	Tablica na budynku Szkoły Podstawowej w Nowym Antoninie. Napis: „W hołdzie poległym w walce o Polskę Ludową w 30-stą rocznicę powstania P.P.R. – społeczeństwo powiatu lubartowskiego”.	Propozycja gminy: usuniecie tablicy	5 000 zł
	Gmina Serniki
28	Pomnik przy drodze powiatowej Serniki-Kolechowice, przy ogrodzeniu cmentarza parafialnego w Sernikach. Napis: „Pamięci Z.W.M-ców poległych dn. 1 maja 1947 r. w walce o utrzymanie władzy ludowej, (lista 7 nazwisk) ZNP-owcy Lubelszczyzny w X rocznicę powstania ZWM”.	Propozycja gminy: usunięcie pomnika	1 500 zł
	Gmina Uścimów
29	Pomnik z tablicą pamiątkową na trenie lasów państwowych przy drodze gminnej w Rudce Starościańskiej. Napis: „Bohaterom PPR GL i AL. Działającym na terenie Rudki Starościańskiej w latach 1942-1944. Składa hołd społeczeństwo Lubelszczyzny 1958 r.”.	Zlokalizowany na gruntach Wspólnoty Gruntowej Wsi Rudka Starościańska (nr ewidencyjny działki 4, obręb Rudka Starościańska). Propozycja gminy: brak propozycji	brak
30	Obelisk z płytą pamiątkową przy drodze Ostrów – Białka w Jedlance Podleśnej. Napis: „Chwała pamięci st. sierż. Krawczyk Władysław żył lat 25 funkc. Służby Bezpieczeństwa poległ 4.1.1953 r. z rąk bandy reakcyjnego podziemia o utrwalanie władzy ludowej 25 rocznica MO i SB 7.10.1969 r.”.	Zlokalizowany na działce nr ewidencyjny 207, obręb Jedlanka Stara – własność Powiat Lubartowski. Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	Miasto Kock
31	Tablica na skraju wsi Annówka przy drodze krajowej Lublin – Białystok nr 19, na skraju lasu. Napis: „12 funkcjonariuszy MO i SB, którzy zginęli w walce z oddziałem AK (1 V 1945 r.)”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	2 000 zł
	Miasto Ostrów Lubelski
32	Tablica umieszczona na ścianie w byłym budynku straży pożarnej w miejscowości Bójki gmina Ostrów Lubelski.Napis: „PAMIĘCI BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM ARMII LUDOWEJ I BATALIONÓW CHŁOPSKICH KTÓRZY STOCZYLI ZWYCIĘSKI BÓJ Z BRYGADĄ SS „WIKING” W DNIU 6 MAJA 1944 ORAZ POMORDOWANYCH W AKCJACH I OBOZACH ZAGŁADY W ROCZNICĘ BITWY SPOŁECZEŃSTWO POWIATU LUBARTOWSKIEGO 6.V.1969”.	Propozycja gminy: brak	brak
33	Tablica umieszczona na ścianie budynku Zespołu Szkół w Ostrowie Lubelskim należącym do powiatu lubartowskiego, ul. Unicka 5.Napis: „CZEŚĆ CHWAŁA BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM ARMII LUDOWEJ I GWARDII LUDOWEJ KTÓRZY WALCZYLI I GINĘLI W WALCE Z NAJEŹDŹCĄ HITLEROWSKIM O ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI SPOŁECZEŃSTWO POWIATU LUBARTOWSKIEGO 9.V.1969”.	Propozycja gminy: brak	brak
34	Obelisk na placu przed budynkiem Zespołu Szkół w Ostrowie Lubelskim należącym do powiatu lubartowskiego Napis: „1942 1945 BOHATEROM GL AL.”.	Propozycja gminy: brak	brak
35	Pomnik przy ul. Królewskiej w Ostrowie Lubelskim.Napis: „DLA UPAMIĘTNIENIA AKCJI ZBROJNEJ, STOCZONEJ PRZEZ PARTYZANTÓW „BCH” GARNIZON OSTRÓW LUBELSKI Z HITLEROWCAMI W DNIU 6.V.1944R. W AKCJI TEJ POLEGLI: WAWRZYNIEC KOWAL ZYGFRYD KOROL STANISŁAW DASIUK LUDWIK KLEPKA EDWARD STRADOWSKI ZDZISŁAW ZIMNICKI CZEŚĆ ICH PAMIĘCI”.	Propozycja gminy: brak	brak
	POWIAT LUBELSKI
	Gmina Jabłonna
36	Tablica na budynku Urzędu Gminy. Napis: „ Bohaterom ORMO zamordowanym przez bandytów reakcyjnego podziemia”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	4 000 zł
	Gmina Krzczonów
37	Obelisk w miejscowości Żuków Drugi – Zastawie. Napis: „Tu polegli żołnierze Batalionów Chłopskich w walce z okupantem o Polskę Ludową dnia 24.07.1944 r.” oraz tablica z orłem bez korony z napisem: „Cześć bohaterom poległym, o wolność Ojczyzny”. Upamiętnia żołnierzy BCh i AK poległych w akacji Burza w 1944 r.	Propozycja gminy: zmiana tablic – wykonano projekt nowych tablic	6 620 zł
	POWIAT ŁĘCZYŃSKI
	Gmina Spiczyn
38	Tablica przy wejściu do budynku Szkoły Podstawowej w Charlężu. Napis: „ Bohaterom członkom ORMO wymordowanym w d. 19.IV.1946 r. przez bandę „Szatana” „Uskoka” (9 nazwisk) Cześć ich pamięci w XII rocznicę powołania ORMO Społeczeństwo powiatu lubartowskiego”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	500 zł
	POWIAT ŁUKOWSKI
	Gmina Łuków
39	Pomnik partyzantów polskich i sowieckich w miejscowości Jata Rezerwat. Napis: „Pamięci polskich i radzieckich partyzantów zgrupowanych w tych lasach w latach 1942-1944 walczących z hitlerowskim okupantem. Społeczeństwo Ziemi Łukowskiej – 1969”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	5 000 zł
	Gmina Stanin
40	Tablica na ścianie zachodniej budynku nr 54 w pobliżu wejścia głównego tablica z czarnego granitu (wymiary 50 cm x 80 cm) – działka nr 215/5 i 215/3 będące własnością Gminy Stanin. Napis: „Poległym bohaterom M.O. w walce z bandami reakcyjnymi w obronie władzy ludowej w 1945 r. sierż. Minonowicz Kaz. K-nt. post. l. 34, szer. Orzeł Edward Milic. l. 20, szer. Bergiel Władysł. Milic. l. 33, szer. Gajowy Stanisł. Milic. l 23, szer. Osial Wacław Milic. l. 30, szer. Skwarek Jan Milic. l. 32, kpr. Zabłocki Czesław Milic. l. 22, szer. Pytlak Bronisł. Milic. l. 42. W XIII rocznicę powstania M.O. składa hołd społeczeństwo Pow. Łukowskiego”.	Propozycja gminy: brak	brak
	Miasto Łuków
41	Pomnik na ternie parku miejskiego przy ul. Dr A. Rogalińskiego – ściana z napisem oraz płyta pozioma. Napis: „Bohaterskim żołnierzom Armii Radzieckiej i Polskiej poległym w walkach o wyzwolenie Ziemi Łukowskiej – Łukowianie z okazji 1000 lecia państwa Polskiego”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	1 500 zł
42	Tablica umieszczona na ścianie frontowej budynku Starostwa Powiatowego w Łukowie (Łuków ul. Piłsudzkiego 17). Napis: „Bojownikom o wolność i demokrację ludową w Polsce. W dniu Święta Pracy, Łukowianie. Łuków 1 maja 1947 r.”.	Miasto Łuków nie posiada żadnych praw do tej tablicy.	brak
	POWIAT OPOLSKI
	Gmina Chodel
43	Tablica na budynku Napis: „W XXV rocznicę MO i SB. Poległym Milicjantom w walce o utrwalenie władzy ludowej dn. 22 III 1946 r. w Godowie kpr. Adam Ostrowski lat 39, kpr. Franciszek Litwin lat 24, szer. Czesław Stawiarski lat 25. Cześć ich pamięci. Społeczeństwo pow. opolskiego, 11 X 1964 r.”.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	300 zł netto
	Gmina Łaziska
44	Pomnik w miejscowości Głodno. Napis: „W walce o wyzwolenie społeczne i narodowe zginęli dnia 13.05.1944 r. Lipa Franciszek „Mały” 1 sekretarz KP PPR, Wrona Jan „Klepa” czł. KP PPR. Cześć ich pamięci”.	Pomnik ten znajduje się na prywatnej działce. Z rozmów z mieszkańcami wsi Głodno wynika, ze pomnik upamiętnia poległych w czasie trwających działań wojennych. Zgodnie z napisem na jednej z płyt fundatorem pomnika jest osoba prywatna.	brak
	Gmina Wilków
45	Obiekt - płyta na kamieniu - na ternie Szkoły Podstawowej w Wilkowie. Napis: „Tu spoczywają żołnierze armii radzieckiej polegli w walce z hitlerowskimi Niemcami jasień 1944 chwała ich pamięci”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	700 zł
	POWIAT PARCZEWSKI
	Gmina Dębowa Kłoda
46	Obelisk na trasie Dębowa Kłoda – Stępków, w odległości 1 km od Dębowej Kłody, po lewej stronie drogi. Napis: „Upamiętnienie poległych funkcjonariuszy MO dnia 17.06.1949 r.”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	12 300 zł
47	Pomnik na trasie Uhnin – Białka ( w odległości 1 km od Białki, po lewej stronie drogi. Napis: „Ku czci poległym w dniu 24.04.1947 r. w walce z reakcyjnym podziemiem o utrwalenie władzy”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	12 300 zł
48	Pomnik partyzantów polskich i sowieckich w Lasach parczewskich.	Propozycja gminy: nie zamierza usuwać	nd
	Miasto Parczew
49	Tablica na budynku dworca PKP w Parczewie Napis: „Cześć i Chwała Funkc. Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa kpr. Andrzejowi Prusakowi lat 45, kpr. Jerzemu Rafałowi lat 28, ob. Janinie Pawłowskiej lat 27 uprowadzonym i zamordowanym w dniu 17-XII-1946 r. przez bandę reakcyjnego podziemia. W XXV - rocznicę. Społeczeństwo Powiatu Parczewskiego. 7-X-1969 r.”	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	0 zł
	POWIAT PUŁAWSKI
	Gmina Końskowola
50	Pomnik/obelisk usytuowany w miejscowości Wronów, obszary leśne przy drodze Puławy – Żyrzyn. Napis: „W XXV rocznicę powołania ORMO. Poległym członkom w walce o utrwalanie władzy ludowej na terenie powiatu Puławskiego. W hołdzie społeczeństwo. 21.11.1971 r.”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	5 000 zł
	Gmina Markuszów
51	Pomnik przy drodze w pobliżu miejscowości Olempin. Napis: „W listopadzie 1946 r. zginęli w walce o Polskę Ludową z rąk bandy NSZ członkowie ZWM: Stasiak Jan, Pecio Czesław, Stasiak Stanisław, Zadora Kazimierz, Piech Władysław, Wojtowicz Józef. Cześć ich pamięci. ZMS Puławy 1956 r.”	Propozycja gminy: ewentualne usuniecie obiektu	30 000 zł
	Miasto Kazimierz Dolny
52	Pomnik żołnierzy armii czerwonej poległych o wyzwolenie Polski Ludowej na cmentarzu żołnierzy armii radzieckiej, gdzie złożono szczątki ponad 8 tys. Żołnierzy poległych w walkach na Lubelszczyźnie. Napis: „Wieczna chwała bohaterskim żołnierzom i oficerom armii radzieckiej poległym w walkach o wyzwolenie Polski Ludowej 1941 – 1945 Kazimierz Dolny” (napis po polsku i rosyjsku).	nd – ustawowe wyłączenie, obiekt na cmentarzu	nd
	Miasto Puławy
53	Pomnik na skwerze przy ul. Piłsudskiego w centrum Puław przedstawiający żołnierzy Armii Czerwonej z figurami żołnierza sowieckiego i polskiego. Napis: „Bohaterom wspólnych walk o wyzwolenie Puław. Społeczeństwo miasta”. Pomnik znajduje się na działce nr 691/5 własność Skarbu Państwa, działka zarządzana przez GDDKiA.	Znajduje się na działce Skarbu Państwa – zarządzanej przez GDDKiA. Propozycja gminy: usunięcie obiektu.	15 000 zł
	POWIAT RADZYŃSKI
	Gmina Czemierniki
54	Pomnik - tablica usytuowana przy drodze Czemierniki – Radzyń w obrębie Czemiernik poświęcona funkcjonariuszom MO i UB. Napis: „Wieczna chwała funkcjonariuszom MO i UB poległym dnia 9.VIII.1945 r. w walce o utrwalanie władzy ludowej w XV rocznicę P.K.W.N. – społeczeństwo Czemiernik (lista 11 nazwisk)”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	7 000 zł
	POWIAT ŚWIDNICKI
	Gmina Rybczewice
55	Pomnik w miejscowości Rybczewice Drugie na ternie szkoły. Napis: „W hołdzie poległym bojownikom KPP PBR Lewica i bezpartyjnych o wolność i socjalizm – Społeczeństwo Gminy dnia 01.V.1950 r.”	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	10 000 zł
	POWIAT TOMASZOWSKI
	Miasto Lubycza Królewska
56	Obelisk w miejscowości Zażyle. Napis: „W miejscu tym w dniu 11.XII.1944 r. polegli Funkcjonariusze MO Stefan Pokrywka, Stanisław Kraszewski i Jan Wywrotki w walce z nacjonalistyczną Bandą UPA”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	500 zł
57	Obelisk przy drodze krajowej Nr 17 Potoki – Hrebenne. Napis: „W miejscu tym w dniu 28.II.1945 r. polegli Funkcjonariusze MO piotr Łuszczyński i Wasyl Stecyna od kuli nacjonalistycznej Bandy UPA”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	500 zł
58	Obelisk w miejscowości Ruda Żurawiecka Napis: „Bohaterom poległym w walce z bandami UPA 22.III.1945 r.”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	500 zł
59	Obelisk w miejscowości Nowosiółki Przednie. Napis: „W miejscu tym w dniu 5.V.1945 r. poległ Funkcjonariusz MO Władysław Górnicki od kuli nacjonalistycznej bandy UPA”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	500 zł
60	Obelisk w miejscowości Lubycza Królewska. Napis: „W miejscu tym w dniu 1.VII.1947 r. poległ Funkcjonariusz MO plut. Tadeusz Czuraba przy zdobywaniu bunkru bandy UPA”.	Propozycja gminy: zmiana napisu	500 zł
	Gmina Telatyn
61	Obelisk w miejscowości Telatyn. Napis: „W walce o utrwalenie władzy ludowej w Tealtynie w dniu 30.IV.1949 r. poległ członek ORMO Władysław Ślęzak. Cześć jego pamięci”.	Propozycja gminy: usuniecie napisów lub usunięcie obiektu	5 000 zł
	Miasto Tomaszów Lubelski
62	Pomnik „Bohaterom Czerwonej Armii” znajdujący się na cmentarzu wojennym w Tomaszowie Lubelskim – kwatera wojenna. Napis: „Bohaterom czerwonej armii poległym w walce z niemieckim faszyzmem za wolność i niezależność narodu polskiego”.	nd – ustawowe wyłączenie, obiekt na cmentarzu	nd
63	Tablica umieszczona na budynku Biblioteki przy ul. Zamojskiej 2 w Tomaszowie Lubelskim. Napis: „Pomnik Dom Kombatanta II Wojny Światowej wybudowany z inicjatywy MRN i MKFJN przy finansowym poparciu społeczeństwa Ziemi Tomaszowskiej. Kamień Węgielny położono w dniu odznaczenia m. Tomaszowa Lub. Krzyżem Grunwaldu II Klasy 22 VII 1977. Obiekt Oddano do użytku w 40-tą rocznicę PRL, 22 VII 1984”	Propozycja gminy: zmiana napisu	3 000 zł
	Miasto Łaszczów
64	Obelisk w miejscowości Dobużek Kolonia. Napis: „Pamięci ofiarom faszyzmu jeńcom radzieckim pomordowanym w Przejściowym obozie jenieckim w pikulinie w 1941 roku. W XXX lecie zwycięstwa – maj 1975 rok”.	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	POWIAT WŁODAWSKI
	Gmina Wola Uhruska
65	Tablica pamiątkowa (metalowa) na kamieniu polnym, wniesionym na murowanym cokole i wygrodzeniem metalowym łańcuchem na słupkach żelbetowych. Obiekt znajduje się w miejscowości Zbereże (dz. Nr 170/02, obręb 0016), własność Gmina Wola Uhruska.Tablica skradziona w 2014 r., aktualnie bark tablicy. Napis: „Dla uczczenia pamięci por. Tadeusza Chachaja oficera WUBP w Lublinie oraz żołnierzy 3 brygady KBW w Lublinie por. Józefa Daczkowskiego, kpr. Czesława Matysiaka, szer. Feliksa Brzękały, szer. Władysława Sereja poległych w walce z bojówką „Żelaznego” w dniu 6 października 1951 r. 06.X.1951 – 06.X.1974 Społeczeństwo Ziemi Włodawskiej, Kadra jednostek MSW.	Propozycja gminy: nowa tablica ze zmieniona treścią	2 000 zł
66	Pomnik murowany z ciosanych kostek granitowych, z czterema tablicami umiejscowiony w Woli Uhruskiej (dz. Nr 237/21, obręb 0015), własność SP, użytkownik wieczysty Gmina Wola Uhruska. Napisy: „1905 Pokój Wolność Socjalizm ZBOWID 1945” , Żołnierzom polskim i radzieckim oraz ludności cywilnej poległym w walce z faszystowskim najeźdźcą na terenie Gminy Wola Uhruska, 1985 rok Społeczeństwo”.	Propozycja gminy: usunięcie obiektu	5 000 zł
67	Obelisk upamiętniający żołnierzy rosyjskich w II wojnie światowej w latach 1941-1945 umiejscowiony w Siedliszczu (dz. Nr 288, obręb 0011), własność Gmina Wola Uhruska. Napis: w języku rosyjskim częściowo nieczytelny.	Propozycja gminy: odnowienie tablicy	1 000 zł
	Gmina Urszulin
68	Pomnik przy drodze powiatowej Hańsk-Urszulin-Sosnowica. Pomnik upamiętnia wydarzenia z listopada 1944 r. – zastrzelenie w tym miejscu czterech funkcjonariuszy MO i radzieckiego oficera. Na pomniku nie ma obecnie tablicy z napisem, został zdemontowana.	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	Gmina Wyryki
69	Obelisk w miejscowości Wyryki-Połód. Napis: „Kpr. Stefan Cabaj komendant posterunku Milicji Obywatelskiej lat 20 poległy w obronie Władzy Ludowej dn. 27.11.1950 r. Cześć Jego Pamięci. Wyryki 1987 r.”	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	Miasto Włodawa
70	Pomnik poświęcony ORMO, skwer przy ul. Partyzantów. Brak na nim tablicy, symbolów i napisów.	Pomnik obecnie stanowi element ozdoby skweru i otoczony jest zielenią. Propozycja gminy: pozostawienie obiektu.	nd
	POWIAT ZAMOJSKI
	Gmina Adamów
71	Pomnik 29 żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli w walce z Niemcami w lipcu 1944 r. – obecnie został cokół pomnika, zły stan.	Propozycja gminy: usuniecie obiektu	2 000 zł
72	Tablica na budynku szkoły w Szewni Górnej upamiętniająca polskich i sowieckich partyzantów.	Propozycja gminy: usunięcie tablicy	2 000 zł
	Gmina Komarów-Osada
73	Pomnik w miejscowości Zubowice, na ternie byłego obozu jenieckiego. Napis „Miejsce uświęcone męczeńską krwią narodu polskiego i armii czerwonej w walce z okupantem hitlerowskim w latach 1941-1942 Chwała Bohaterom”. Propozycja gminy: „Pomnik ku czci żołnierzy poległych w walce z okupantem hitlerowskim w latach 1941-1942. Cześć ich pamięci!	Propozycja gminy: zmiana tablicy na pomniku	10 000 zł
	Miasto Zwierzyniec
74	Tablica zamieszczona na ścianie frontowej budynku zlokalizowanego w Zwierzyńcu przy ul. Wachniewskiej 5, dawny posterunek milicji. Napis: „Cześć pamięci bohaterskim członkom ORMO poległym w tym miejscu 16 XII 1946 r. w walce z bandami faszystowskimi o utrwalenie władzy ludowej w Polsce w 10-tą rocznicę powstania PPR”.	Tablica zamieszczona na budynku prywatnym	brak
	MIASTO BIAŁA PODLASKA
75	Pomnik – kopiec w lesie Hola ok. 2 km od drogi krajowej nr 2 na Tarsie Biała Podlaska – Terespol. Napis: „Upamiętnienia miejsc kaźni 40 tysięcy jeńców radzieckich pomordowanych przez faszystów hitlerowskich. Społeczeństwo Powiatu Bialskiego”.	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
76	Obelisk z tablicą Żołnierzy Armii radzieckiej – ofiar zbrodni hitlerowskiej w latach 1941-01944 przy ul. Kościuszki w Białej Podlaskiej. Napis: „Miejsce kaźni na radzieckich jeńcach wojennych dokonanych przez hitlerowców w latach 1941-1942”. Obelisk z tablicą znajduje się przy ul. Kościuszki w Białej Podlaskiej.	Propozycja gminy: brak propozycji	brak
	MIASTO CHEŁM
77	Pomnik braterstwa broni i wdzięczności 1944-1964 r. – w centrum miasta pl. Gdański (został zdemontowany w 1991 r. w 2 elementach). Obecnie zlokalizowany jest na Cmentarzu wojennym jeńców sowieckich w lesie Borek w Chełmie, ul. Wojsławicka (obr. 30 na działce nr 4). Napis: „1944-1964 wieczna chwała bohaterom poległym w walkach o wolność i niepodległość związku radzieckiego i polski ludowej w XX rocznicę powstania polski ludowej społeczeństwo Ziemi Chełmskiej” (napis po polsku i rosyjsku”.	Rzeźba metaloplastyka wykonana przez plastyka – prawa autorskie. Działka jest własnością Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych Nadleśnictwo Chełm (obr. 30, działka nr 4). Propozycja gminy: demontaż z utylizacją lub umieszczenie tablicy informacyjnej zgodnej z prawdą historyczną	14 704,27 zł
	MIASTO LUBLIN
78	Pomnik – poświecony pamięci H. Raabego i L. Czugały, odsłonięty w 1967 r. przy ul. Akademickiej/Raabego. Tablice z napisami: „Walka, Nauka, Praca” oraz „H. Raabe – L. Czugała” zostały zdemontowane po 1983 r. Pomnik ujęty jest w wojewódzkiej ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji	Łączny koszt ewentualnego demontażu tablic ok. 3 000 zł
79	Popiersie S. Krzykały na skwerze przy ul. Radziszewskiego, odsłonięty w 1980 r. Napis: został zdemontowany. Pomnik ujęty jest w wojewódzkiej ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
80	Popiersie L. Czugały na skwerze przy ul. Radziszewskiego, odsłonięty w 1980 r. Napis: został zdemontowany. Pomnik ujęty jest w wojewódzkiej ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
81	Tablica upamiętniająca pierwsze posiedzenie komitetu obwodowego PPR w 1942 r., odsłonięta w 1952 r. przy ul. Bernardyńskiej 18. Nie jest ujęta indywidualnie w ewidencji zabytków, położona jest na obszarze wpisanym do rejestru zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
82	Tablica okolicznościowa upamiętniająca wykonanie wiaduktu przy Drodze Męczenników Majdanka w 1964 r. – odsłonięta „z woli władzy ludowej w XX PRL”, ale także upamiętniająca osoby zamordowane na Majdanku.	Propozycja gminy: brak propozycji
83	Tablica upamiętniająca posiedzenia lubelskiej rady delegatów robotniczych w 1918-1919 r., odsłonięta w 1954 r. przy Placu Króla Władysława Łokietka 1. Znajduje się na obiekcie wpisanym do rejestru zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
84	Tablica upamiętniająca zebrania komitetu miejskiego PPR, odsłonięta w 1961 r. przy ul. 1 Maja 19. Tablica ujęta w wojewódzkiej ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
85	Tablica upamiętniająca B. Bieruta przy ul. Sierocej 2a. Tablica ujęta w wojewódzkiej ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
86	Tablica upamiętniająca siedzibę naczelnego dowództwa WP w latach 1944-1945 przy ul. Spokojnej 3. Umieszczona jest na obiekcie ujętym w gminnej ewidencji zabytków, położonym na obszarze wpisanym do rejestru zabytków. Sama tablica nie jest ujęta w ewidencji zabytków.	Propozycja gminy: brak propozycji
	MIASTO ZAMOŚĆ
87	Tablica na budynku Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 5 im. Józefa Piłsudskiego w Zamościu. Napis: „W latach 1940-1943 na terenie tej szkoły okupanci hitlerowscy wymordowali kilka tysięcy ludności żydowskiej i jeńców radzieckich, cześć ich pamięci Zamość – listopad – 1966”.	Propozycja gminy: usuniecie tablicy	500 zł
88	Pomnik przy ul. Śląskiej w Zamościu, miejscu obozu jenieckiego Stalag 325 osiedle „Karolówka”. Napis: „Pamięci ponad 20 000 jeńców radzieckich pomordowanych przez hitlerowców na ternie obozu Karolówka w listopadzie 1941 roku – społeczeństwo Zamościa”.	Propozycja gminy: usuniecie obiektu Po konsultacji z IPN pomnik ma zostać przebudowany, opracowano także nową wersję tablicy	32 648,21 zł - kwota dotyczyła usunięcia obiektu
Łączne szacowane koszty na terenie woj. lubelskiego:			333 672,48 zł

Czytaj więcej o:

Pozostałe informacje

NAUKA I MEDYCYNA

50 implantów jodu w walce z rakiem. To pierwsze takie zabiegi w Lublinie

Implanty z jodem zamiast tradycyjnego leczenia raka gruczołu krokowego. Nowa metoda wprowadzona przez COZL może osiągać nawet stuprocentową skuteczność.

Agata Kornhauser-Duda w Puławach. Pakowała świąteczne paczki

WSPARCIE

Agata Kornhauser-Duda w Puławach. Pakowała świąteczne paczki

Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę: w Puławach, w Szkole Podstawowej nr 2, z wolontariuszami spotkała się pierwsza dama, małżonka prezydenta Andrzeja Dudy, która objęła tę inicjatywę honorowym patronatem.

Odkryj magię roślin egzotycznych w Twoim domu

Rośliny egzotyczne od lat przyciągają uwagę miłośników natury i aranżacji wnętrz. Ich niezwykłe kształty, intensywne kolory i egzotyczny wygląd potrafią odmienić każde wnętrze, nadając mu charakteru i unikalności.

Dlaczego uzdatnianie wody jest tak istotne?

Woda jest jednym z najważniejszych zasobów na naszej planecie. Codziennie wykorzystujemy ją do picia, gotowania, higieny osobistej oraz wielu procesów przemysłowych. Niestety, woda, która trafia do naszych kranów, nie zawsze spełnia najwyższe standardy jakości.

Świetnie zaczęli, ale źle skończyli. Kolejna domowa porażka Azotów Puławy

W spotkaniu drugiej kolejki rundy rewanżowej Azoty Puławy przegrały z COROTOP Gwardią Opole 26:29. Była to trzecia domowa porażka puławian.

Kacper Stokowski (z prawej) był trzeci na 100 m stylem grzbietowym

MŚ w pływaniu: Kacper Stokowski z AZS UMCS Lublin znowu na podium

Drugi dzień mistrzostw świata na krótkim basenie i drugi medal Kacpra Stokowskiego. Zawodnik AZS UMCS Lublin w środę był trzeci na 100 metrów stylem grzbietowym.

Iwona Kuś, była prezes MZK Puławy, zwołała konferencję prasową, na której opowiedziała o powodach złożenia do prokuratury zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa na jej szkodę

SPISEK I PRZYSTANKI

Była prezes MZK idzie do prokuratury. Cel: ukaranie związku

Iwona Kuś dwukrotnie traciła stanowisko prezesa Miejskiego Zakładu Komunikacji w Puławach. Za swoje odwołanie winą nie obarcza rady nadzorczej, ale szefową jednego ze związków zawodowych: Renatę Wyskwar. Ta miała stać za spiskiem, który sprowadził czarne chmury nad byłą szefową MZK.

KONTROLA NA GRANICY

Marihuana za 1 163 745 złotych. Jest akt oskarżenia

Kontrola ciężarówki w Terespolu skończyła się odnalezieniem 89 foliowych pakietów. Było w nich marihuana. A dokładnie: 25 861,09 grama suszu. Jest akt oskarżenia w tej sprawie.

festiwal

13 grudnia 2024, 18:00

Odkrywanie sztuki kobiecej. Rozpoczyna się Festiwal Sztuki Kobiet Demakijaż

W najbliższy weekend (13-15 grudnia) rozpocznie się dziewiąta edycja Festiwalu Sztuki Kobiet Demakijaż. W programie znalazły się projekcje filmowe, spotkania, warsztaty i wieczorne koncerty. Będzie to okazja do odkrywania kobiecej sztuki w całej jej różnorodności.

NBA – Najlepsza liga koszykówki na świecie

NBA (National Basketball Association) to nie tylko liga koszykówki – to prawdziwe widowisko, które każdego roku przyciąga miliony fanów z całego świata. Niezależnie od tego, czy kibicujesz Los Angeles Lakers, Boston Celtics, czy młodym gwiazdom, takim jak Luka Dončić czy Ja Morant, NBA to sportowa magia na najwyższym poziomie. Ale gdzie oglądać NBA za darmo? O tym dowiesz się w dalszej części artykułu.

Kraty nierdzewne i kwasoodporne - zastosowanie i zalety w budownictwie

Współczesne budownictwo wymaga rozwiązań, które łączą trwałość, funkcjonalność i estetykę. Kraty nierdzewne i kwasoodporne doskonale wpisują się w te potrzeby, oferując niezrównaną odporność na korozję oraz wszechstronność zastosowań. Sprawdźmy, dlaczego te elementy konstrukcyjne zdobywają uznanie w wielu sektorach budownictwa.

POCZĄTEK BUDOWY

Cztery kilometry i trzy miejscowości. Ma być lepiej i bezpieczniej

Przebudowa drogi powiatowej nr 2427L – za tymi słowami kryje się bardzo ważna inwestycja. Ważna przede wszystkim dla mieszkańców miejscowości Czółna, Tomaszówka i Niedrzwica Duża.

Grzejnik dekoracyjny – funkcjonalność i styl w jednym

Dobór odpowiedniego grzejnika to dziś nie tylko kwestia praktyczna, ale również estetyczna. Współczesne grzejniki dekoracyjne łączą wysoką wydajność z atrakcyjnym wyglądem, stając się integralnym elementem aranżacji wnętrz. Dzięki różnorodnym formom i materiałom z łatwością można dopasować je do stylu każdego pomieszczenia.

Egzon Kryeziu po niespełna roku wrócił na boisko

NA BOISKU

Egzon Kryeziu po roku przerwy znowu pojawił się na boisku. Wszyscy w Górniku Łęczna na niego czekali

Kiedy piłkarz wchodzi na boisko w końcowych minutach spotkania z reguły nie jest przesadnie zadowolony, bo wolałby wybiec na murawę w pierwszym składzie. Jednak w przypadku wracającego do gry Egzona Kryeziu, który zagrał pięć minut w meczu ze Stalą Rzeszów pojawienie się na murawie miało zupełnie inny wymiar.

STING 3.0, czyli Sting, Dominic Miller i Chris Maas

DO ZOBACZENIA

Sting: Miał być jeden koncert, a będą dwa

Termin pierwszego koncertu Stinga w Polsce pozostaje bez zmian: 20 października 2025 roku. Ale będzie jeszcze jeden koncert: 21 października 2025 roku.