83. rocznica likwidacji dzielnicy żydowskiej w Lublinie. Historyczne zdjęcia

Akcja Reinhardt była zakrojoną na szeroką skalę eksterminacją ludności żydowskiej, w wyniku której zamordowano około 2 miliony dzieci, kobiet i mężczyzn. Likwidacja getta na Podzamczu trwała od 17 marca do 14 kwietna 1942 roku. Akcja była prowadzona w sposób systematyczny, ulica po ulicy, od północnej granicy getta. Mieszkańców wypędzano z domów i gromadzono w wyznaczonych miejscach dzielnicy, gdzie przeprowadzano wstępne selekcje.

Następnie osoby przeznaczone do deportacji były prowadzone na rampę kolejową przy rzeźni miejskiej, przy ulicy Łęczyńskiej, skąd odchodziły transporty do obozu zagłady w Bełżcu. Wyburzenie dzielnicy żydowskiej na Podzamczu było końcowym etapem likwidacji getta lubelskiego. Planowano w ten sposób zatrzeć wszelki ślad po istniejącej w tym miejscu od kilkuset lat społeczności żydowskiej Lublina.

Przed wojną (w 1939 r.) w 120-tysięcznym Lublinie żyło prawie 43 tysiące Żydów. Pierwsze wzmianki dotyczące obecności Żydów w Lublinie sięgają czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego. Można domniemywać, że dobrze zorganizowana gmina żydowska funkcjonowała w Lublinie już w latach 70. XV w. Na początku wieku XIX Żydzi stanowili już niemal połowę ludności miasta, zaś sam Lublin aż do połowy wieku pozostawał drugim co do wielkości po Warszawie skupiskiem ludności żydowskiej w Królestwie Polskim.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Lublinie funkcjonowało 9 żydowskich partii politycznych. W mieście działały również żydowskie organizacje sportowe, instytucje oświatowe (na czele z otwartą w 1930 r. z inicjatywy rabina Majera Szapiro nowoczesną wyższą szkołą rabinacką Jesziwas Chachmej Lublin) oraz związki zawodowe. Żywo rozwijało się życie kulturalne. W budynku kina Panteon przy ul. Jezuickiej funkcjonował teatr żydowski, na którego scenie występowały takie sławy jak Ida Kamińska, Jonas Turkow czy Dina Halperin. Od 1918 r. ukazywał się wydawany w języku jidysz dziennik „Lubliner Tugblat” (wychodził aż do wybuchu II wojny światowej), zaś od roku 1926 bundowski tygodnik „Lubliner Sztyme”.

Źródło Teatr NN: A. Kopciowski, Zarys dziejów Żydów w Lublinie [w:] Żydzi w Lublinie, Żydzi we Lwowie, J. Zętar, E. Żurek, S.J. Żurek [red.], Lublin 2006.