Chodź na spacer aleją Włodzimierza Lenina. Lublin w czasach PRL-u (zdjęcia)

Aleja Lenina, która przechodziła w ulicę Bieruta. Ulice: Jedności Robotniczej, Niepodległości, Rutkowskiego. Surowe bloki, na ścianach których rytmicznie łamie się słońce i cień. Place zabaw, pasaże sklepowe, parkingi z kilkoma syrenkami i paroma fiatami.

Mknący pustą niemal szosą autobus „ogórek”. Chmury, słońce i przestrzeń. Tak wygląda Kalinowszczyzna, którą na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku sfotografował Edward Hartwig. Znanego i cenionego artystę zwykle kojarzymy z malarskimi widokami Starego Miasta. Wśród kilkuset zdjęć jakie przekazała Ośrodkowi Brama Grodzka Teatr NN córka fotografa, pani Ewa Hartwig-Fijałkowska, jest też Lublin z czasów PRL-u.

Duże walory

„­Pod względem krajobrazowym wzgórza Kalinowszczyzny posiadają duże walory. Zabudowane nowymi osiedlami kształtują północna panoramę Lublina. Dzielnica ta wyróżnia się dobrym wykorzystaniem walorów naturalnego ukształtowania terenu. Głównymi projektantami byli architekci Rita i Tadeusz Nowakowscy. Zespół projektowy składał się także z architektów: Jerzego Androsiuka, Stanisława Fijałkowskiego i Janusza Makowieckiego” - chwalą Kalinowszczyznę Henryk Gawarecki i Czesław Gawdzik w przewodniku po Lublinie, który jest równolatkiem zdjęć Hartwiga, bo ukazał się w 1980 roku.

Nowakowscy, który wiele lat pracowali w „Miastoprojekcie” są między innymi autorami projektu wieżowca Urzędu Miasta przy Wieniawskiej i stoją za pomysłem na cały kompleks obiektów Wyższej Szkoły Inżynierskiej czyli Politechniki Lubelskiej.

Za zieloną zasłoną

Generalnie wrogiem osoby, która próbuje odnaleźć miejsca, w których Hartwig ponad trzy dekady temu naciskał migawkę są... drzewa. Drzewa, krzewy i auta.

Zamiast rachitycznych młodzików ze zdjęć, wszędzie są okazałe pnie i korony, które dokładnie zasłaniają perspektywę i ściany domów. Powiększane przez lata parkingi i ciasno parkujące auta nie pozwalają na spacery dokładnie śladami fotografa.

Auta. Jak wyjaśniają autorzy przewodnika generalnym założeniem państwa Nowakowskich było dążenie do bezpiecznego ruchu kołowego i pieszego.

Piesi dostali kładki nad ruchliwymi arteriami i osiedlowe alejki. Dojazdy do budynków są na osiedlach Kalinowszczyzny w formie tzw. ściągaczy czyli ślepych, nieprzejezdnych uliczek. Łączy je system uliczek zbierających. Na zdjęciach Hartwiga widać, że wtedy było to dobre rozwiązanie. Wtedy.

Dzieci w fiołkach
­

- Nie, takiego pomnika to tu nie ma. Mieszkam dwanaście lat, wnuki bawią się w podchody. By coś powiedziały. Ale, chwileczkę... - zastanawia się spotkana przy wieżowców przy ul. Niepodległości kobieta. - Jest tu, niedaleko pomnik ale to jakiś mężczyzna. Dzieci nie ma - kręci głowa patrząc na powiększone zdjęcie kamiennych dziewczynek.

Dziewczynki są. Gdy stały się bohaterkami ze zdjęcia jednego z ważniejszych polskich fotografów stały wśród begonii. Dziś ledwo wystają zza żywopłotu. Przestrzeń nieba i dalekich bloków na sąsiednim osiedlu nie istnieje zasłonięta drzewami.

- Może je przestawili? - zastanawiają się dzieci próbując porównać kadr sprzed lat z trawnikiem usianym fiołkami, na którym teraz stoi niewielka rzeźba.

Wersja albumowa

Kamienne dziewczynki (czy jak mówią niektórzy rzeźba dzieci) to jedna z wielu prac rzeźbiarskich jakie pojawiły się na osiedlu w 1979 roku. Kilka bloków dalej stoi kolejna: po charakterystycznie zadartym nosie można poznać, że to Tadeusz Kościuszko.

Jest też popiersie Józefa Bema i Jarosława Dąbrowskiego. Wśród drzew przy ul. Niepodległości postać wyciąga ku przechodniom ogromną dłoń. W jej zagłębieniu rośnie mech. Chętnie przysiadają ptaki.

Autorami prac byli ówcześni studenci Instytutu Wydziału Artystycznego UMCS.
Sporo fotografii, które pokazują młodą, nowa Kalinowszczynę, znalazło się w albumie Edwarda Hartwiga wydanym w 1983 roku w nakładzie 30 tysięcy egzemplarzy przez wydawnictwo „Sport i Turystyka”. Był drukowany i oprawiany w Lipsku. To tam znajdziemy więcej rzeźb niż dziś na trawnikach między blokami RSM „Motor”.

•••

W administracji osiedla Niepodległości, gdzie można się wszystkiego dowiedzieć o lokalizacji rzeźb i liczyć na pomoc w datowaniu zdjęć proszą, żeby napisać, że trwają poszukiwania funduszy, by się zająć kamiennymi ozdobami osiedla. Jest szansa, że buzie dziewczynek będą znów gładkie a nosy całe.

•••

Architekt Tadeusz Nowakowski zmarł w Warszawie w 2010 roku, miał 75 lat. Pani Rita figurująca jako współautorka w opisach prac pana Tadeusza nie doczekała się biogramu w internetowych w zasobach SARP

Nowa Kalinowszczyzna

Dzielnicę zaczęto budować w 1969 roku, jednakże pierwsze prace koncepcyjne sięgają roku 1963. Pierwszy budynek postawiono u zbiegu ulic Kalinowszczyzna i Bieruta. Dzielnica przeznaczona dla 40 000 mieszkańców powstała na terenie dawnych pól i łąk majątków i dóbr: Kalinowszczyzny, Sierakowszczyzny i Ponikwody.

Osiedle Niepodległości

Największe osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „MOTOR”. Budowa rozpoczęła się w 1972 roku. Tworzy je kompozycja 30 budynków: 15 wieżowców i 15 bloków 5-cio kondygnacyjnych.

Gubałówka

Tak mieszkańcy nazywają najwyższe wzniesienie osiedla XXX-lecia PRL, które powstało jako monumentalny pomnik na urodziny socjalistycznej Ojczyzny. Gubałówka wznosi się za kościołem św. Agnieszki, sąsiadując z jedną z najstarszych lubelskich nekropolii. Osiedle tworzy 21 budynków. Pierwsze powstały w 1969 roku, ostatnie w 2001.

***

Dziękuję pracownikom ADM osiedla „Niepodległości” za pomoc