20 lat Brain Damage Gallery: Ściana, pustostan, galeria

Okazja do świętowania jest potrójna. 20 lat temu zaczęli wydawać magazyn, 10 lat temu założyli fundację, a od 5 lat prowadzą galerię (od 2016 w Centrum Spotkania Kultur).

Zapowiadający wydarzenie plakat grafik podzielił na dwie części: po lewej stronie wagony nowojorskiej kolejki, po prawej sterylna przestrzeń galerii sztuki. Przeszłość i teraźniejszość. Droga, jaką przebył nurt graffiti w ciągu ostatnich dwóch dekad.

Magazyn
„Jest rok 1995. O malowaniu murów nie wiadomo prawie nic. Scena graffiti liczy 100, może 200 osób w całym kraju. Jednak dużo ludzi zaczyna coś robić - malują, piszą, szkicują. Głód informacji jest wszechobecny. Nielicznie pojawiają się ziny o punkowych korzeniach, niby traktujące o malowaniu, jednak skupiające się głównie na szablonach. W pewnym momencie nadszedł po prostu czas na to, żeby powstało pismo o „prawdziwym” graffiti. Pierwszy tytuł roboczy brzmiał „CANART”, że niby puszka i sztuka. Szczęśliwie, któregoś dnia ktoś obudził się z lepszym pomysłem i powstał Brain Damage” - tak o Brain Damage pisał w 1999 r. Igor ASH1 Dzierżanowski.

Drukowany w kolorze profesjonalny magazyn poświęcony sztuce ulicznej wyprzedza swój czas. Pierwszy numer wychodzi w 1997 r. w nakładzie 300 egzemplarzy. Czasopismo ma 20 stron. - To nie był jakiś zin, który rozchodził się po znajomych. Od czwartego numeru miał zasięg globalny i 10 tysięcy nakładu. Można go było dostać np. w Stanach Zjednoczonych - opowiada Cezary Hunkiewicz.

9 lat, 13 numerów, każdy z innym tematem przewodnim. Anna Bakiera: - Często jako pierwsi drukowaliśmy prace artystów, którzy dziś są w mainstreemie. Np. relacja z wystawy w Holandii gdzie była praca Banksy’ego, który nie był jeszcze znany jako Banksy.

- Na początku tylko graffitii. Potem nieśmiało zaczęliśmy pokazywać street art. To był moment, gdy gwardia ludzi bardzo ortodoksyjnego graffiti się od nas odłączyła - wspomina Hunkiewicz. - Lata 2002-2003 to był polski boom na graffiti, kwintesencja stylu, kumulacja ilości. Potem każdy ewoluował w swoją stronę. Część ludzi poszła w stronę sztuki, część zaczęła się profesjonalizować w innych kierunkach. Z writerów wyrośli świetni fotografowie, architekci i przede wszystkim graficy. Graffiti zaczęło żyć drugim życiem, my też to śledziliśmy. I śledzimy nadal.

Ostatni numer (dotyczył relacji graffiti z muzyką) już się drukiem nie ukazał. - W 2006 r. uznaliśmy, że formuła magazynu się wyczerpała. Rozhulaliśmy sztukę uliczną i tematy się skończymy. Rok później założyliśmy fundację - mówi Cezary Hunkiewicz.

Fundacja
Hunkiewicz: W 2011 r. w Lubelskiej Zachęcie przy ul. Lipowej zrobiliśmy bardzo nieudaną - naszym zdaniem - wystawę Graffiti vs Street Art, która... bardzo się wszystkim podobała. Próbowaliśmy zrobić wystawę problemową, a wyszło na to, że powiesiliśmy w galerii obrazki.

Rok później szwedzkie graffiti chcą pokazać w bardziej naturalnym środowisku. „Ewenement na skalę europejską. Kuźnia stylu. Próba charakteru. Definicja determinacji.” Na wystawę „They Call Us Vandals” zapraszają do pustostanów przy Drodze Męczenników Majdanka. - Nie było tam nic, jakimś kablem udało się jedynie prąd doprowadzić - wspomina Hunkiewicz.

- Wtedy po raz pierwszy żałowałem, że nie jestem widzem swoich działań. Ta wystawa odbiła się wielkim echem na całym świecie. Była to jedna z niewielu prób pokazania graffiti w swojej własnej przestrzeni. Burzyliśmy ściany, tworzyliśmy instalacje w opuszczonym budynku i wciągnęliśmy w to najważniejsze europejskie legendy graffiti. Wtedy przekonaliśmy się, że już wiemy, jak zrobić dobrą galerię.

Kolejny adres to Cicha 4. Do zabytkowej kamienicy w centrum miasta wprowadzają się lubelskie NGO-sy. Mogą zostać tak długo, aż właściciel budynku zdecyduje się na remont.

- Pierwszy raz mieliśmy okna. I drzwi. I toaletę - wspomina Hunkiewicz. - Własnym sumptem zrobiliśmy tam wystawę Marthy Cooper. I zrozumieliśmy, że choć wiemy jak prowadzić galerię to nie jest to ten poziom profesjonalizmu, który by nas satysfakcjonował.
Ania: Współpraca z artystami z górnej półki nie jest łatwa

Cezary: Zderzaliśmy się z myśleniem zachodnim. Jak to? Ktoś za wystawę chce pieniądze?
Kolejna przeprowadzka. Królewska 13 - gdzie dziś mieści się Lublove. - Parter, witryna, toaleta, ogrzewanie. Mieliśmy wszystko - śmieje się Cezary.

Galeria
Parter, oszklona witryna, osobne wejście. Brain Damage Galery zajmuje jedną z lepszych lokalizacji budynku Centrum Spotkania Kultur.
Hunkiewicz: Jesteśmy jednym z niewielu miejsc w Lublinie, które odwiedza więcej ludzi z Polski niż z miasta.

Bakiera: Dlatego wernisaży nie robimy ani w czwartki, ani w piątki. Tylko w soboty, by ludzie mogli dojechać.

Hunkiewicz: Ciągle chcemy lepiej, szerzej, jeszcze mocniej. Boję się, że zbliżamy się do szklanego dachu na NGO-sów. W pozyskiwaniu grantów są limity finansowe. Ministerstwo da 60-80 tys. zł, instytucja dołoży sobie drugie tyle i może wyprodukować dużą wystawę. My „It’s framed”, wartą 2 mln zł, wyprodukowaliśmy z małego miejskiego grantu. A roczny budżet działalności galerii to 30 tys.

Bakiera: Budujemy też bibliotekę. W Polsce wyszło zaledwie kilka książek o graffiti, w większości bardzo słabych. Nikt pracy naukowej z tego nie napisze. A my w archiwum mamy kilkaset publikacji, materiały filmowe, tysiące zdjęć.

Brain Damage Graffiti to jedyna w Polsce i jedna z pierwszych na świecie galerii dedykowanych graffiti writingowi i jego ewolucji. - Mam wrażenie, że jedyne, na co się spóźniliśmy, to narodziny sztuki graffiti w Nowym Jorku. To były lata 70. więc fizycznie nie mogliśmy tam być - mówi Hunkieiwcz.

Teraz nadrabiają. Na swoim koncie mają wystawy w kilkunastu europejskich miastach. W najbliższych planach też Hongkong, Szanghaj i Nowy York. Po nowojorskich zaułkach mają wymarzonego przewodnika.

Martha Cooper to jedna z najważniejszych amerykańskich fotografów ulicznych. - Była tam, gdzie nie mogli wejść inni. Wzbudzała zaufanie, była przez twórców zapraszana - opowiada Bakiera.

- Dziś ma 74 lata. I dalej chodzi na całonocne akcje - dodaje Hunkiewicz.

Prace Cooper będzie można zobaczyć także na jubileuszowej wystawie „From the Roots to the Fruits”. Wernisaż 25 listopada, godz. 20 (BDG, budynek CSK, wejście od ul. Skłodowskiej).