Tajemnice bazyliki w Chełmie. Co kryje krypta?

Według archeologów nietknięta krypta pochodzi z XVI wieku. Dzięki znalezionej jeszcze w ubiegłym roku płycie epitafijnej mają podstawy przypuszczać, że pochowany w niej został Teodor Seliwonow z Chełma. Jego ciało zostało złożone w trumnie po mistrzowsku wykonanej bez użycia gwoździ.

- Krypta została wybudowana w obrębie wejścia do dawnej świątyni - mówi Stanisław Gołub, chełmski archeolog i kierownik ekspedycji. - W tamtych czasach takie miejsca były szczególnie pożądane na pochówek. Były też bardzo kosztowne. Rodzina zmarłego musiała dużo zapłacić, aby akurat w tym eksponowanym miejscu pochować swojego bliskiego.

Przed rokiem archeolodzy odkryli zachodnią część jednej z czterech świątyń wzniesionych przez Daniela Romanowicza, króla Rusi, który zmarł w Chełmie w 1264 roku. Odnaleziony portal zachował się w stanie pozwalającym na jego rekonstrukcję.

Znaleziona w sąsiedztwie krypta ze szczątkami duchownego - zdaniem Gołuba - nigdy nie była obrabowana ani zniszczona. Dlatego też najpierw należało ją przewietrzyć i gruntownie odkazić. Znajdujące się w niej grzyby i pleśnie mogłyby być dla naukowców zabójcze.

- Potrzebowaliśmy dwóch dni, aby bezpieczne wejść do krypty - mówi Beata Borowska z Katedry Antropologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Archeolodzy i antropolodzy wydobyli z krypty nie tylko ludzkie szczątki, ale też zachowane szaty i znalezione przy zwłokach przedmioty.

- Charakter szat jednoznacznie wskazuje, że pochowany w krypcie mężczyzna był księdzem obrządku wschodniego - wyjaśnia Borowska. - Pod głową miał poduszkę wypchaną ziołami. Poddamy je analizie. Znaleźliśmy również stułę z naszytymi na nią aksamitnymi krzyżykami, bogate zdobienia stroju i czapkę z wyhaftowanym na niej prawosławnym krzyżem. Przy zwłokach wypatrzyliśmy też oczko z pierścienia, jakie nosili księża. A jeśli chodzi o sam szkielet, to zachował się w komplecie, ale w nie najlepszym stanie.

Szaty i pozostałe artefakty trafią do konserwacji w najlepszych polskich pracowniach, po czym będą eksponowane w miejscowym muzeum. Szczątki ludzkie z całym ceremoniałem zostaną natomiast ponownie pochowane tam, skąd zostały zabrane, czyli wrócą na swoje miejsce.

Czy jest nadzieja, że badacze natkną się w Bazylice na grób samego Daniela Romanowicza?
- Taka nadzieja nam przyświeca - mówi Jerzy Łukomski, architekt ze Lwowa. - Ukraińcy nie znają swojej historii. Nasze zabytki zostały zniszczone, albo zapomniane. Dlatego badania w Chełmie mają dla nas tak ważne znaczenie.

Uczestnicy polsko-ukraińskiej ekspedycji wytypowali jeszcze inne miejsca w Bazylice, które chcą zbadać. Między innymi planują zdjąć fragment posadzki w środkowej części nawy. To jedyna okazja, gdyż niedługo w całej świątyni ma być wymieniana posadzka. W ubiegłym roku w ciągu sześciu miesięcy pracy zdążyli przebadać ponad 30 pochówków datowanych od XIII do XVII wieku.

- Ta świątynia kryje jeszcze tyle tajemnic, że pracę będę miał zapewnioną do emerytury - śmieje się Gołub. Przygotowuje się do kolejnych odkrywek w obrębie bazyliki i wiele sobie po nich obiecuje. Zadanie ma o tyle ułatwione, że na podstawie danych z georadaru, naukowcy wykonali ponad 100 odwiertów w posadzce, które teraz podpowiadają, gdzie jest szansa na najciekawsze znaleziska.

Poza kryptą pozwoliły już zlokalizować pochówek prawie dwumetrowego mężczyzny. Ciało zostało złożone w narożniku świątyni, co wskazuje, że pochowany był kimś znacznym - wojem lub duchownym.
Równie interesujące były również dwa ziemne pochówki szkieletowe z XIII wieku. Jeden z pochowanych musiał być kimś ważnym, skoro spoczął pod specjalnie zbudowaną konstrukcją architektoniczną.

Rozpoczęte w ubiegłym roku prace w chełmskiej Bazylice Narodzena NMP zostały rozłożone na pięć lat. Patronuje im Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, Politechnika Lwowska oraz Ogólnoukraińska Dobroczynna Organizacja "Fundusz Dobroczynny Petra Poroszenki”.