Podpis nie do podrobienia. Linie papilarne różnią się nawet u bliźniąt jednojajowych

• Od czego zależy kształt linii papilarnych i do jakiego momentu się one kształtują?

- Linie papilarne, zwane również dermatoglifami, są fizjologiczną cechą biometryczną. Oznacza to, że kształtują się one w wyniku złożonych procesów fizykochemicznych zachodzących w ciele człowieka. Najczęściej procesy te zachodzą na etapie prenatalnym i mają charakter przypadkowy, mówimy wówczas o niskiej penetracji genetycznej danej cechy. W przypadku odcisku palca proces formowania się linii papilarnych odbywa się pomiędzy 100. a 120. dniem życia płodowego, wskutek kurczenia się początkowo gładkich i wypukłych opuszków palców. Do 16. tygodnia życia płodu skóra palców jest niemal przezroczysta i widać prześwitujące przez nią naczynia krwionośne. To właśnie proces ich rozrastania się jest głównym powodem formowania się linii papilarnych. Powstające bruzdy osiągają szerokość od 0.2 do 0.3 mm i wysokość do 0.7 mm. Co ciekawe, wszystkie ssaki naczelne posiadają linie papilarne nie tylko na palcach dłoni, ale także na samych dłoniach, stopach, a nawet wewnętrznej stronie czerwieni wargowej. Wszystkie te typy linii cechują się niepowtarzalnością i niezmiennością swojego naturalnego przebiegu aż do śmierci.

• Jakie jest prawdopodobieństwo, że druga osoba będzie mieć taki sam czy też podobny układ linii papilarnych?

- Linie papilarne są cechą fenotypową. Oznacza to, że różnią się istotnie nawet w przypadku bliźniąt jednojajowych. Według danych FBI - Federalnego Biura Śledczego w Stanach Zjednoczonych - prawdopodobieństwo powtórzenia się identycznych odcisków palców u dwóch osób wynosi 1:10⁹⁷. Należy wspomnieć, że wielkość ludzkiej populacji w historii szacuje się na 10¹¹ osób. O unikalności linii papilarnych świadczy również fakt, że po oparzeniu i utracie naskórka odtwarzają się w niezmienionej postaci. Można więc uznać, że odcisk palca jest cechą jednoznacznie identyfikującą i weryfikującą tożsamość.

• W jaki sposób są pobierane odciski palców?

- W przypadku pobierania odcisku palca z przedmiotu, na przykład w przypadku zabezpieczania śladów popełnienia przestępstwa, istnieją dwie metody jego uwidocznienia: proszkowa oraz termiczna. W pierwszym przypadku przedmiot zostaje przy użyciu pędzelka pokryty specjalnym proszkiem daktyloskopijnym, który przykleja się do pozostawionej przez palec substancji potowo-tłuszczowej. Tak tworzy się ślad. Następnie odcisk palca jest fotografowany i przenoszony na odpowiednio przyciętą folię daktyloskopijną pokrytą żelem. W ostatnim etapie pracy, ślad otrzymuje stosowną metryczkę opisującą warunki jego pobrania a metryczka ta jest dołączana do protokołu oględzin miejsca przestępstwa. Alternatywną metodą jest podgrzanie przedmiotu, na którym poszukujemy odcisków, do temperatury 300 stopni C przez 20 sekund, co pozwala uwidocznić ślad.

Drugim aspektem pobierania odcisku palca jest pozyskiwanie go wprost od człowieka. Tu również możemy wyróżnić dwie metody. Pierwsza z nich to mocno zakorzeniona w świadomości społecznej metoda manualna. Polega ona na wykorzystaniu niewielkiego wałka nasączonego tuszem, a następnie przetoczeniu palców badanej osoby po odpowiednich polach na karcie rejestracyjnej lub daktyloskopijnej. Metoda ta, mająca obecnie raczej znaczenie historyczne, nastręcza wiele trudności związanych z właściwym pobraniem śladu, a więc w taki sposób by odcisk był kompletny, dobrze uwidoczniony i niezafałszowany, na przykład wskutek zabrudzenia karty tuszem. Trudności te wpłynęły na silny rozwój drugiej grupy metod, automatycznych i opartych o wykorzystanie różnych zjawisk fizycznych - odbicia światła od linii papilarnych, pojemności elektrycznej opuszki palca, jego przewodności cieplnej - różnic w temperaturze pomiędzy palcem a jego otoczeniem, a nawet ultradźwiękowego pomiaru głębokości bruzd. Na uwagę zasługuje fakt, że w znacznej części automatycznych czytników linii papilarnych, pobranie odcisku palca odbywa się w sposób bezdotykowy, a więc bez kontaktu pomiędzy palcem a urządzeniem, co znacznie zwiększa precyzję odczytu i jakość uzyskiwanego obrazu.

• Czy są pobierane również odciski palców dzieci? Jeśli tak, to w jakich sytuacjach?

- Możliwość pobrania odcisku palca od dziecka jest mocno skorelowana z celem, dla którego odcisk ten jest pobierany. Należy tu rozgraniczyć sektor prywatny i państwowy, jak również prawodawstwo polskie i unijne. Przykładowo nowelizacja prawa z 2013 roku, dotycząca trybu wydawania paszportów biometrycznych, zwalnia z obowiązku skanowania i umieszczania w paszporcie odcisku palca dziecka do 12 roku życia. W konsekwencji odciski palca dzieci poniżej tej granicy wieku nie są przechowywane w ewidencji paszportowej. W przypadku europejskich baz danych granica ta jest zróżnicowana i wynosi od 12 lat - system wydawania wiz VIS do lat 14 - baza danych EURODAC, gromadząca dane osób ubiegających się o azyl na terenie Unii Europejskiej.

Z drugiej strony coraz bardziej upowszechnia się wykorzystanie skanerów odcisku palca w przypadku dostępu do stołówek szkolnych oraz obiektów sportowych. Standardowo w takim przypadku wymagana jest zgoda rodziców dziecka, jednak orzecznictwo Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych nie jest jednoznaczne w odpowiedzi na pytanie czy taka zgoda jest wystarczająca.

Należy również podkreślić, iż proces pobierania odcisku palca dziecka nie jest równie prosty jak w przypadku osoby dorosłej. Jakkolwiek kształt linii nie ulega zmianie w trakcie dorastania, to jednak u dziecka linie te są bardziej zagęszczone. W konsekwencji procedura pobrania odcisku palca dziecka wymaga zastosowania wyspecjalizowanych skanerów wysokiej rozdzielczości. W tym kontekście należy wspomnieć prace amerykańskich naukowców z Uniwersytetu Stanowego w Michigan, którzy w tym roku stworzyli pierwszy skaner umożliwiający odczyt odcisków palca u niemowląt. W zamierzeniu zgromadzone w ten sposób dane mają usprawnić proces szczepień dzieci oraz zmniejszyć prawdopodobieństwo zamiany dziecka w szpitalu.

• Czy pracodawca ma prawo pobrać od nas odcisk palca i te dane przechowywać?

- Zagadnienie to jest bardzo złożone. Kontrolę nad bezpieczeństwem i sposobem przetwarzania danych osobowych, a takimi danymi są biometryki, sprawuje Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Istnieją dwa potencjalne powody pobierania odcisku palca w ramach stosunku pracy: kontrola dostępu do pomieszczeń oraz ewidencja czasu pracy. Rozważając dopuszczalność pobierania odcisku palca w obu przypadkach, należy jako podstawowe kryterium oceny przyjąć zasadność procedury - „czy jest to bezwzględnie konieczne?” i jej adekwatność - „czy jest to najbardziej odpowiedni sposób ustalenia tożsamości pracownika z punktu widzenia celu, który chce osiągnąć pracodawca”.

W przypadku ewidencji czasu pracy polskie orzecznictwo sądowe i stanowisko Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych jest jednoznaczne, zabraniając pracodawcy pobierania i przechowywania jakichkolwiek biometryk pracownika wskazując na brak równorzędności w stosunku pracy.
W przypadku kontroli dostępu orzecznictwo sądowe i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych dopuszcza zastosowanie biometryk, traktując je jako adekwatny sposób zabezpieczania przed niepowołanym dostępem do pomieszczeń, w których przechowywane są materiały promieniotwórcze, wybuchowe, tajne lub mające szczególne znaczenie z punktu widzenia pracodawcy. Zawsze wymagana jest jednak zgoda pracownika na pobranie i przechowywanie jego biometryki. Zgoda ta nie może być domniemana lub dorozumiana, a pracownik ma prawo ją odwołać w dowolnym momencie. Dodatkowo, zgoda ta może być wyrażona tylko w zakresie adekwatnym, a więc tylko dla celów koniecznych i przewidzianych umową. W każdym innym zakresie wykorzystanie biometryki pracownika, nawet przy jego zgodzie, podlega zaskarżeniu, a zgoda ta może nie mieć mocy prawnej.

* Wystąpienie dr inż. Joanny Świebockiej-Więk podczas ubiegłotygodniowej konferencji dotyczyło tematu identyfikacji i weryfikacji tożsamości sprawcy przestępstwa w oparciu o cechy biometryczne.